بی‌اشتهایی عصبی یا Anorexia Nervosa یکی از اختلالات خوردن شدید و پیچیده است که معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و با ترس شدید از افزایش وزن، نگرانی مفرط نسبت به شکل بدن، و کاهش شدید وزن همراه است. این اختلال، یکی از خطرناک‌ترین مشکلات روانپزشکی است که علاوه بر تأثیرات روانی، می‌تواند عوارض جسمی جدی و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. درمان بی‌اشتهایی عصبی بسیار پیچیده و چندجانبه است و نیازمند ترکیبی از رویکردهای پزشکی، روان‌شناختی، و اجتماعی است.

در این مقاله، ابتدا به تعریف، علل و پیامدهای بی‌اشتهایی عصبی می‌پردازیم و سپس به بررسی جامع راه‌های درمانی، شامل درمان‌های روانشناختی و دارویی، روش‌های حمایتی و مراقبت‌های پزشکی می‌پردازیم.

بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال روانی است که با سه ویژگی اصلی مشخص می‌شود:

• کاهش وزن شدید یا ناتوانی در حفظ وزن طبیعی بدن

• ترس شدید از افزایش وزن یا چاق شدن

• اختلال در تصویر ذهنی از بدن و نگرانی مفرط نسبت به وزن و شکل بدن

نشانه‌های بالینی بی‌اشتهایی عصبی عبارتند از:

• کاهش وزن شدید و غیرطبیعی

• امتناع از خوردن یا محدود کردن شدید میزان غذا

• نگرانی و وسواس درباره وزن و غذا

• فعالیت بدنی افراطی

• تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی (مانند قطع قاعدگی، کم‌خونی، پوکی استخوان)

• مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و وسواس

بی‌اشتهایی عصبی یک بیماری چندعاملی است و عوامل زیستی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در ایجاد آن نقش دارند:

• عوامل زیستی: شامل ژنتیک، تغییرات مغزی در سیستم‌های تنظیم‌کننده اشتها و خلق و خو.

• عوامل روانی: کمال‌گرایی، اضطراب، مشکلات در مدیریت هیجانات، عزت نفس پایین.

• عوامل اجتماعی و فرهنگی: تأکید بر زیبایی ظاهری، فشار رسانه‌ها، الگوبرداری از افراد مشهور.

• روابط خانوادگی: سبک‌های فرزندپروری، تعارضات خانوادگی، یا حمایت ناکافی.

بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند پیامدهای جسمی و روانی جدی داشته باشد:

• عوارض جسمی: سوءتغذیه، ضعف عضلانی، نارسایی قلبی، مشکلات گوارشی، کاهش تراکم استخوان، مشکلات هورمونی، و در موارد شدید مرگ.

• عوارض روانی: اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، تفکر وسواسی، انزوای اجتماعی.

• پیامدهای اجتماعی: افت تحصیلی یا شغلی، مشکلات ارتباطی و خانواده‌ای.

 راه‌های درمان بی‌اشتهایی عصبی

درمان بی‌اشتهایی عصبی نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل درمان پزشکی، روانشناختی، تغذیه‌ای و حمایتی می‌شود. هر بیمار با توجه به شدت و شرایط خاص خود نیاز به برنامه درمانی اختصاصی دارد.

 درمان پزشکی

• پایش وضعیت جسمی: کنترل مداوم وزن، فشار خون، ضربان قلب، آزمایشات خونی و ارزیابی عملکرد اعضای بدن.

• مکمل‌های تغذیه‌ای و درمان سوءتغذیه: استفاده از رژیم غذایی تدریجی و متعادل به همراه مکمل‌های ویتامینی و معدنی.

• درمان عوارض پزشکی: مانند درمان پوکی استخوان یا اختلالات قلبی.

 درمان دارویی

تا به امروز، هیچ داروی خاصی برای درمان بی‌اشتهایی عصبی به‌طور قطعی تأیید نشده است، اما داروها می‌توانند در کنترل علائم همراه مانند اضطراب و افسردگی مفید باشند:

• داروهای ضد افسردگی (SSRIs) برای کاهش علائم افسردگی و اضطراب

• داروهای ضد روان‌پریشی در موارد خاص

• داروهای تنظیم‌کننده خلق

داروها به عنوان مکمل درمان روانشناختی به کار می‌روند و به تنهایی درمان قطعی نیستند.

 درمان روانشناختی

این بخش مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش درمان بی‌اشتهایی عصبی است و شامل انواع روش‌های روان‌درمانی می‌شود:

 روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)

روان‌درمانی شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روش‌های درمانی است که به بیمار کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و تحریف‌شده خود را شناسایی و اصلاح کند. این روش شامل آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، تنظیم نگرش نسبت به غذا و وزن، و تغییر رفتارهای ناسالم است.

 روان‌درمانی خانوادگی (مانند مدل مایندلند)

خصوصاً در کودکان و نوجوانان، درمان خانوادگی نقش مهمی دارد. خانواده به عنوان منبع حمایت و اصلاح الگوهای رفتاری منفی بیمار آموزش می‌بینند تا در فرایند درمان فعال باشند.

 روان‌درمانی بین فردی (IPT)

این روش روی بهبود روابط بین فردی و کاهش استرس‌های مرتبط با روابط تمرکز دارد، که می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.

 درمان‌های حمایتی و گروهی

گروه‌های حمایت، جلسات روان‌درمانی گروهی و آموزش‌های تغذیه‌ای برای افزایش انگیزه و ایجاد حس تعلق مفید هستند.

 درمان تغذیه‌ای و بازتوانی غذایی

• برنامه غذایی تدریجی و کنترل شده: افزایش تدریجی کالری برای جلوگیری از سندرم بازتوانی.

• آموزش به بیمار درباره تغذیه سالم و نگرش مثبت به غذا

• مراقبت‌های تخصصی توسط متخصص تغذیه و روان‌پزشک

 مداخلات مکمل و نوین

• روان‌درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

• مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness)

• روش‌های الکترونیکی و دیجیتال (اپلیکیشن‌ها، درمان آنلاین)

 چالش‌ها و موانع درمان بی‌اشتهایی عصبی

• مقاومت بیمار به درمان به علت ترس از افزایش وزن

• شدت بیماری و عوارض جسمی

• کمبود مراکز تخصصی و درمانگران آموزش دیده

• عوامل خانوادگی و اجتماعی تأثیرگذار

 نقش خانواده و اجتماع در درمان

خانواده نقش مهمی در حمایت از بیمار دارد. آموزش خانواده، کاهش تعارضات، و فراهم آوردن محیط حمایت‌کننده از ارکان موفقیت درمان است. همچنین آگاهی‌بخشی اجتماعی و کاهش استیگما نسبت به اختلالات روانی ضروری است.

نتیجه‌گیری

بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال پیچیده و جدی است که نیازمند درمان جامع و چندوجهی می‌باشد. ترکیب درمان پزشکی، روان‌درمانی تخصصی، تغذیه اصولی و حمایت خانوادگی بهترین شانس را برای بهبود بیمار فراهم می‌آورد. آگاهی و آموزش مداوم در زمینه‌های پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان می‌تواند به کاهش عوارض این بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک شایانی نماید.

۱۱ مرداد ۱۴۰۴ ۱۴:۲۱