اختلال دوقطبی یکی از اختلالات پیچیده و شدید روانی است که بر خلق‌وخو، انرژی، رفتار و عملکرد روزانه فرد تأثیر می‌گذارد. این اختلال با نوسانات شدید و غیرقابل پیش‌بینی خلقی شناخته می‌شود که شامل دوره‌های شیدایی (مانیا) و افسردگی است. شناخت دقیق علائم هر یک از این دوره‌ها برای تشخیص به موقع، درمان مؤثر و کاهش عوارض بیماری حیاتی است. این مقاله به بررسی کامل علائم شایع در دوره‌های مانیا و افسردگی در بیماران دوقطبی می‌پردازد و تفاوت‌ها و همپوشانی‌های آن‌ها را تحلیل می‌کند.

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی مزمن است که با نوسانات شدید خلقی بین دو حالت شیدایی (یا هیپومانیا) و افسردگی مشخص می‌شود. این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و دوره‌های نوسانی آن می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد.

انواع اختلال دوقطبی عبارتند از:

• نوع I: حداقل یک دوره کامل شیدایی وجود دارد که ممکن است همراه با دوره‌های افسردگی باشد.

• نوع II: شامل دوره‌های هیپومانیا (نوع خفیف‌تر شیدایی) و افسردگی است، بدون اینکه دوره کامل شیدایی رخ دهد.

• سیکلوتایمیا: دوره‌های مکرر خلق بالا و پایین که شدت کمتری نسبت به انواع I و II دارند.

دوره مانیا یا شیدایی، یکی از ویژگی‌های بارز اختلال دوقطبی است که معمولاً با خلق بالا، انرژی زیاد و فعالیت‌های بی‌وقفه همراه است. این دوره می‌تواند چند روز تا چند هفته طول بکشد و گاهی باعث بروز رفتارهای مخاطره‌آمیز و مشکلات جدی شود. علائم شایع مانیا عبارت‌اند از:

 خلق بالا و تحریک‌پذیری شدید

افراد در دوره مانیا اغلب احساس سرخوشی، شادی غیرمعمول یا تحریک‌پذیری بالا دارند. این خلق مثبت اغلب بسیار شدید است و حتی ممکن است باعث شود فرد بیش از حد خوشبین یا مغرور به نظر برسد.

 افزایش انرژی و فعالیت

در دوره مانیا، انرژی فرد به طرز غیرعادی افزایش می‌یابد. فرد ممکن است ساعات طولانی بیدار بماند، بدون احساس خستگی، و به فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی بی‌شماری مشغول شود.

کاهش نیاز به خواب

یکی از شاخص‌ترین علائم مانیا، نیاز کمتر به خواب است. فرد ممکن است تنها چند ساعت در شب بخوابد و روز بعد احساس خستگی نکند.

 افزایش سرعت فکر و صحبت

فکرهای سریع و پرش از یک موضوع به موضوع دیگر، همراه با صحبت‌های زیاد و گاه بی‌وقفه از دیگر نشانه‌های مانیاست. این حالت گاهی به “سیلاب گفتار” معروف است.

 افزایش اعتماد به نفس و خودبزرگ‌بینی

افراد در دوره مانیا ممکن است احساس کنند توانایی‌ها و قدرت‌های فوق‌العاده‌ای دارند، گاهی به حد توهم بزرگ‌منشی می‌رسد.

 رفتارهای مخاطره‌آمیز

در این دوره، افراد ممکن است دست به رفتارهای پرخطر بزنند، مانند ولخرجی‌های بی‌رویه، روابط جنسی غیرمسئولانه، مصرف مواد مخدر، یا تصمیم‌گیری‌های ناگهانی و نسنجیده.

 حواس‌پرتی و کاهش تمرکز

تمرکز فرد به شدت کاهش می‌یابد و به راحتی حواسش پرت می‌شود، که باعث مشکلات در انجام وظایف روزانه می‌شود.

علائم شایع در دوره افسردگی

دوره افسردگی در اختلال دوقطبی، مشابه افسردگی اساسی است و می‌تواند زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این دوره معمولاً با کاهش انرژی، خلق پایین و احساس ناامیدی همراه است. علائم شایع این دوره عبارت‌اند از:

 خلق افسرده و احساس غم و ناامیدی

احساس مداوم غم، پوچی، و ناامیدی از زندگی یکی از شاخص‌ترین علائم دوره افسردگی است.

 کاهش علاقه به فعالیت‌ها

افراد در این دوره علاقه و لذت خود را نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردند از دست می‌دهند (آنهدونیا).

 تغییرات اشتها و وزن

افزایش یا کاهش قابل توجه اشتها و وزن می‌تواند در این دوره دیده شود. برخی افراد بی‌اشتها می‌شوند و وزن کم می‌کنند و برخی دیگر پرخوری می‌کنند.

اختلالات خواب

خواب فرد ممکن است دچار اختلال شود، به صورت بی‌خوابی یا خواب بیش از حد (هیپرسومنیا).

 خستگی و کاهش انرژی

احساس مداوم خستگی و کاهش انرژی که حتی با استراحت نیز بهبود نمی‌یابد، یکی دیگر از علائم بارز افسردگی است.

 احساس بی‌ارزشی و گناه بی‌مورد

فرد ممکن است خود را بی‌ارزش بداند یا احساس گناه بی‌دلیل داشته باشد.

 مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری

مشکلات حافظه، عدم تمرکز و دشواری در اتخاذ تصمیمات روزمره از دیگر علائم است.

 افکار مرگ و خودکشی

در موارد شدید، فرد ممکن است افکار خودکشی یا مرگ را تجربه کند، که این یک اورژانس روانی است.

دوره‌های مختلط و همپوشانی علائم

در برخی بیماران، دوره‌های مختلط وجود دارد که در آن علائم مانیا و افسردگی به طور همزمان دیده می‌شود. این دوره‌ها پیچیده‌تر و دشوارتر برای درمان هستند، چرا که فرد ممکن است انرژی بالا و تحریک‌پذیری را در کنار خلق افسرده تجربه کند.

اهمیت تشخیص به موقع و مدیریت علائم

تشخیص صحیح و زودهنگام اختلال دوقطبی و شناخت علائم مانیا و افسردگی برای جلوگیری از بروز عوارض جدی از جمله خودکشی، مشکلات اجتماعی، شغلی و خانوادگی بسیار مهم است. درمان‌های دارویی مانند لیتیم و داروهای ضد روان‌پریشی، همراه با روان‌درمانی، نقش مهمی در کنترل علائم دارند.

نتیجه‌گیری

اختلال دوقطبی با نوسانات شدید خلقی بین دوره‌های مانیا و افسردگی، یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند به شدت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت دقیق علائم هر دو دوره و تفاوت‌های آن‌ها به بیماران، خانواده‌ها و کادر درمانی کمک می‌کند تا سریع‌تر به درمان مناسب دست یابند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند. استمرار درمان و حمایت اجتماعی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در مدیریت این بیماری است.