انگشتان دست یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال ظریف‌ترین بخش‌های بدن انسان هستند. توانایی‌های گسترده‌ای مانند نوشتن، نواختن موسیقی، گرفتن اشیا، کارهای صنعتی و حتی برقراری ارتباط از طریق زبان اشاره به کمک حرکت دقیق و هماهنگ انگشتان امکان‌پذیر است. این حرکات پیچیده، نتیجه همکاری نزدیک مفاصل، عضلات، تاندون‌ها و اعصاب هستند. در میان این ساختارها، مفاصل نقش کلیدی دارند، زیرا آن‌ها همان نقاط متحرک و لولاهایی هستند که امکان خم و باز شدن و حتی حرکات جانبی انگشتان را فراهم می‌سازند. بدون وجود مفاصل، انگشتان تنها ساختارهایی صلب و غیرقابل انعطاف بودند و بسیاری از قابلیت‌های انسانی غیرممکن می‌شد.

هر دست انسان دارای پنج انگشت است: شست، سبابه، میانی، انگشت حلقه و انگشت کوچک. هر انگشت به جز شست از سه استخوان (فالانژها) تشکیل شده است:

فالانژ پروگزیمال (نزدیک به کف دست)

فالانژ میانی

فالانژ دیستال (انتهایی)

شست تنها دو استخوان دارد: پروگزیمال و دیستال. اتصال این استخوان‌ها به یکدیگر توسط مفاصل صورت می‌گیرد.

 مفاصل بین‌فالانژی (Interphalangeal Joints)

این مفاصل بین فالانژهای انگشتان قرار دارند.

• مفصل بین‌فالانژی پروگزیمال (PIP): بین فالانژ پروگزیمال و میانی.

• مفصل بین‌فالانژی دیستال (DIP): بین فالانژ میانی و دیستال.

ویژگی اصلی این مفاصل، امکان حرکت خم و باز (فلکشن و اکستنشن) است.

 مفاصل متاکارپوفالانژی (Metacarpophalangeal Joints, MCP)

این مفاصل بین استخوان‌های کف دست (متاکارپ) و فالانژ پروگزیمال قرار دارند. آن‌ها قابلیت حرکات گسترده‌تری دارند:

 مفصل کارپومتاكارپال شست (Carpometacarpal Joint of Thumb, CMC)

شست دارای مفصل ویژه‌ای به نام CMC است که به آن اجازه می‌دهد حرکات متنوعی مانند مقابل‌کردن (Opposition) انجام دهد. این حرکت اساس توانایی گرفتن اجسام کوچک با دقت بالا است.

انگشتان همانند بازوها یا پاها نیازمند مفاصل برای حرکت هستند. مفاصل با ساختار خاص خود باعث ایجاد طیف وسیعی از حرکات می‌شوند.

فلکشن و اکستنشن:
بیشترین حرکت انگشتان در همین راستا است؛ یعنی خم کردن برای گرفتن اشیا و باز کردن برای رها کردن. این حرکات در PIP و DIP بسیار برجسته هستند.

ابداکشن و اداکشن:
MCPها امکان باز و بسته شدن انگشتان نسبت به محور دست را فراهم می‌کنند.

اپوزیسیون شست:
حرکتی منحصربه‌فرد که از طریق مفصل CMC شست انجام می‌شود و امکان لمس نوک شست با نوک سایر انگشتان را ایجاد می‌کند.

حرکت ترکیبی:
بسیاری از فعالیت‌های روزمره نیازمند ترکیبی از حرکات مفاصل هستند، مثلاً نوشتن یا نواختن پیانو.

تعامل مفاصل با عضلات و تاندون‌ها

حرکت مفاصل بدون اعمال نیرو ممکن نیست. این نیرو از عضلات تأمین شده و از طریق تاندون‌ها به مفاصل منتقل می‌شود.

• عضلات فلکسور (Flexor): مسئول خم کردن انگشتان.

• عضلات اکستنسور (Extensor): مسئول باز کردن انگشتان.

• عضلات ذاتی دست (Intrinsic muscles): حرکات دقیق مانند ابداکشن، اداکشن و اپوزیسیون را ممکن می‌سازند.

بنابراین مفاصل نه تنها مکانیکی برای حرکت، بلکه نقطه انتقال نیرو نیز هستند.

اهمیت مفاصل در فعالیت‌های روزمره

• گرفتن لیوان، خودکار یا ابزار

• تایپ کردن

• انجام کارهای هنری (نقاشی، موسیقی)

• کارهای صنعتی و دستی

• برقراری ارتباط غیرکلامی (ایما و اشاره)

بدون مفاصل، هیچ یک از این فعالیت‌ها ممکن نبود.

بیماری‌ها و آسیب‌های شایع مفاصل انگشتان

آرتروز (Osteoarthritis)

یک بیماری تخریبی که در آن غضروف مفصل از بین می‌رود و باعث درد و محدودیت حرکتی می‌شود.

 روماتیسم مفصلی (Rheumatoid Arthritis)

یک بیماری خودایمنی که مفاصل کوچک انگشتان را به شدت درگیر می‌کند و تغییر شکل ایجاد می‌نماید.

 آسیب‌های تروماتیک

شکستگی‌ها، دررفتگی‌ها و پارگی‌های رباطی مفاصل انگشتان از جمله آسیب‌های شایع هستند.

دفورمیتی‌ها (Deformities)

مانند گردن قو (Swan-neck deformity) و بوتونیه (Boutonnière deformity) که نتیجه آسیب یا بیماری‌های مفصلی هستند.

بازتوانی و درمان مفاصل انگشتان

• فیزیوتراپی: تمرینات حرکتی برای بازگرداندن دامنه حرکتی.

• دارودرمانی: برای کنترل درد و التهاب.

• اسپلینت‌ها: جهت ثابت‌سازی و اصلاح تغییر شکل‌ها.

• جراحی: در موارد شدید برای بازسازی یا تعویض مفصل.

نتیجه‌گیری

مفاصل انگشتان اساس حرکات دقیق و متنوعی هستند که انسان را از بسیاری دیگر از موجودات متمایز می‌کند. این مفاصل با همکاری استخوان‌ها، تاندون‌ها و عضلات امکان انجام فعالیت‌های روزمره، هنری و حرفه‌ای را فراهم می‌آورند. حفظ سلامت مفاصل از طریق مراقبت‌های بهداشتی، تمرینات مناسب و پیشگیری از آسیب‌ها برای حفظ کیفیت زندگی و توانایی‌های عملکردی انسان ضروری است.