خواب یکی از مهم‌ترین نیازهای فیزیولوژیک انسان است و کیفیت آن تأثیر مستقیم بر سلامت جسمی و روانی دارد. احساس نفس‌نفس زدن یا خفگی در خواب یکی از مشکلات شایع خواب است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال ممکن است به صورت دوره‌ای رخ دهد یا یک مشکل مزمن باشد و معمولاً با اختلالات خواب دیگر همراه است. بررسی علمی این پدیده از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های زمینه‌ای جدی مانند آپنه خواب، بیماری‌های قلبی-عروقی یا مشکلات ریوی باشد.

نفس‌نفس زدن یا احساس خفگی در خواب، به شرایطی گفته می‌شود که فرد در طول خواب تجربه می‌کند که نمی‌تواند به‌طور کامل نفس بکشد و احساس انسداد مسیر تنفسی دارد. این وضعیت ممکن است با بیدار شدن ناگهانی، تعریق شبانه، تپش قلب و اضطراب همراه باشد.

احساس خفگی در خواب یا nocturnal dyspnea به شرایطی اشاره دارد که فرد در طول خواب دچار تنگی نفس، سرفه، یا حس ناتوانی در تنفس می‌شود. این حالت ممکن است به صورت‌های زیر رخ دهد:

آپنه انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea – OSA):
شایع‌ترین علت نفس‌نفس زدن در خواب است. در این حالت، راه هوایی فوقانی به‌طور موقت مسدود می‌شود و تنفس فرد قطع یا مختل می‌گردد.

آپنه مرکزی خواب (Central Sleep Apnea – CSA):
در این نوع آپنه، مغز به درستی سیگنال‌های تنفسی را به عضلات تنفسی ارسال نمی‌کند. این اختلال بیشتر در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا سکته مغزی دیده می‌شود.

تنگی نفس موقعیتی (Positional Dyspnea):
در برخی افراد، خوابیدن به پشت می‌تواند موجب افتادگی زبان و انسداد راه هوایی شود.

شرایط قلبی و ریوی:
ادم ریه، نارسایی قلبی و بیماری‌های مزمن ریه نیز می‌توانند باعث نفس‌نفس زدن در خواب شوند.

 آپنه انسدادی خواب (OSA)

OSA یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که می‌تواند باعث احساس خفگی شود. عواملی که خطر ابتلا به OSA را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• چاقی و اضافه وزن: افزایش چربی گردن می‌تواند باعث فشار بر راه‌های هوایی شود.

• آناتومی غیرطبیعی دهان و گلو: مانند بزرگ بودن لوزه‌ها یا زبان.

• سن و جنسیت: مردان میانسال بیشتر در معرض هستند.

• سیگار و الکل: مصرف این مواد باعث شل شدن عضلات گلو می‌شود.

آپنه مرکزی خواب (CSA)

CSA معمولاً ناشی از مشکلات عصبی یا قلبی است. در این حالت، مغز سیگنال‌های تنفسی را به عضلات ارسال نمی‌کند و فرد برای چند ثانیه نفس نمی‌کشد. عوامل مرتبط شامل نارسایی قلبی، سکته مغزی و بیماری‌های عصبی هستند.

 رفلاکس معده به مری (GERD)

رفلاکس اسید معده به مری می‌تواند باعث تحریک راه هوایی و احساس خفگی در خواب شود. این حالت معمولاً با سوزش سر دل و سرفه شبانه همراه است.

 بیماری‌های قلبی

نارسایی قلبی و ادم ریوی می‌توانند باعث تجمع مایع در ریه‌ها شوند و تنفس را هنگام خواب دشوار کنند. این شرایط به ویژه هنگام دراز کشیدن شدت می‌یابند.

 بیماری‌های ریوی

آسم، برونشیت مزمن، COPD و سایر بیماری‌های مزمن ریه باعث کاهش ظرفیت تنفسی در خواب می‌شوند. افرادی که دچار تنگی نفس شبانه هستند ممکن است سرفه، خس‌خس و بیداری‌های مکرر را تجربه کنند.

اضطراب و اختلالات روانی

اضطراب شدید و حملات پانیک می‌توانند باعث بیدار شدن فرد با حس خفگی شوند. این حالت معمولاً با ضربان قلب تند، تعریق و ترس همراه است.

علائم همراه با نفس‌نفس زدن در خواب

افرادی که دچار احساس خفگی در خواب هستند ممکن است یکی یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنند:

• بیدار شدن ناگهانی با حس کمبود هوا

• خروپف بلند یا غیرمعمول

• تعریق شبانه

• تپش قلب یا اضطراب هنگام بیداری

• سردرد صبحگاهی

• خشکی دهان یا گلو

• خواب آلودگی شدید در طول روز

• مشکل تمرکز یا حافظه

این علائم می‌توانند کیفیت زندگی فرد را به‌طور چشمگیری کاهش دهند و در برخی موارد خطر بروز بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را افزایش دهند.

تشخیص علمی

تشخیص علت نفس‌نفس زدن در خواب نیازمند بررسی دقیق پزشکی است. روش‌های رایج تشخیصی شامل موارد زیر هستند:

مصاحبه و تاریخچه پزشکی: پزشک در مورد علائم شبانه، سابقه خانوادگی و بیماری‌های زمینه‌ای سؤال می‌کند.

معاینه فیزیکی: بررسی وضعیت گلو، بینی، دهان و قفسه سینه.

پولیسومنوگرافی (Polysomnography): آزمایش کامل خواب که شامل بررسی EEG، تنفس، اکسیژن خون و حرکت چشم است.

اکسیژن سنجی شبانه: پایش سطح اکسیژن خون در طول خواب با دستگاه‌های قابل حمل.

آزمایش خون و رادیوگرافی قفسه سینه: برای بررسی بیماری‌های قلبی و ریوی.

تشخیص دقیق برای تعیین درمان مناسب بسیار حیاتی است، زیرا هر نوع علت (آپنه انسدادی، مرکزی، قلبی یا ریوی) درمان متفاوتی نیاز دارد.

روش‌های درمان

 درمان پزشکی آپنه خواب

• CPAP (Continuous Positive Airway Pressure):
  دستگاهی که فشار هوای مثبت ایجاد می‌کند تا راه هوایی باز بماند.

• BiPAP:
  مشابه CPAP اما فشار هوا در دم و بازدم متفاوت است، برای بیماران با مشکلات تنفسی شدید مناسب‌تر است.

 درمان دارویی

• داروهای ضد اضطراب یا آرام‌بخش: در صورت نقش اضطراب در ایجاد حملات خفگی.

• داروهای کاهش رفلاکس معده (مثل مهارکننده‌های پمپ پروتون): برای کاهش تحریک ناشی از GERD.

• داروهای قلبی و ریوی: برای کنترل نارسایی قلبی و بیماری‌های ریوی.

 تغییر سبک زندگی

• کاهش وزن و کنترل چاقی

• ترک سیگار و الکل

• تغییر وضعیت خواب (خوابیدن به پهلو به جای پشت)

• تمرینات تنفسی و ورزش منظم

 درمان جراحی

در برخی موارد، جراحی برای اصلاح آناتومی راه هوایی، برداشتن لوزه‌ها یا کوچک کردن زبان لازم است.

پیشگیری از احساس خفگی در خواب

پیشگیری نقش مهمی در کاهش شدت علائم و جلوگیری از عوارض دارد:

کنترل وزن و رژیم غذایی سالم

خوابیدن در وضعیت مناسب

اجتناب از مصرف الکل و دخانیات

کنترل بیماری‌های زمینه‌ای قلبی و ریوی

معاینات منظم پزشکی و بررسی خواب

با رعایت این نکات می‌توان احتمال بروز یا شدت نفس‌نفس زدن در خواب را به طور قابل توجهی کاهش داد.

عوارض ناشی از بی‌توجهی

اگر احساس خفگی در خواب درمان نشود، می‌تواند منجر به:

• افزایش خطر بیماری‌های قلبی و سکته مغزی

• فشار خون بالا

• دیابت نوع ۲

• کاهش کیفیت زندگی و اختلال تمرکز

• افسردگی و اضطراب

تحقیقات علمی

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که درمان به موقع آپنه خواب با CPAP نه تنها کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد، بلکه فشار خون و عملکرد قلبی را نیز کنترل می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به OSA که درمان دریافت نمی‌کنند، در معرض خطر سکته مغزی و بیماری‌های قلبی-عروقی هستند. همچنین مطالعات اخیر در زمینه استفاده از دستگاه‌های پوشیدنی برای پایش خواب، امکان تشخیص زودهنگام اختلالات خواب را فراهم کرده است.

نتیجه‌گیری

نفس‌نفس زدن یا احساس خفگی در خواب یک اختلال جدی است که می‌تواند ناشی از مشکلات تنفسی، قلبی، ریوی یا اضطراب باشد. شناسایی دقیق علت با کمک پزشک و انجام آزمایش‌های تخصصی، گام اول برای درمان موفق است. ترکیبی از درمان‌های پزشکی، تغییر سبک زندگی و رعایت نکات پیشگیرانه می‌تواند کیفیت خواب و سلامت عمومی فرد را به شکل چشمگیری بهبود بخشد. بی‌توجهی به این مشکل می‌تواند منجر به عوارض جدی و تهدیدکننده زندگی شود، بنابراین مشاوره و پیگیری پزشکی ضروری است.