خفگی یکی از وضعیت‌های اورژانسی است که ممکن است برای هر فردی در هر زمان و مکان رخ دهد. در بسیاری از موارد، خفگی بر اثر ورود جسم خارجی به مجاری تنفسی اتفاق می‌افتد. این وضعیت در صورت عدم اقدام سریع می‌تواند به مرگ منجر شود، زیرا اکسیژن‌رسانی به مغز و سایر اندام‌های حیاتی متوقف می‌شود. یکی از مؤثرترین و شناخته‌شده‌ترین روش‌ها برای رفع انسداد راه هوایی در چنین شرایطی، روش «هِیملیک» یا «مانور هِیملیک» است. این روش که نخستین‌بار توسط پزشک آمریکایی هنری هِیملیک معرفی شد، در نجات جان هزاران انسان نقش داشته و امروزه در سراسر جهان به عنوان یک مهارت اولیه و ضروری در کمک‌های اولیه آموزش داده می‌شود.
تاریخچه و پیدایش روش هِیملیک
دکتر هنری هِیملیک در دهه‌ی هفتاد میلادی با هدف یافتن روشی مؤثر برای نجات افراد در حال خفگی، این تکنیک را معرفی کرد. پیش از آن، روش‌های گوناگونی برای رفع انسداد راه هوایی پیشنهاد شده بود اما بسیاری از آنها اثربخشی کافی نداشتند یا خطر آسیب‌دیدگی جدی را در پی داشتند. هِیملیک با مطالعه‌ی فیزیولوژی تنفس و بررسی فشارهای درون قفسه‌ی سینه، به این نتیجه رسید که می‌توان با فشردن ناگهانی ناحیه‌ی بالای شکم، فشار در دیافراگم را افزایش داد و به این ترتیب جسم خارجی را از راه هوایی بیرون راند. از زمان معرفی این روش تاکنون، سازمان‌های بهداشتی و امدادی در سراسر دنیا آن را به عنوان یکی از پایه‌های آموزش کمک‌های اولیه پذیرفته‌اند.
اهمیت آشنایی با روش هِیملیک
خفگی می‌تواند در هر مکانی رخ دهد؛ در خانه، رستوران، محل کار یا حتی هنگام تفریح. در بیشتر موارد، قربانی فرصت رسیدن نیروهای امدادی را ندارد و تنها حضور یک فرد آگاه در همان لحظه می‌تواند جان او را نجات دهد. به همین دلیل، یادگیری روش هِیملیک نه تنها برای کارکنان حوزه‌ی سلامت بلکه برای تمام افراد جامعه ضروری است. اجرای صحیح این مانور می‌تواند ظرف چند ثانیه جسم مزاحم را خارج کرده و فرد را از مرگ حتمی نجات دهد.
مکانیسم عملکرد مانور هِیملیک
روش هِیملیک بر پایه‌ی اصل فشرده‌سازی ناگهانی شکم و افزایش فشار درون قفسه‌ی سینه عمل می‌کند. هنگامی که فردی دچار خفگی می‌شود، جسم خارجی در مسیر نای یا حلق گیر می‌کند و مانع عبور هوا می‌شود. با وارد کردن فشار ناگهانی از ناحیه‌ی زیر دیافراگم به سمت بالا، هوا از ریه‌ها با شدت به بیرون رانده می‌شود. این جریان سریع هوا می‌تواند جسم گیر کرده را از مسیر تنفس خارج کند و راه هوایی را باز نماید.
نشانه‌های خفگی در بزرگسالان
شناخت علائم خفگی برای تشخیص سریع وضعیت و تصمیم‌گیری صحیح بسیار مهم است. فرد در حال خفگی معمولاً نمی‌تواند صحبت کند، سرفه نماید یا نفس بکشد. چهره ممکن است کبود شود و دست‌ها را به سمت گردن ببرد که نشانه‌ی عمومی خفگی است. در مواردی ممکن است فرد صداهای خفه یا تلاش‌های بی‌ثمر برای تنفس از خود نشان دهد. اگر انسداد کامل باشد، در مدت کوتاهی فرد از هوش می‌رود.
اقدامات اولیه پیش از اجرای روش هِیملیک
در مواجهه با فردی که دچار خفگی شده، اولین اقدام حفظ آرامش و ارزیابی وضعیت اوست. اگر فرد قادر است سرفه کند یا صدا تولید نماید، بهتر است او را تشویق کنیم که سرفه را ادامه دهد، زیرا ممکن است جسم مزاحم با همین کار خارج شود. اما اگر فرد قادر به سرفه یا صحبت نیست و نشانه‌های خفگی واضح هستند، باید فوراً مانور هِیملیک را آغاز کرد. در عین حال، لازم است شخص دیگری برای تماس با اورژانس اقدام کند.
روش اجرای مانور هِیملیک در بزرگسالان
اجرای صحیح این روش نیاز به تمرکز و آگاهی دارد. در حالت استاندارد، نجات‌دهنده پشت سر فرد ایستاده و دستان خود را دور کمر او حلقه می‌کند. یکی از دست‌ها مشت شده و انگشت شست آن روی شکم فرد، کمی بالاتر از ناف و پایین‌تر از استخوان جناغ قرار می‌گیرد. سپس دست دیگر روی مشت قرار داده می‌شود و فشاری سریع و محکم به سمت داخل و بالا وارد می‌گردد. این حرکت شبیه حرف انگلیسی J است؛ یعنی فشار ابتدا به سمت داخل و سپس به سمت بالا اعمال می‌شود. فشرده‌سازی باید چند بار تکرار شود تا جسم خارج شود یا فرد بتواند نفس بکشد.
نکات مهم در اجرای مانور
در هنگام انجام روش هِیملیک باید از محل صحیح قرار دادن دست اطمینان حاصل کرد. اگر دست‌ها بیش از حد پایین باشند ممکن است به اندام‌های شکمی آسیب وارد شود و اگر بیش از حد بالا باشند، فشرده‌سازی مؤثر نخواهد بود. فشار باید محکم ولی کنترل‌شده باشد؛ زیرا فشار بیش از حد می‌تواند منجر به شکستگی دنده‌ها یا آسیب به اندام‌های داخلی شود.
زمان توقف اجرای مانور
مانور هِیملیک باید تا زمانی ادامه یابد که یکی از شرایط زیر رخ دهد: جسم خارجی خارج شود، فرد شروع به تنفس یا سرفه کند، یا بی‌هوش شود. اگر فرد بی‌هوش شد، باید او را به آرامی روی زمین خواباند و احیای قلبی-ریوی (CPR) آغاز شود، زیرا در این مرحله احتمال ایست قلبی وجود دارد.
روش انجام مانور بر روی خود فرد
در برخی شرایط ممکن است فرد در حالی که تنها است دچار خفگی شود. در چنین موقعیتی نیز می‌توان از روش هِیملیک برای خود استفاده کرد. شخص باید دستان خود را مشت کرده و در ناحیه‌ی بالای ناف قرار دهد و با دست دیگر آن را بگیرد. سپس با حرکات سریع به سمت داخل و بالا فشار وارد کند. اگر فشار دست کافی نباشد، می‌تواند از لبه‌ی پشتی صندلی یا میز برای ایجاد فشار استفاده کند؛ به این صورت که ناحیه‌ی شکم را روی لبه تکیه داده و با حرکت ناگهانی به سمت پایین فشار وارد نماید تا جسم خارج شود.
احتیاط‌ها و موارد منع استفاده از روش هِیملیک
اگرچه این روش بسیار مؤثر است، اما در برخی موارد باید با احتیاط به کار رود. در افراد باردار یا چاق بهتر است فشار از روی استخوان جناغ و به سمت قفسه‌ی سینه وارد شود، نه از ناحیه‌ی شکم. همچنین در افرادی که سابقه‌ی جراحی شکم یا بیماری‌های خاص گوارشی دارند، خطر آسیب بیشتر است. در هر حال، اگر پس از چند بار تلاش جسم خارج نشد، باید فوراً احیای قلبی-ریوی آغاز شود تا اکسیژن‌رسانی ادامه یابد تا زمان رسیدن نیروهای امدادی.
تفاوت روش هِیملیک در گروه‌های سنی مختلف
روش پایه‌ای در بزرگسالان و کودکان بزرگ‌تر مشابه است، اما در کودکان خردسال و نوزادان باید از تکنیک‌های متفاوتی استفاده شود تا به اندام‌های آسیب‌پذیر آنها صدمه وارد نشود. در این مقاله تمرکز بر بزرگسالان است، ولی باید توجه داشت که یادگیری تفاوت‌ها برای والدین و مربیان نیز ضروری است.
اهمیت آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی
یکی از مشکلات موجود در جوامع این است که بسیاری از افراد از روش‌های کمک اولیه اطلاع کافی ندارند. اجرای برنامه‌های آموزشی در مدارس، محل‌های کار و مراکز عمومی می‌تواند میزان آگاهی جامعه را افزایش دهد. سازمان‌های بهداشتی در کشورهای پیشرفته آموزش روش هِیملیک را جزو مهارت‌های پایه‌ی زندگی می‌دانند. در کشورهایی که این آموزش‌ها فراگیر شده، آمار مرگ‌ومیر ناشی از خفگی به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است.
نقش رستوران‌ها و اماکن عمومی در پیشگیری از مرگ‌های ناشی از خفگی
در محیط‌هایی که مردم در حال خوردن و آشامیدن هستند، احتمال خفگی بیشتر است. بسیاری از کشورها قوانین مشخصی دارند که رستوران‌ها و اماکن مشابه موظف‌اند کارکنان خود را در زمینه‌ی اجرای مانور هِیملیک آموزش دهند. حتی در برخی مکان‌ها پوسترهایی وجود دارد که مراحل انجام این روش را به زبان ساده و تصویری نمایش می‌دهد تا در مواقع اضطراری راهنمای افراد باشد.
نکات پس از اجرای موفق مانور
پس از خروج جسم خارجی و بازگشت تنفس طبیعی، بهتر است فرد برای اطمینان از سلامت راه هوایی به پزشک مراجعه کند. گاهی ممکن است جسم به‌طور کامل خارج نشده باشد یا در مجاری پایین‌تر گیر کرده باشد. همچنین، بررسی وجود آسیب‌های احتمالی ناشی از فشار شکمی اهمیت دارد.
خطاهای رایج در اجرای مانور هِیملیک
در شرایط اضطراری ممکن است نجات‌دهنده دچار استرس شود و اشتباهاتی مرتکب گردد. یکی از خطاهای رایج، قرار دادن دست در محل اشتباه است. برخی افراد به‌جای ناحیه‌ی بالای ناف، دست خود را روی قفسه‌ی سینه یا پایین شکم قرار می‌دهند که در هر دو حالت اثر لازم حاصل نمی‌شود. خطای دیگر، فشار ضعیف یا بیش از حد است. فشاری ضعیف قادر به بیرون راندن جسم نیست و فشار شدید ممکن است موجب صدمه شود. یادگیری صحیح تکنیک در قالب آموزش عملی بهترین راه پیشگیری از این اشتباهات است.
نقش مانور هِیملیک در تاریخ پزشکی
مانور هِیملیک را می‌توان یکی از دستاوردهای مهم قرن بیستم در زمینه‌ی امدادهای اولیه دانست. پیش از معرفی این روش، بسیاری از قربانیان خفگی به دلیل نبود راهکار مؤثر جان خود را از دست می‌دادند. دکتر هنری هِیملیک با پژوهش‌های خود توانست پایه‌گذار حرکتی شود که میلیون‌ها انسان را از مرگ نجات داد. در بسیاری از کشورها، نام او با مفهوم نجات زندگی گره خورده است.
نقش رسانه‌ها در ترویج آموزش روش هِیملیک
رسانه‌های جمعی می‌توانند در آموزش عمومی نقش بسیار مهمی ایفا کنند. پخش برنامه‌های آموزشی، انتشار ویدئوهای کوتاه در فضای مجازی و تولید محتوای تصویری ساده می‌تواند به درک بهتر مردم از این مهارت کمک کند. در دنیای امروز که ارتباطات گسترده و سریع است، می‌توان با هزینه‌ای اندک آگاهی جامعه را به میزان چشمگیری افزایش داد.
تأثیر روانی موقعیت خفگی بر فرد و اطرافیان
خفگی یکی از موقعیت‌های ترسناک و اضطراب‌برانگیز است. فردی که دچار خفگی می‌شود احساس ترس از مرگ و ناتوانی در تنفس را تجربه می‌کند. اطرافیان نیز دچار وحشت می‌شوند و اگر مهارت لازم را نداشته باشند، ممکن است دچار فلج تصمیم‌گیری شوند. آگاهی از روش هِیملیک نه تنها از نظر جسمی بلکه از نظر روانی نیز اهمیت دارد، زیرا فرد آموزش‌دیده در چنین لحظاتی با اعتمادبه‌نفس عمل می‌کند.
توصیه‌های پیشگیرانه برای کاهش خطر خفگی در بزرگسالان
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. جویدن کامل غذا، پرهیز از صحبت یا خندیدن هنگام خوردن، خودداری از مصرف الکل یا داروهایی که سبب کاهش هوشیاری می‌شوند در زمان غذا خوردن، از جمله اقداماتی هستند که خطر خفگی را کاهش می‌دهند. همچنین بهتر است مواد غذایی سفت یا استخوان‌دار با احتیاط مصرف شوند.
نقش سازمان‌های بهداشتی در گسترش آموزش روش هِیملیک
سازمان‌های بهداشت جهانی و جمعیت‌های هلال احمر و صلیب سرخ در سراسر جهان برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای برای آشنایی عموم مردم با روش هِیملیک دارند. این سازمان‌ها با برگزاری کارگاه‌ها، چاپ بروشورها و تولید فیلم‌های آموزشی تلاش می‌کنند تا این مهارت حیاتی در دسترس همگان باشد. در برخی کشورها، یادگیری این روش بخشی از آموزش رانندگی یا استخدام در ادارات عمومی است.
نتیجه‌گیری
روش هِیملیک یکی از ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین روش‌ها برای نجات جان افراد در هنگام خفگی است. آموختن این مهارت برای همه‌ی افراد جامعه ضروری است، زیرا ممکن است در هر لحظه با چنین موقعیتی روبه‌رو شویم. اجرای صحیح این مانور می‌تواند تفاوت میان مرگ و زندگی باشد. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود که نهادهای آموزشی و فرهنگی کشورها برنامه‌هایی برای آموزش همگانی این مهارت تدوین کنند.
جمع‌بندی نهایی
مانور هِیملیک نمادی از اهمیت دانش و اقدام به‌موقع در حفظ جان انسان‌هاست. با گسترش آموزش‌های کمک‌های اولیه، می‌توان جامعه‌ای آگاه‌تر، ایمن‌تر و مسئول‌تر ساخت. هر فردی که این روش را بیاموزد، می‌تواند در لحظه‌ای بحرانی ناجی زندگی دیگری باشد.
source