ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ویروسی منتقل‌شونده از طریق تماس جنسی در سراسر جهان است. این ویروس بیش از ۱۰۰ نوع مختلف دارد که برخی از آن‌ها به عنوان پرخطر (High-risk) شناخته می‌شوند و با بروز سرطان‌های تناسلی و مقعدی ارتباط دارند. به‌طور خاص، HPV نقش مهمی در ایجاد سرطان دهانه رحم در زنان، سرطان مقعد و سرطان آلت تناسلی مردان ایفا می‌کند.

سرطان مقعد و سرطان آلت تناسلی از جمله سرطان‌های نسبتاً نادر در جهان محسوب می‌شوند، اما شیوع آن‌ها در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات سبک زندگی و افزایش انتقال جنسی HPV در حال افزایش است. مطالعات نشان می‌دهند که بیش از ۸۰٪ موارد سرطان مقعد و ۴۵٪–۵۰٪ موارد سرطان آلت تناسلی مردان با عفونت HPV پرخطر مرتبط هستند.

هدف این مقاله، بررسی رابطه‌ی HPV با سرطان مقعد و آلت تناسلی مردان، مکانیزم‌های مولکولی دخیل در این فرایند و اهمیت پیشگیری و واکسیناسیون است.

HPV یک ویروس غیرپوشش‌دار با DNA دو رشته‌ای است که سلول‌های اپیتلیالی پوست و غشای مخاطی را آلوده می‌کند. این ویروس به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:

HPV کم‌خطر (Low-risk): مانند HPV 6 و 11، که معمولاً باعث ایجاد زگیل تناسلی و تغییرات خوش‌خیم اپیتلیال می‌شوند.

HPV پرخطر (High-risk): مانند HPV 16، 18، 31، 33 و 45، که توانایی تبدیل سلول‌های اپیتلیالی به سلول‌های سرطانی را دارند.

مسیر انتقال

HPV عمدتاً از طریق تماس جنسی (واژینال، مقعدی و دهانی) منتقل می‌شود. حتی تماس پوستی با ناحیه آلوده می‌تواند باعث انتقال ویروس شود.

شیوع و عوامل خطر

سرطان مقعد نادر است و سالانه حدود ۴۰ هزار مورد در جهان گزارش می‌شود. شیوع این سرطان در مردان همجنس‌گرا و افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، بالاتر است. مطالعات نشان می‌دهند که بیش از ۸۵٪ موارد سرطان مقعد با HPV پرخطر، به ویژه HPV 16، مرتبط هستند.

عوامل خطر دیگر شامل:

• سیگار کشیدن

• ضعف سیستم ایمنی (مثلاً در بیماران مبتلا به HIV)

• سابقه زگیل تناسلی یا سایر عفونت‌های HPV

• تعداد زیاد شریک جنسی

مکانیسم ایجاد سرطان

HPV با ورود به سلول‌های اپیتلیال، دو پروتئین E6 و E7 تولید می‌کند که عملکرد ژن‌های سرکوبگر تومور p53 و Rb را مختل می‌کنند. این اختلال باعث افزایش تقسیم سلولی، اختلال در مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول (Apoptosis) و در نهایت سرطانی شدن سلول‌ها می‌شود.

شیوع و عوامل خطر

سرطان آلت تناسلی مردان بسیار نادر است و تقریباً ۰.۱٪ از کل سرطان‌ها در مردان را تشکیل می‌دهد. شواهد نشان می‌دهند که HPV پرخطر در ۴۵٪–۵۰٪ موارد سرطان آلت تناسلی مردان دخیل است. شایع‌ترین نوع HPV مرتبط، HPV 16 است.

عوامل خطر شامل:

• عدم ختنه (Circumcision)

• ضعف بهداشت فردی

• سیگار کشیدن

• تعداد زیاد شریک جنسی

• ابتلا به HIV

مکانیسم ایجاد سرطان

مانند سرطان مقعد، HPV با تولید پروتئین‌های E6 و E7 عملکرد ژن‌های سرکوبگر تومور را مختل می‌کند. این اختلال باعث ناهنجاری در چرخه سلولی، تجمع جهش‌ها و در نهایت سرطانی شدن سلول‌های اپیتلیالی آلت تناسلی می‌شود.

تشخیص

تشخیص عفونت HPV و سرطان‌های مرتبط با آن شامل روش‌های زیر است:

بررسی بالینی: مشاهده زگیل یا ضایعات اپیتلیالی غیرطبیعی در ناحیه تناسلی یا مقعد

تست HPV-DNA: شناسایی انواع پرخطر HPV در نمونه‌های سلولی

بیوپسی: نمونه‌برداری از بافت ضایعه و بررسی پاتولوژیک

سیستوسکوپی یا پروکتوسکوپی: بررسی دقیق مقعد برای تشخیص ضایعات پیش‌سرطانی

پیشگیری

واکسیناسیون

واکسیناسیون HPV یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری است. واکسن‌های موجود، شامل انواع:

واکسیناسیون در نوجوانان و جوانان قبل از شروع فعالیت جنسی بیشترین اثربخشی را دارد و می‌تواند تا ۹۰٪ از عفونت‌های HPV پرخطر و سرطان‌های مرتبط را پیشگیری کند.

اقدامات پیشگیرانه دیگر

• استفاده از کاندوم در روابط جنسی

• کاهش تعداد شرکای جنسی

• بهبود بهداشت فردی

• معاینات دوره‌ای در افراد پرخطر

درمان

سرطان مقعد

• جراحی: برداشتن تومور و بافت اطراف

• شیمی‌درمانی و پرتو درمانی: اغلب به عنوان درمان اصلی یا کمکی استفاده می‌شوند

سرطان آلت تناسلی

• جراحی محدود یا گسترده: بستگی به اندازه و مرحله تومور دارد

• پرتو درمانی و شیمی‌درمانی: در موارد پیشرفته یا متاستاز

نقش سیستم ایمنی

سیستم ایمنی نقش کلیدی در مهار تکثیر HPV و جلوگیری از پیشرفت ضایعات پیش‌سرطانی دارد. بیماران مبتلا به HIV یا افراد دریافت‌کننده داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، ریسک بالاتری برای سرطان‌های مرتبط با HPV دارند.

اهمیت غربالگری و آموزش

آموزش عمومی درباره HPV، استفاده از واکسن و انجام غربالگری منظم می‌تواند به کاهش شیوع سرطان‌های مرتبط کمک کند. مطالعات نشان می‌دهند که آگاهی پایین و ترس از انجام تست، مانع اصلی در کاهش بار بیماری در بسیاری از کشورهاست.

نتیجه‌گیری

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) نقش کلیدی در ایجاد سرطان‌های مقعد و آلت تناسلی مردان دارد. نوع ۱۶ و ۱۸ این ویروس پرخطرترین عامل شناخته شده هستند و با اختلال ژن‌های سرکوبگر تومور باعث سرطانی شدن سلول‌ها می‌شوند.

اقدامات پیشگیرانه شامل واکسیناسیون HPV، استفاده از کاندوم، بهبود بهداشت فردی و آموزش عمومی است. همچنین غربالگری و تشخیص زودهنگام می‌تواند از پیشرفت سرطان جلوگیری کند.

با توجه به افزایش شیوع HPV و سرطان‌های مرتبط، برنامه‌های واکسیناسیون مردان و زنان در سنین نوجوانی و افزایش آگاهی عمومی ضروری است.