آپنه خواب یکی از اختلالات شایع خواب است که به صورت وقفه‌های مکرر در تنفس حین خواب رخ می‌دهد. این وقفه‌ها می‌توانند از چند ثانیه تا بیش از یک دقیقه طول بکشند و در طول شب ده‌ها یا حتی صدها بار اتفاق بیفتند. نتیجه این اختلال، کاهش کیفیت خواب، افت اکسیژن خون، و ایجاد استرس فیزیولوژیک بر بدن است.

دو نوع اصلی آپنه خواب وجود دارد: آپنه انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea – OSA) و آپنه مرکزی خواب (Central Sleep Apnea – CSA). هرچند هر دو با قطع موقت تنفس همراه هستند، اما علت و مکانیسم آن‌ها متفاوت است. تشخیص درست نوع آپنه اهمیت حیاتی دارد، زیرا روش‌های درمانی برای هر یک متفاوت‌اند.

هدف این مقاله، بررسی دقیق تفاوت‌های OSA و CSA از نظر علت‌شناسی، مکانیسم بروز، علائم بالینی، روش‌های تشخیص، درمان، و پیش‌آگهی است.

“آپنه” به معنای توقف یا قطع کامل جریان هوا به مدت حداقل ۱۰ ثانیه در هنگام خواب است. در کنار آپنه، نوع خفیف‌تری به نام “هیپوپنه” نیز وجود دارد که به معنای کاهش جزئی اما قابل توجه جریان هواست.

در هر دو نوع آپنه، بدن با افت اکسیژن خون (هیپوکسمی) و گاهی افزایش دی‌اکسید کربن (هایپرکاپنی) روبه‌رو می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود مغز، سیگنال بیداری جزئی (arousal) را به بدن بدهد تا تنفس دوباره برقرار شود، که همین بیداری‌های مکرر، کیفیت خواب را کاهش می‌دهد.

 تعریف

OSA شایع‌ترین نوع آپنه خواب است و زمانی رخ می‌دهد که انسداد فیزیکی در مجرای هوایی فوقانی (حلق، زبان، کام نرم، یا دیواره حلق) مانع عبور هوا می‌شود، حتی با وجود تلاش طبیعی عضلات تنفسی.

 مکانیسم پاتوفیزیولوژیک

• هنگام خواب، تون عضلات حلق کاهش می‌یابد.

• در برخی افراد، این کاهش تون همراه با ساختار آناتومیک خاص باعث می‌شود راه هوایی به‌طور کامل یا جزئی بسته شود.

• قفسه سینه و دیافراگم تلاش می‌کنند هوا را وارد کنند، اما انسداد اجازه عبور نمی‌دهد.

 علائم بالینی رایج

• خرخر شدید و مکرر

• وقفه‌های تنفسی که اطرافیان مشاهده می‌کنند

• بیدار شدن با احساس خفگی یا تنگی نفس

• خواب‌آلودگی روزانه و چرت زدن‌های غیرقابل کنترل

• سردرد صبحگاهی

• کاهش تمرکز و اختلالات حافظه

 عوامل خطر

• اضافه‌وزن و چاقی (افزایش چربی اطراف گردن)

• فک کوچک یا عقب‌رفته

• بزرگی لوزه‌ها یا زبان

• گرفتگی مزمن بینی

• خوابیدن به پشت

 پیامدهای طولانی‌مدت

• فشار خون بالا

• افزایش خطر سکته قلبی و مغزی

• دیابت نوع ۲

• افسردگی و اضطراب

• کاهش کیفیت زندگی

 آپنه مرکزی خواب (CSA)

 تعریف

CSA زمانی رخ می‌دهد که مغز سیگنال لازم برای شروع یا ادامه تنفس را به عضلات تنفسی نمی‌فرستد. در این حالت، هیچ انسداد فیزیکی وجود ندارد، بلکه مشکل در کنترل عصبی تنفس است.

 مکانیسم پاتوفیزیولوژیک

• مرکز کنترل تنفس در ساقه مغز مسئول تنظیم الگوی تنفس است.

• اگر این مرکز به دلیل آسیب، بیماری یا اختلال عملکردی سیگنال‌ها را متوقف کند، عضلات تنفسی غیرفعال می‌شوند.

• جریان هوا متوقف می‌شود و بیمار بدون هیچ تلاش تنفسی باقی می‌ماند.

 علائم بالینی رایج

• وقفه‌های تنفسی بدون خرخر قابل توجه

• بیدار شدن ناگهانی با تنگی نفس

• خواب بی‌قرار

• خستگی و کسالت روزانه

• گاهی بی‌حسی یا احساس سبکی سر

 عوامل خطر

• نارسایی قلبی

• سکته مغزی یا آسیب مغزی

• مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم عصبی (مانند اپیوئیدها)

• بیماری‌های عصبی‌عضلانی

• ارتفاعات بالا (آپنه ناشی از ارتفاع)

 پیامدهای طولانی‌مدت

• نارسایی قلبی تشدیدشونده

• اختلال ریتم قلب

• کاهش شدید اکسیژن‌رسانی به مغز

• افزایش خطر مرگ ناگهانی در خواب

جدول مقایسه‌ای OSA و CSA

 روش‌های تشخیص افتراقی

• پلی‌سومنوگرافی (آزمایش خواب کامل) استاندارد طلایی تشخیص است.

• در OSA، سنسورهای فشار قفسه سینه نشان می‌دهند که بیمار برای تنفس تلاش می‌کند ولی هوا عبور نمی‌کند.

• در CSA، هیچ تلاش تنفسی ثبت نمی‌شود، یعنی حرکت قفسه سینه یا دیافراگم وجود ندارد.

• دستگاه‌های قابل حمل نیز می‌توانند به غربالگری کمک کنند، اما برای افتراق دقیق نیاز به PSG کامل است.

درمان آپنه انسدادی خواب

• دستگاه CPAP (Continuous Positive Airway Pressure)

• کاهش وزن و رژیم غذایی سالم

• دستگاه‌های دهانی برای جلو کشیدن فک پایین

• جراحی اصلاح مجرای هوایی (UPPP، MMA)

• تغییر وضعیت خواب (به پهلو خوابیدن)

• درمان آلرژی و گرفتگی بینی

 درمان آپنه مرکزی خواب

• دستگاه ASV (Adaptive Servo-Ventilation)

• درمان نارسایی قلبی یا بیماری عصبی زمینه‌ای

• اکسیژن درمانی شبانه

• کاهش یا قطع داروهای سرکوب‌کننده تنفس

• در برخی موارد، داروهای محرک تنفس مانند استیمولانت‌ها

 آپنه خواب ترکیبی (Mixed Sleep Apnea)

در برخی بیماران، هر دو مکانیسم OSA و CSA وجود دارد. این بیماران ممکن است ابتدا OSA داشته باشند و بعد از درمان با CPAP، CSA آشکار شود. تشخیص و درمان این گروه پیچیده‌تر است و نیاز به پیگیری دقیق دارد.

 نتیجه‌گیری

آپنه انسدادی خواب و آپنه مرکزی خواب، هرچند هر دو با قطع موقت تنفس همراه‌اند، اما از نظر مکانیسم ایجاد، عوامل خطر، و روش درمان تفاوت‌های اساسی دارند. تشخیص صحیح نوع آپنه اهمیت حیاتی دارد، زیرا مداخله درمانی نامناسب می‌تواند حتی علائم را بدتر کند.

آگاهی بیماران و پزشکان از این تفاوت‌ها، می‌تواند کیفیت خواب، عملکرد روزانه و سلامت عمومی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.

۲۰ مرداد ۱۴۰۴ ۱۳:۱۹