جرم گیری دندان یکی از رایج ترین درمان های دندانپزشکی برای حفظ سلامت دهان و جلوگیری از پیشرفت بیماری های لثه و پوسیدگی دندان است. این فرآیند که معمولا به روش دستی یا با استفاده از دستگاه اولتراسونیک انجام می شود، به پاکسازی جرم، پلاک و لکه های سطحی دندان کمک می کند و نقش مهمی در بهبود بهداشت دهان دارد. با وجود همه فواید، برخی از بیماران پس از جرم گیری ممکن است با عوارض موقتی مانند حساسیت دندان، التهاب لثه یا حتی خونریزی مواجه شوند. بسیاری از این عوارض طبیعی و گذرا هستند اما در برخی موارد نیاز به مراقبت ویژه و مراجعه مجدد به دندانپزشک دارند. هدف این مقاله بررسی کامل این عوارض، دلایل بروز آنها و روش های موثر برای پیشگیری و کاهش شدتشان است.

لازم به تاکید است که مطالبی که در ادامه می خوانید صرفا با هدف افزایش آگاهی شما درباره عوارض احتمالی جرم گیری دندان ارائه شده و به هیچ عنوان جایگزین تشخیص یا درمان پزشکی نیست. اگر بعد از جرم گیری علائم شدید یا طولانی مدت داشتید، حتما باید توسط دندانپزشک معاینه شوید تا علت دقیق مشخص و درمان مناسب انجام شود. توجه داشته باشید که هرگز نباید به دلیل ترس از بروز عوارض، از انجام جرم گیری صرف نظر کرد، زیرا تجمع جرم و پلاک می تواند آسیب های جبران ناپذیری به لثه و استخوان فک وارد کند.

فهرست مطالب

1. جرم گیری دندان چیست و چرا انجام می شود
2. عوارض شایع جرم گیری دندان
3. علت بروز حساسیت دندان بعد از جرم گیری
4. التهاب لثه بعد از جرم گیری و عوامل موثر
5. خونریزی لثه بعد از جرم گیری
6. روش های پیشگیری از عوارض جرم گیری دندان
7. مراقبت های بعد از جرم گیری دندان
8. چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد
9. نتیجه گیری
10. سوالات متداول

جرم گیری دندان چیست و چرا انجام می شود

جرم گیری یک روش درمانی و پیشگیرانه است که توسط دندانپزشکان یا بهداشت‌کاران دهان و دندان انجام می شود تا رسوبات سخت شده پلاک (که به آن تارتار یا کلکولوس گفته می شود) از سطح دندان و زیر لثه برداشته شود. این رسوبات در اثر انباشت طولانی مدت پلاک میکروبی که با بزاق ترکیب شده، تشکیل می شوند و با مسواک و نخ دندان معمولی قابل پاک شدن نیستند.

در نبود جرم گیری منظم، این رسوبات می توانند محیطی مناسب برای رشد باکتری های بیماری زا ایجاد کنند و منجر به التهاب مزمن لثه (ژنژیویت) یا حتی بیماری های پیشرفته تر مانند پریودنتیت شوند که در نهایت ممکن است باعث لقی و از دست رفتن دندان گردد. جرم گیری هم به صورت دستی با ابزارهای خاص (Curette ها) و هم با دستگاه های اولتراسونیک انجام می شود. روش دوم به دلیل سرعت بیشتر و کارایی بالا، محبوب تر است.

عوارض شایع جرم گیری دندان

هرچند جرم گیری یکی از درمان های نسبتا بی خطر محسوب می شود، اما بسیاری از بیماران بعد از آن عوارضی را تجربه می کنند که معمولا موقتی هستند و طی چند روز تا یک هفته برطرف می شوند. مهم ترین این عوارض عبارتند از:

• حساسیت دندان (به گرما، سرما یا حتی تماس هوا)
• التهاب لثه (قرمزی، تورم و گاهی درد)
• خونریزی لثه
• احساس لق شدن دندان ها (معمولا موقتی)
• درد یا ناراحتی خفیف حین جویدن

این علائم ناشی از برداشته شدن جرم و برملا شدن بخش هایی از دندان و لثه است که قبلا توسط جرم پوشیده شده بودند. گاهی وجود بیماری زمینه ای لثه می تواند شدت این نشانه ها را بیشتر کند. با رعایت توصیه های دندانپزشک و مراقبت های خانگی، اغلب این عوارض به سرعت کاهش می یابند.

علت بروز حساسیت دندان بعد از جرم گیری

حساسیت دندان یکی از شایع ترین شکایات بیماران بعد از جرم گیری است. این وضعیت زمانی رخ می دهد که با برداشتن جرم و پلاک، سطح ریشه دندان و مجاری میکروسکوپی عاج (توبول ها) در معرض عوامل خارجی قرار می گیرند. این مجاری به پالپ دندان متصل هستند و انتقال تحریکات حرارتی یا مکانیکی از این مسیر باعث درد و ناراحتی می شود.

در برخی افراد، بیماری های لثه موجب تحلیل لثه و نمایان شدن سطوح بیشتری از ریشه دندان شده و جرم گیری این نواحی، حساسیت را تشدید می کند. همچنین استفاده از دستگاه های اولتراسونیک با قدرت بالا می تواند تحریک موقت بافت های دندانی را به همراه داشته باشد. خوشبختانه این حساسیت اغلب موقتی بوده و با استفاده از خمیر دندان های ضد حساسیت و اجتناب از مصرف مواد بسیار گرم یا سرد برطرف می شود.

التهاب لثه بعد از جرم گیری و عوامل موثر

التهاب لثه پس از جرم گیری معمولا به دلیل تحریک مکانیکی بافت لثه حین کار و واکنش طبیعی بدن به برداشته شدن پلاک و جرم رخ می دهد. در طی این فرآیند، نوک ابزار یا لرزش سر دستگاه اولتراسونیک ممکن است موجب سائیدگی و تحریک لبه های لثه شود که نتیجه آن قرمزی، تورم و گاهی احساس سوزش است.

عامل دیگر، وجود التهاب قبلی در لثه به دلیل تجمع جرم است که با جرم گیری آشکارتر می شود. خون رسانی بیشتر به بافت برای ترمیم نیز می تواند دلیل تورم موقت باشد. برای کنترل این وضعیت، معمولا محلول های دهانشویه ضد التهاب یا آب نمک ولرم توصیه می شود. همچنین رعایت بهداشت دهان پس از جرم گیری می تواند روند بهبودی را سرعت بخشد و از عفونت جلوگیری کند.

خونریزی لثه بعد از جرم گیری

خونریزی بعد از جرم گیری یکی از واکنش های شایع لثه است و بیشتر در بیمارانی دیده می شود که قبل از درمان دچار التهاب مزمن لثه بوده اند. این خونریزی اغلب خفیف و گذرا بوده و طی 24 تا 72 ساعت بهبود می یابد. علت آن آسیب های سطحی ایجاد شده حین برداشتن جرم زیر لثه و نیز بازگشت جریان خون طبیعی به بافت پس از حذف پلاک است.

برای کاهش خونریزی، رعایت دقیق بهداشت دهان، اجتناب از مصرف غذاهای سفت یا تحریک کننده و استفاده از دهانشویه های ضد التهاب توصیه می شود. اگر خونریزی شدید، مداوم یا همراه با درد زیاد باشد، لازم است بیمار به دندانپزشک مراجعه کند تا علت بررسی و در صورت لزوم اقدامات درمانی انجام شود.

روش های پیشگیری از عوارض جرم گیری دندان

برای کاهش احتمال بروز یا شدت عوارض جرم گیری، می توان اقدامات زیر را قبل و بعد از درمان انجام داد:

• مراجعه منظم به دندانپزشک برای جرم گیری پیشگیرانه قبل از تجمع زیاد جرم
• استفاده از مسواک و نخ دندان روزانه
• استفاده از خمیر دندان های حاوی فلوراید و ضد حساسیت قبل از جرم گیری
• پرهیز از غذاهای بسیار سرد یا گرم در روزهای قبل و بعد از درمان
• رعایت دستورات دندانپزشک و استفاده از دهانشویه های توصیه شده

پیشگیری همیشه آسان تر و کم هزینه تر از درمان عوارض است، بنابراین نباید منتظر ماند تا جرم ها انباشته شوند و نیاز به جرم گیری سنگین پیدا کنید.

مراقبت های بعد از جرم گیری دندان

پس از جرم گیری، رعایت دستورهای مراقبتی نقش مهمی در کاهش عوارض و تسریع روند ترمیم لثه و دندان ها دارد. اگر این نکات را به دقت دنبال کنید، احتمال بروز حساسیت یا التهاب به حداقل می رسد و نتایج جرم گیری پایدارتر می شود.

1. استفاده از خمیر دندان ضد حساسیت به صورت منظم

خمیر دندان های مخصوص ضد حساسیت معمولا حاوی ترکیباتی مانند نیترات پتاسیم یا استانیوم فلوراید هستند که به انسداد مجاری عاج دندان کمک کرده و انتقال محرک ها به پالپ دندان را کاهش می دهند. بهتر است این نوع خمیر دندان را حداقل دو بار در روز و به مدت چند هفته پس از جرم گیری استفاده کنید تا تاثیر کامل آن احساس شود.

2. شستشوی دهان با آب نمک ولرم چند بار در روز

آب نمک ولرم یک محلول ساده اما بسیار موثر برای کاهش التهاب و پیشگیری از عفونت است. نمک خواص ضد باکتری ملایمی دارد و گرمای آب با افزایش جریان خون در لثه به بهبود سریع تر بافت کمک می کند. تنها کافی است نصف قاشق چای خوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کرده و روزی 2 تا 3 مرتبه دهان خود را با آن بشویید.

3. پرهیز از غذاهای سفت، شیرین چسبنده یا اسیدی

پس از جرم گیری، سطح دندان ها و لثه کمی حساس تر خواهد بود، بنابراین غذاهای سخت ممکن است باعث آسیب یا تحریک موضع شوند. همچنین مواد غذایی بسیار شیرین و چسبنده یا اسیدی (مثل نوشابه ها و مرکبات) می توانند موجب افزایش حساسیت عاج دندان یا تحریک بافت های لثه شوند. بهتر است تا چند روز از رژیم غذایی نرم و ملایم استفاده کنید.

4. نوشیدن آب کافی برای شستشوی طبیعی دهان

آب بهترین ماده برای شستشوی طبیعی دهان و کاهش تجمع باکتری های تازه است. نوشیدن آب کافی در طول روز علاوه بر جلوگیری از خشکی دهان، به دفع بقایای غذا و کاهش خطر التهاب کمک می کند. همچنین آب، اسیدهای تولید شده توسط باکتری های دهانی را سریع تر خنثی می کند.

5. اجتناب از سیگار و دخانیات که روند ترمیم را کند می کنند

سیگار و سایر محصولات دخانی به دلیل کاهش جریان خون در بافت های لثه، روند ترمیم و بازسازی را به شدت کند می کنند و خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهند. بهتر است حداقل تا دو هفته بعد از جرم گیری از مصرف هر گونه دخانیات اجتناب کنید تا بهبود کامل حاصل شود.

چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد

اگر بعد از جرم گیری با علائم زیر مواجه شدید، مراجعه سریع به دندانپزشک ضرورت دارد:

1. خونریزی شدید و طولانی تر از 3 روز

• چرا نگران کننده است: خونریزی طولانی می تواند نشانه آسیب عمیق تر به بافت لثه، وجود بیماری زمینه ای انعقادی یا عفونت باشد. همچنین ممکن است نشان دهنده برداشتن بافت بیمار یا درمان ناکافی نقاط زیر لثه باشد.
• اقدامات اولیه در منزل: فشار ملایم اما پیوسته با گاز استریل یا پارچه تمیز روی محل خونریزی به مدت 10–15 دقیقه اعمال کنید؛ از تف کردن مکرر یا شستشوی شدید دهان خودداری کنید چرا که می تواند لخته خونی را از بین ببرد؛ از مصرف داروهای رقیق کننده خون بدون مشورت پزشک خودداری کنید.
• چه اطلاعاتی به دندانپزشک بدهید: مدت زمان شروع خونریزی، مقدار و رنگ خون، داروهای مصرفی (مثل آسپرین، وارفارین یا داروهای ضد انعقاد جدید)، سابقه بیماری های خونی یا اختلالات انعقادی.

2. درد غیر قابل تحمل یا افزایش شدت درد

• چرا نگران کننده است: درد شدید یا افزایشی ممکن است نشان دهنده صدمه به پالپ دندان، عفونت ثانویه، آبسه یا واکنش التهابی گسترده تر باشد. درد که با داروهای معمولی کنترل نمی شود نیازمند بررسی فوری است.
• اقدامات اولیه در منزل: مصرف مسکن های تجویزی یا غیر تجویزی مطابق دستور پزشک را انجام دهید؛ از کمپرس سرد بیرونی روی گونه برای کاهش درد و تورم (هر بار 10–15 دقیقه) استفاده کنید؛ از مصرف غذاهای بسیار گرم یا سرد خودداری کنید.
• چه اطلاعاتی به دندانپزشک بدهید: محل دقیق درد، شدت و نوع درد (نبض دار، مداوم، تحریک شونده)، زمان شروع و داروهای مصرفی برای تسکین.

3. تورم شدید یا چرک در لثه

• چرا نگران کننده است: تورم همراه با چرک (ترشح) می تواند علامت آبسه یا عفونت جدی باشد که ممکن است نیاز به تخلیه، آنتی بیوتیک یا درمان های پریودنتال اضافی داشته باشد. عفونت دهان می تواند سریع گسترش یابد و در برخی موارد تهدید کننده حیات باشد.
• اقدامات اولیه در منزل: شستشوی ملایم با آب نمک ولرم، اجتناب از فشار دادن یا تلاش برای تخلیه چرک در خانه، مراجعه اورژانسی در صورت افزایش سریع تورم یا مشکل در تنفس/بلع.
• چه اطلاعاتی به دندانپزشک بدهید: زمان شروع تورم، وجود تب یا احساس ناخوشی عمومی، محل ترشح و شدت تورم.

4. لق شدن ناگهانی دندان ها

• چرا نگران کننده است: لق شدن ناگهانی می تواند ناشی از از دست رفتن حمایت استخوانی (در موارد پیشرفته پریودنتیت)، آسیب مکانیکی حین درمان یا ضربه همزمان باشد. دندان لق ممکن است نیاز به تثبیت موقت، درمان ریشه یا حتی کشیدن داشته باشد.
• اقدامات اولیه در منزل: از تکان دادن دندان یا فشار دادن آن بپرهیزید، تا زمان مراجعه از غذاهای نرم استفاده کنید و از جویدن با آن سمت پرهیز کنید.
• چه اطلاعاتی به دندانپزشک بدهید: آیا همیشه لق بوده یا ناگهان بعد از جرم گیری لق شده، سابقه بیماری لثه یا پیوند استخوان، هرگونه ترومای اخیر به فک یا دندان.

5. تب و احساس ضعف عمومی

• چرا نگران کننده است: تب همراه با علائم دهانی ممکن است نشانه گسترش عفونت به بافت های عمقی یا ورود باکتری به جریان خون باشد (باکتریمی)، که در موارد نادر می تواند به شرایط جدی تری مانند سپسیس یا در بیماران با شرایط زمینه ای قلبی منجر شود.
• اقدامات اولیه در منزل: اندازه گیری درجه تب، مصرف مایعات کافی، پرهیز از داروهای بدون مشورت در صورت وجود بیماری زمینه ای، مراجعه سریع در صورت تب بالاتر از 38.5 درجه سانتی گراد یا همراه با تنگی نفس/سرگیجه.
• چه اطلاعاتی به دندانپزشک بدهید: میزان تب، سایر علائم سیستمیک (عرق شبانه، لرز، کاهش آگاه)، سابقه بیماری های سیستمیک (بیماری قلبی، دیابت، نقص ایمنی).

راهنمای کلی برای زمان بندی مراجعه و اولویت بندی

• اورژانس (طی 0–24 ساعت): خونریزی شدید کنترل ناپذیر، تورم سریع و تنگی نفس، درد بسیار شدید همراه با تب بالا، علائم آبسه گسترده یا افت ناگهانی توانایی بلع/تنفس.
• ویزیت فوری (24–72 ساعت): درد کنترل نشده با مسکن های معمول، خونریزی ادامه دار بیشتر از 24 ساعت اما کمتر از 3 روز، تورم یا ترشح چرکی که رو به افزایش است.
• ویزیت زمانبندی شده (در اسرع وقت تا یک هفته): حساسیت باقی مانده که آزاردهنده است اما قابل کنترل، خونریزی یا تورم خفیف که رو به کاهش است.

چه مدارکی و آماده سازی هنگام مراجعه همراه داشته باشید

• لیست کامل داروهای مصرفی (از جمله داروهای رقیق کننده خون، مکمل ها، آنتی بیوتیک های اخیر)؛
• تاریخچه پزشکی کوتاه شامل بیماری های سیستمیک (دیابت، مشکلات قلبی، اختلالات انعقادی، بیماری های خودایمنی)؛
• توضیح دقیق زمانی از شروع علائم و عکس یا فیلم از ناحیه آسیب دیده در صورت امکان؛
• اگر اخیرا آنتی بیوتیک تجویز شده ارائه نسخه یا یادداشت مرتبط.

نکات پایانی و پیشگیری از عوارض جدی

• قبل از انجام جرم گیری، در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون یا داشتن بیماری های زمینه ای حتما دندانپزشک را مطلع کنید تا برنامه درمانی مناسب تنظیم شود.
• انجام معاینات پریودنتال و تصویربرداری (شامل رادیوگرافی) در صورت لزوم قبل از جرم گیری سنگین زیر لثه می تواند خطرات را کاهش دهد.
• رعایت دقیق توصیه های پس از درمان و پیگیری با دندانپزشک در صورت ادامه علائم برای جلوگیری از عوارض طولانی مدت.

نتیجه گیری

جرم گیری دندان یکی از مهم ترین اقدامات برای حفظ سلامت دهان و جلوگیری از پیشرفت بیماری های لثه است. هرچند عوارضی مانند حساسیت دندان، التهاب یا خونریزی لثه ممکن است بعد از آن بروز کند، اما اغلب موقت بوده و با مراقبت های مناسب به سرعت برطرف می شوند. ترس از این عوارض نباید مانع انجام جرم گیری شود، زیرا عدم درمان می تواند به مشکلات جدی تر و پرهزینه تر منجر شود. برای پیشگیری، مراجعه منظم به دندانپزشک و رعایت بهداشت دهان ضروری است.

سوالات متداول

1. آیا حساسیت دندان بعد از جرم گیری دائمی است؟

خیر، در اکثر موارد حساسیت چند روز تا یک هفته طول می کشد و با استفاده از خمیر دندان ضد حساسیت برطرف می شود.

2. آیا می توان با جرم گیری مکرر به دندان ها آسیب زد؟

جرم گیری به صورت علمی و اصولی آسیبی به دندان وارد نمی کند، اما انجام بیش از حد و بدون نیاز واقعی توصیه نمی شود.

3. چگونه می توان التهاب لثه بعد از جرم گیری را کاهش داد؟

استفاده از دهانشویه ضد التهاب، آب نمک ولرم و رعایت دقیق بهداشت دهان در کاهش التهاب موثر است.

منابع:

1. https://www.ada.org/resources/research/science-and-research-institute/oral-health-topics/scaling-and-root-planing
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7426551/

URL را کپی کنید
URL کپی شد