در قطار شلوغ، مردی عطسه می‌کند و چند نفر دیگر ناگهان بینی‌شان دچار گرفتگی می‌شود. زنی جوان در گوشهٔ سالن خیره می‌شود و آهی می‌کشد: او می‌داند دوباره همان اتفاق افتاده است. هرجا می‌رود، اطرافیانش عطسه و سرفه می‌کنند؛ گویی حضور او در فضا واکنشی زنجیره‌ای از حساسیت برمی‌انگیزد.

نام این پدیده «سندرم افراد آلرژیک به من» یا (People Allergic To Me = PATM) است، وضعیتی نادر که در آن بدن فرد مواد فرّاری تولید می‌کند که دیگران را تحریک می‌کند. پدیده‌ای واقعی و هنوز ناشناخته که ذهن دانشمندان و بیماران را یکسان سردرگم کرده است.

پدیده‌ای که از اینترنت آغاز شد

تا پیش از ظهور انجمن‌های گفت‌وگوی آنلاین، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد چنین بیماری‌ای وجود داشته باشد. نخستین نشانه‌های PATM در سال ۲۰۰۷ در فوروم‌هایی دیده شد که کاربران از تجربه‌ای مشترک سخن می‌گفتند: هرجا می‌رفتند، اطرافیان دچار عطسه، سرفه و خارش گلو می‌شدند. جملات آنان رنگی از درماندگی داشت: «احساس می‌کنم در بدنم چیزی هست که باعث حساسیت دیگران می‌شود، اما هیچ بویی وجود ندارد.»

در آن زمان، پزشکان چنین شکایاتی را بیشتر روان‌زاد یا نتیجهٔ اضطراب اجتماعی می‌دانستند. هیچ آزمایش یا شاخص زیستی برای تأییدش وجود نداشت و اغلب مبتلایان، از سوی سیستم درمانی جدی گرفته نمی‌شدند. با این حال، شکل‌گیری انجمن‌های اینترنتی و سپس ویدیوهایی در شبکه‌هایی مانند YouTube باعث شد جامعهٔ علمی کم‌کم متوجه تکرار یک الگوی واحد شود.

از اختلال بوی بد تا فرضیهٔ جدید

در سال ۲۰۱۷، پژوهشگری مستقل به نام ایرین گاباشویلی (Irene Gabashvili) در مقاله‌ای مقدماتی به PATM اشاره کرد. هدف اصلی او بررسی بیماری نادری به نام تری‌متیل‌آمینوریا (Trimethylaminuria = TMAU) بود، حالتی که باعث می‌شود بدن بویی شبیه ماهی فاسد تولید کند. اما در حاشیهٔ آن تحقیق، او گزارش‌هایی از افرادی یافت که به جای بو، باعث تحریک آلرژیک در دیگران می‌شدند.

دو سال بعد، گاباشویلی پژوهشی دیگر منتشر کرد و با مقایسهٔ ترکیب میکروبی رودهٔ مبتلایان، سرنخ‌هایی از تفاوت زیستی یافت. در زمانه‌ای که این پدیده هنوز در مرز میان روان‌پزشکی و زیست‌پزشکی قرار داشت، همین داده‌ها نخستین نشانهٔ فیزیکی از وجود واقعی سندرم بود.

از شک علمی تا تأیید تجربی

گام مهم بعدی در سال‌های اخیر در ژاپن و سپس در کالیفرنیا برداشته شد؛ جایی که تیم‌های تحقیقاتی با بهره‌گیری از فناوری سنجش ترکیبات آلی فرّار (Volatile Organic Compounds = VOCs) تلاش کردند منشأ شیمیایی این پدیده را پیدا کنند. انسان در هر لحظه در میان ابری نامرئی از گازهای زیستی حرکت می‌کند که بازتابی از فرایندهای درونی اوست: اتانول، متانول، ایزوپرن و استون نمونه‌هایی از آن‌اند. این ترکیبات هنگام تجزیهٔ مواد در بدن ساخته می‌شوند و از راه ریه و پوست به هوا راه می‌یابند.

پژوهش‌های تازه نشان دادند که پوست، برخلاف بازدم، محیطی پایدار برای ردیابی بلندمدت این ترکیبات است. پروفسور کوجی میتسوبایاشی (Kohji Mitsubayashi) از دانشگاه دندان‌پزشکی و پزشکی توکیو در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۹ توضیح داد که هر فرد حدود ۵۰۰ ترکیب آلی از پوست خود آزاد می‌کند که می‌تواند نشانهٔ بیماری یا وضعیت متابولیک او باشد. همین ایده، الهام‌بخش بررسی بیماران PATM شد.

ترکیب مشکوک: تولویِن

در سال ۲۰۲۳ گروهی از پژوهشگران ژاپنی نمونهٔ گازهای پوستی افراد مبتلا را با افراد سالم مقایسه کردند. از میان ۷۵ ترکیب شناسایی‌شده، تنها یک مورد تفاوت چشمگیر داشت: تولویِن (Toluene)، هیدروکربنی که بوی تند آن یادآور تینر و ماژیک دائمی است. میزان تولویِن در پوست مبتلایان حدود ۴۰ برابر بیشتر از حد طبیعی گزارش شد.

تولویِن ماده‌ای تحریک‌کننده است و استنشاق آن می‌تواند موجب التهاب چشم و مجاری تنفسی شود. در غلظت بالا، این ترکیب آثار عصبی جدی ایجاد می‌کند. پروفسور یوشیکا سِکینه (Yoshika Sekine) از دانشگاه توکای توضیح داد که در افراد سالم، تولویِن در کبد متابولیزه و از طریق ادرار دفع می‌شود، اما به نظر می‌رسد بدن مبتلایان به PATM در تجزیهٔ این ترکیب ناتوان است و در نتیجه، تولویِن در خون جمع می‌شود و از سطح پوست به هوا می‌گریزد.

به این ترتیب، حضور آنان در فضا نوعی مه شیمیایی خفیف ایجاد می‌کند که برای دیگران محرک آلرژیک است. این یافته، نخستین مدرک فیزیکی بود که نظریهٔ «توهم یا وسواس» بودن بیماری را رد کرد.

من خودِ آلرژن هستم!

با وجود این کشف، هنوز درمانی وجود ندارد. تعداد بیماران شناخته‌شده اندک است و هیچ‌گونه آزمایش استاندارد یا معیار تشخیصی برای PATM تدوین نشده است. پزشکان می‌گویند حتی اگر بیمار بخواهد آزمایش دهد، آزمایشگاهی برای آن وجود ندارد. گزارش‌ها از تجربه‌های شخصی بیماران نشان می‌دهد که تغییر رژیم غذایی ممکن است بر شدت واکنش‌ها تأثیر بگذارد: مصرف زیاد قند، گوشت یا کربوهیدرات‌ها اغلب علائم را بدتر می‌کند. برخی بیماران با حذف لبنیات و افزودن آنتی‌اکسیدان‌ها بهبود نسبی دیده‌اند، هرچند هنوز هیچ شواهد قطعی دربارهٔ نقش رژیم غذایی در دست نیست.

اما از همه سخت‌تر، بار روانی این بیماری است. افراد مبتلا از احساس گناه و انزوا رنج می‌برند، از اجتماع دور می‌شوند و در مواردی افکار افسردگی یا خودکشی گزارش شده است. همان‌طور که یکی از بیماران در گفت‌وگو با شبکهٔ خبری اسکای گفته بود: «این بیماری تو را خرد می‌کند، به شکلی که هیچ چیز دیگری نتوانسته.»

او ادامه داد: «من دیگر از آینده هیجان‌زده نیستم. واقعیت غم‌انگیز است؛ حتی نمی‌توانم به پارک محل بروم.»

پرسش بنیادین: آلرژی به انسان یا بازتابی از متابولیسم؟

پژوهشگران می‌گویند سندرم PATM، در عین عجیب بودن، می‌تواند دریچه‌ای تازه به شناخت ما از متابولیسم و ارتباط بدن با محیط باز کند. اگر بدن برخی افراد قادر به تجزیهٔ کامل ترکیبات فرّاری مانند تولویِن نباشد، شاید این نارسایی‌ها با اختلالات ژنتیکی یا تغییرات در میکروبیوم روده مرتبط باشند. چنین فرضیه‌ای می‌تواند در آینده به کشف زیرگونه‌های دیگری از «اختلالات متابولیک بویایی» منجر شود، درست همان‌طور که مطالعهٔ بیماری TMAU مسیر تازه‌ای برای درک عملکرد باکتری‌های همزیست در بدن گشود.

در واقع، PATM بیش از آنکه فقط یک بیماری نادر باشد، به ما یادآور می‌کند که بدن انسان نه‌تنها با درون خود، بلکه با فضای پیرامونش نیز در ارتباطی شیمیایی دائمی است. هر سلول، مولکولی می‌سازد و هر مولکول به شکل گازی در فضا پخش می‌شود؛ این لایهٔ نادیدنی ممکن است روزی به بخشی از تشخیص‌های پزشکی بدل شود، همان‌طور که در گذشته پزشکان از بوی تنفس بیمار به بیماری پی می‌بردند.

چالش‌های علمی و اخلاقی

با وجود نشانه‌های اولیه از منشأ فیزیکی PATM، جامعهٔ علمی هنوز دربارهٔ آن محتاط است. هیچ نهاد رسمی پزشکی، این وضعیت را به عنوان «تشخیص بالینی معتبر» ثبت نکرده است. دلیل اصلی، کمبود داده و دشواری بازتولید نتایج در نمونه‌های مختلف است. افزون بر آن، مرز میان اختلال‌های جسمی و روانی در این پدیده بسیار باریک است: بسیاری از بیماران در کنار علائم جسمی، از اضطراب اجتماعی شدید نیز رنج می‌برند.

در این نقطه، پرسش اخلاقی مطرح می‌شود: آیا بی‌توجهی به تجربهٔ زیستهٔ بیماران، فقط به دلیل نبود شواهد آزمایشگاهی، توجیه‌پذیر است؟ یا باید هم‌زمان، مسیر پژوهش زیستی و حمایت روانی را پیش برد تا رنج آنان کاهش یابد؟ پاسخ این پرسش می‌تواند الگوی برخورد علم با بیماری‌های نادر آینده را شکل دهد.

آیندهٔ تشخیص از طریق «گاز بدن»

تحقیقات پیرامون ترکیبات آلی فرّار (VOCs) در حال گسترش است. اگر بتوان ترکیب این گازها را به‌طور دقیق با وضعیت متابولیک و بیماری‌های خاص مرتبط کرد، ممکن است در آینده از آن‌ها برای تشخیص غیرتهاجمی استفاده شود. دستگاه‌هایی که VOCهای پوست را لحظه‌به‌لحظه تحلیل کنند، می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا قبل از ظهور علائم ظاهری، تغییرات در بدن را ببینند.

در این چشم‌انداز، PATM تنها یک راز عجیب نیست بلکه نمونه‌ای از «دادهٔ انسانی نامرئی» است که علم تازه دارد آن را کشف می‌کند.

جنبه انسانی رنج پنهان

در سطح انسانی، سندرم «افراد آلرژیک به من» نمادی از تنهایی مدرن است. فرد نه‌تنها احساس طردشدگی می‌کند بلکه باور دارد وجود فیزیکی‌اش مایهٔ آزار دیگران است. نبود درمان و فقدان شناخت رسمی، این احساس را تشدید می‌کند. در چنین شرایطی، نقش جامعه و رسانه در بیان تجربه‌های این بیماران اهمیت دارد تا مرز میان بیماری و انگ اجتماعی روشن‌تر شود.

وقتی پزشکی هنوز نتوانسته پاسخی قطعی بدهد، همدلی شاید تنها درمان موقت باشد.

خلاصه

اختلال نادر PATM یا «افراد آلرژیک به من»، حالتی است که در آن بدن فرد مقدار غیرعادی از ترکیب شیمیایی تولویِن (Toluene) را از طریق پوست آزاد می‌کند و این گاز باعث عطسه و سرفهٔ اطرافیان می‌شود. منشأ آن به‌درستی شناخته نشده اما ناتوانی در متابولیسم طبیعی تولویِن و نقش میکروبیوم روده از فرضیه‌های اصلی است. هنوز درمان یا آزمایش استانداردی برای این بیماری وجود ندارد و بیماران از فشار روانی شدید رنج می‌برند. با این حال، تحقیقات دربارهٔ گازهای بدن انسان می‌تواند راهی تازه برای درک رابطهٔ متابولیسم، پوست و محیط پیرامون بگشاید.

❓ سؤالات رایج (FAQ)

۱. سندرم PATM چیست؟
PATM یا People Allergic To Me اختلالی بسیار نادر است که در آن فرد مواد شیمیایی تحریک‌کننده‌ای از بدن خود آزاد می‌کند و باعث بروز واکنش‌های آلرژیک در اطرافیان می‌شود.

۲. علت اصلی این پدیده چیست؟
پژوهش‌های اخیر احتمال می‌دهند علت آن افزایش غیرطبیعی تولویِن در خون و پوست به‌دلیل نقص در تجزیهٔ این ماده در کبد باشد.

۳. آیا PATM بیماری روانی است؟
برخی پزشکان آن را روان‌زاد می‌دانند، اما شواهد تازه نشان داده‌اند که عوامل زیستی و شیمیایی واقعی در بدن بیماران وجود دارد.

۴. آیا درمان یا دارویی برای آن وجود دارد؟
در حال حاضر هیچ درمان یا تست قطعی برای PATM وجود ندارد. برخی بیماران با تغییر رژیم غذایی و مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها بهبود نسبی گزارش کرده‌اند.

۵. آیا این بیماری مسری است؟
خیر، PATM واگیردار نیست. تنها گازهای فرّاری آزادشده از بدن می‌توانند در اطرافیان واکنش موقت ایجاد کنند.

۶. آیا ممکن است در آینده آزمایش تشخیصی برای آن ساخته شود؟
پژوهشگران امیدوارند با پیشرفت فناوری تحلیل گازهای پوستی (skin VOCs)، امکان تشخیص و مطالعهٔ دقیق این سندرم فراهم شود.

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک»

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک».
بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان‌شناسی و جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی آن‌ها می‌نویسد و تلاش می‌کند دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.
پزشکی دانشی پویا و همواره در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.