هرس درختان، یکی از مهم‌ترین عملیات نگهداری و بهبود رشد درختان میوه و زینتی است. هدف از هرس فقط زیبایی ظاهری نیست، بلکه کنترل رشد، افزایش باردهی و پیشگیری از بیماری‌های گیاهی نیز از نتایج مستقیم آن به‌شمار می‌رود. در این فرآیند، استفاده از ابزار مناسب اهمیت زیادی دارد؛ زیرا برش‌های نادرست می‌توانند سلامت درخت را به خطر بیندازند. در میان ابزارهای مختلف باغبانی، قیچی شاخه‌زنی، انواع اره باغبانی مانند: اره برقی و اره موتوری نقش اساسی در اجرای صحیح هرس دارند. شناخت کاربرد هرکدام و استفاده اصولی از آن‌ها، ضامن یک باغ سالم و پربار است.

درختان نیز مانند هر موجود زنده‌ای نیاز به تنفس، تغذیه و نور دارند. شاخه‌های خشک و متراکم مانع رسیدن نور و هوا به بخش‌های داخلی درخت می‌شوند. از همین رو، هرس سالانه با ابزارهای دقیق و باکیفیت، حیاتی است. در ادامه، با تکنیک‌ها و نکات کلیدی هرس اصولی با قیچی شاخه‌زنی آشنا می‌شوید تا بتوانید با کمترین آسیب، بیشترین بازده را از درختان خود بگیرید.

اهمیت هرس در سلامت و باردهی درختان

هرس نه‌تنها به زیبایی درخت کمک می‌کند، بلکه جریان انرژی گیاه را نیز بهینه می‌سازد. وقتی شاخه‌های خشک یا بیمار حذف می‌شوند، مواد غذایی و آب به سمت شاخه‌های سالم هدایت می‌گردد. به این ترتیب، جوانه‌های جدید قوی‌تر رشد می‌کنند و درخت محصول بیشتری خواهد داد. درختانی که هر سال با قیچی شاخه زنی و اره برقی به‌صورت اصولی هرس می‌شوند، کمتر دچار بیماری‌های قارچی و آفت می‌گردند. علاوه بر این، ساختار درخت متعادل‌تر شده و در برابر باد و باران مقاومت بیشتری پیدا می‌کند.

انتخاب قیچی شاخه‌زنی مناسب

انتخاب ابزار مناسب نخستین گام برای یک هرس اصولی است. قیچی شاخه‌زنی ابزاری تخصصی برای برش شاخه‌های متوسط و ضخیم است که قیچی باغبانی‌های معمولی توان بریدن آن‌ها را ندارند. قیچی‌های شاخه‌زنی معمولاً دسته‌های بلندتری دارند تا فشار کمتری به دستان کاربر وارد شود و اهرم بیشتری برای برش شاخه‌های چوبی فراهم گردد. هنگام انتخاب، باید به جنس تیغه، طول دسته و وزن کلی ابزار توجه کرد.

تیغه‌های ساخته‌شده از فولاد کربنی یا فولاد ضدزنگ دوام بیشتری دارند. روکش تفلونی نیز مانع چسبیدن شیره‌ی گیاه به تیغه می‌شود. دسته‌های سبک از جنس آلومینیوم یا فایبرگلاس باعث می‌شوند کاربر بتواند ساعت‌ها بدون خستگی کار کند. قیچی شاخه‌زنی حرفه‌ای باید قابلیت تنظیم زاویه باز شدن تیغه را نیز داشته باشد تا برای انواع شاخه‌ها قابل استفاده باشد.

تعیین زمان مناسب برای هرس

زمان هرس به نوع درخت و شرایط اقلیمی بستگی دارد، اما در بیشتر مناطق، فصل خواب درخت یعنی اواخر زمستان یا اوایل بهار بهترین زمان است. در این دوره، درخت فعالیت فیزیولوژیکی کمتری دارد و زخم‌های ناشی از برش سریع‌تر ترمیم می‌شوند. استفاده از قیچی شاخه‌زنی در هوای خشک و معتدل، از خطر نفوذ قارچ و پوسیدگی جلوگیری می‌کند. در تابستان نیز می‌توان هرس سبز انجام داد، اما فقط برای کنترل رشد شاخه‌های اضافی و نه برش‌های سنگین.

تکنیک‌های اصولی برش با قیچی شاخه‌زنی

برای انجام هرس صحیح، باید بدانید هر برش چه تأثیری بر رشد درخت دارد. برش‌ها باید دقیق، تمیز و با زاویه مناسب انجام شوند تا محل زخم به‌سرعت بسته شود. چند نکته مهم در استفاده از قیچی شاخه‌زنی عبارت است از:

1. برش را همیشه بالای جوانه‌ای که رو به بیرون است انجام دهید تا شاخه جدید به سمت بیرون درخت رشد کند.
2. از برش‌های عمودی پرهیز کنید؛ زاویه حدود ۴۵ درجه بهترین حالت است.
3. شاخه‌های بیمار را کاملاً حذف کنید تا بیماری به سایر بخش‌ها منتقل نشود.
4. از بریدن شاخه‌های ضخیم با قیچی معمولی خودداری کنید. در چنین مواردی از اره برقی یا اره موتوری استفاده کنید تا برش یکنواخت و بدون ترک ایجاد شود.
5. پس از هر برش، سطح تیغه را با پارچه خشک تمیز کنید تا شیره‌ی گیاه باعث زنگ‌زدگی نشود.

نقش اره برقی و اره موتوری در هرس درختان بزرگ

در باغ‌هایی که درختان قدیمی یا شاخه‌های قطور دارند، گاهی قیچی شاخه‌زنی به‌تنهایی کافی نیست. در این شرایط، ابزارهایی مانند اره برقی و اره موتوری به کمک باغبان می‌آیند. تفاوت اصلی این دو در منبع انرژی و اندازه است. اره برقی معمولاً با برق شهری یا باتری کار می‌کند و برای شاخه‌های متوسط ایده‌آل است، در حالی که اره موتوری با سوخت بنزینی قدرت بیشتری دارد و برای قطع شاخه‌های ضخیم و سنگین‌تر مناسب است.

استفاده از این ابزارها باید با دقت و ایمنی کامل انجام شود. همیشه قبل از شروع کار، زنجیر و تیغه اره را بررسی کنید و از دستکش ایمنی، عینک محافظ و لباس کار استفاده نمایید. هرگز شاخه‌ای را که در ارتفاع بالاست بدون تکیه‌گاه مطمئن قطع نکنید. رعایت ایمنی، اولین گام در استفاده از اره‌های قدرتمند است.

نگهداری و تمیزکاری ابزار پس از هرس

ابزارهای باغبانی مانند هر وسیله‌ی مکانیکی دیگری نیاز به نگهداری دارند. تیغه‌ی قیچی شاخه‌زنی باید پس از هر بار استفاده تمیز و در صورت لزوم کمی روغن‌کاری شود. شیره‌ی گیاهان و ذرات چوب می‌تواند عملکرد تیغه را مختل کند. برای تمیز کردن، از پارچه نرم و محلول‌های ضدزنگ استفاده کنید. در مورد اره برقی، تمیز کردن زنجیر و روغن‌کاری منظم آن، عمر دستگاه را افزایش می‌دهد. اگر از اره موتوری استفاده می‌کنید، بررسی میزان روغن زنجیر و فیلتر هوا قبل از هر بار استفاده الزامی است. این کارها شاید زمان‌بر به نظر برسند، اما مانع از فرسودگی زودرس ابزار و کاهش هزینه‌های تعمیر می‌شوند.

اصلاح درختان با هدف افزایش باردهی

هدف اصلی از هرس، افزایش باردهی درخت است. زمانی که شاخه‌های پیر و خشک حذف می‌شوند، انرژی گیاه صرف رشد شاخه‌های جدید و بارور می‌گردد. در درختان میوه، حذف شاخه‌های رو به داخل باعث نفوذ بهتر نور و تهویه‌ی مناسب می‌شود. این امر مانع از شیوع آفات و قارچ‌ها می‌گردد. برای برش شاخه‌های بالایی که دسترسی به آن‌ها سخت است، می‌توانید از قیچی شاخه‌زنی دسته‌بلند یا اره برقی دسته‌دار استفاده کنید. این ابزارها بدون نیاز به نردبان، کار را ایمن‌تر و سریع‌تر می‌کنند.

اشتباهات رایج در هرس درختان

بسیاری از باغبانان تازه‌کار هنگام هرس مرتکب اشتباهاتی می‌شوند که به ظاهر کوچک است اما تأثیر بزرگی بر سلامت درخت دارد. برش‌های زیاد یا در زمان نامناسب، باعث شوک به درخت و کاهش رشد می‌شود. همچنین استفاده از ابزار کند می‌تواند باعث له‌شدگی بافت‌های گیاه گردد. از بریدن شاخه‌های اصلی و بارده خودداری کنید، زیرا این کار ساختار درخت را ضعیف می‌کند. همیشه اول شاخه‌های بیمار و مزاحم را حذف کنید، سپس شاخه‌هایی که به سمت داخل یا به هم برخورد دارند.

نکات ایمنی در زمان کار با اره موتوری

اره موتوری ابزار قدرتمندی است که استفاده ناآگاهانه از آن خطرناک است. قبل از روشن کردن، مطمئن شوید سوخت کافی، روغن زنجیر و سیستم ترمز زنجیر در وضعیت مناسب قرار دارند. هنگام برش شاخه، هرگز در راستای مستقیم با زنجیر قرار نگیرید و مراقب بازگشت ناگهانی اره باشید. استفاده از کفش ایمنی ضدلغزش و گوشی محافظ صدا نیز ضروری است. نگهداری منظم، تیز کردن دندانه‌ها و تعویض به‌موقع زنجیر از بروز حوادث جلوگیری می‌کند.

توصیه نهایی برای باغداران خانگی

اگر به‌دنبال افزایش باردهی درختان خود هستید، تنها تمرکز بر کود و آبیاری کافی نیست. هرس اصولی با قیچی شاخه‌زنی مناسب و رعایت زمان‌بندی دقیق، مهم‌ترین عامل در جوان‌سازی درخت است. در کنار آن، استفاده هوشمندانه از اره برقی و اره موتوری در مواقع ضروری، کار شما را سریع‌تر و ایمن‌تر می‌کند. همچنین هر سال در فصل خواب درختان، بازبینی کلی انجام دهید و شاخه‌های بیمار یا درهم‌رفته را حذف کنید.

باغبانان حرفه‌ای همیشه می‌گویند که هرس خوب یعنی صحبت با درخت؛ باید بدانید کدام شاخه برای رشد آینده مفید است و کدام باید حذف شود. وقتی این مهارت را با ابزار مناسب ترکیب کنید، باغ شما در بهار آینده پرگل‌تر و پربارتر خواهد بود.

رپورتاژ / 539287