به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، طبق آمار مرکز پژوهش‌های مجلس (1402) بیش از 85 درصد نوجوانان 12 تا 18 ساله دست‌کم در یک شبکه اجتماعی عضویت دارند. آمارهای جهانی هم زمان حضور نوجوانان در فضای دیجیتال را بیشتر از سه ساعت در روز ارزیابی می‌کند. همه این آمارها نشان می‌دهد با نسلی مواجهیم که شیوه زندگی او با نسل‌های گذشته فرق کرده است. از طرف دیگر این حضور بیش از اندازه در فضای دیجیتال با آسیب‌هایی همراه است. آسیب‌هایی که گاه دنباله آن به آسیب‌های اجتماعی ختم می‌شود. سازمان بهزیستی کشور طبق ماده 8 بند پ از ماده 57 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، متولی سلامت اجتماعی با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مداخله در بحران‌های اجتماعی است. با همین رویکرد و به گفته معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بهزیستی کشور، برنامه‌های ویژه‌ای برای کاهش آسیب در دوران نوجوانی در نظر گرفته شده است.
سازمان بهزیستی با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مداخله در بحران‌های اجتماعی به ارائه خدمات حمایتی و توانبخشی به همه افراد دارای معلولیت و گروه‌های آسیب‌پذیر از قبیل زنان، کودکان، نوجوانان و سالمندان می‌پردازد.
دکتر عبدالرضا اسدی معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: «جامعه هدف سازمان به دو دسته خاص و عام تقسیم می‌شود. جامعه هدف خاص شامل تمام افرادی است که در معرض یک خطر، آسیب یا یک معلولیت قرار دارند یا اینکه دارای معلولیت هستند. این افراد جز جامعه هدف خاص سازمان هستند، سازمان در قالب معاونت سلامت اجتماعی، مراکز مشاوره، مراکز مراقبت‌های روزانه شبانه‌روزی و… خدماتی را در راستای توانمندسازی این افراد ارائه می‌کند. اما گروه هدف عام مثل مردم عادی یا نوجوانان، سالمندان و….. افرادی هستند که هنوز درگیر هیچ مسأله‌ای نیستند، اما باید توانمند شوند. در این بخش تأکید محوری بر بحث پیشگیری است تا این افراد در مواجهه با مسائل بتوانند بهترین راهکار را اتخاذ و بهترین تصمیم را بگیرند. بنابراین برای هر کدام از این دو گروه در سازمان، اهداف مشخصی تفکیک شده است.» اسدی با بیان اینکه به همت مرکز اورژانس اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های سازمان بهزیستی کشور، اولین دوره تربیت مربی مراقبت و محافظت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی آغاز شده است، می‌گوید: «با رویکرد پیشگیری از مسائل ناشی از فضای مجازی با همراهی کارشناسان مسئول و تسهیلگران منتخب از 11 استان کشور، طرح پیشگام و آزمایشی تربیت مربی مراقبت و محافظت از کودکان و نوجوانان با جمعیتی قریب 8 هزار نفر آغاز شده است.»
حذف نوجوانان از فضای دیجیتال راه‌حل نیست
سال‌ها مهم‌ترین رویکرد در استفاده نوجوانان از فضای مجازی محدودیت دسترسی بود اما به گفته معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کشور این راه‌حل دیگر فایده‌ای ندارد. او با بیان اینکه در علوم اجتماعی، واژه نسل تنها به فاصله سنی اشاره ندارد بلکه به تجربه مشترک تاریخی یا تکنولوژیک بازمی‌گردد، تأکید می‌کند: «حذف نوجوانان از دنیای دیجیتال یا سواد دیجیتال و فضای مجازی اصلاً راه‌حل خوبی نیست. بلکه تربیت و رشد دیجیتال و افزایش و تقویت سواد و دانش فضای مجازی و پایداری در مسیر مراقبت از نسل جدید در برابر مسائل این حوزه در دستور کار قرار دارد. این طرح پس از اجرای آزمایشی و بررسی میزان اثربخشی و موفقیت و همینطور رفع چالش‌ها و ضعف‌های احتمالی در تمامی استان‌ها اجرا می‌شود.»
اسدی با اشاره به مواردی از قبیل انواع سوء‌استفاده‌ها، قمار، زورگیری و…. به عنوان مسائلی که ممکن است نوجوانان در فضای مجازی با آنها مواجه شوند، توضیح می‌دهد: «در دنیای مجازی هر نوجوانی ممکن است با مواردی از این قبیل مواجه شود و راهکار مناسبی برای آن پیدا نکند، بخش عمده‌ای از آموزش‌های ما به تنظیم رابطه والدین با نوجوانان برمی‌گردد.»
او با تأکید بر گسترش بازی‌ها در فضای مجازی می‌گوید: «بازی‌های فضای مجازی رواج بسیاری پیدا کرده و تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما شده است. بنابراین والدین باید اطلاعات خود را در این زمینه افزایش بدهند تا از طریق برقراری ارتباط صمیمانه با نوجوانان‌شان به آنها اطمینان بدهند که کنارشان هستند نه در مقابل‌شان.» اسدی با بیان اینکه خیلی اوقات یک برخورد ناصحیح والدین در قبال اشتباهات نوجوانان در فضای مجازی به یک فاجعه تبدیل می‌شود، توضیح می‌دهد: «با یک آگاهی مناسب والدین می‌توانیم این مسائل ساده را مدیریت کنیم.» او با اشاره به محتوای ارائه شده در این طرح توضیح می‌دهد: «در 6 ماه اول سال 1404 چهار عنوان محتوا برای مربیان، نوجوانان، والدین و تسهیلگران تدوین شده است.
این محتواها در اختیار نوجوانان و والدین قرار می‌گیرد و از طریق آموزش مدون و آموزش مرحله به مرحله توسط تسهیلگران مربیان در این 11 استان از 25 آبان آغاز می‌شود. در کنار این محتواها شبیه سازی‌هایی آماده کردیم که شامل ویدیوها و کلیپ‌های کوتاه 100 ثانیه‌ای است که به فراخور از طریق اپلیکیشن‌ها و در فضاهای مجازی توسعه پیدا می‌کنند و در اختیار دانش‌آموزان و والدین قرار خواهند گرفت.»
«ردپای دیجیتال» ممکن است به آسیب برسد
معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اصطلاح ردپای دیجیتال می‌گوید: «این اصطلاح به مجموعه رفتارهایی که در فضای مجازی انجام می‌دهیم، اشاره می‌کند. هر رفتاری مثل لایک، کامنت، بارگذاری عکس و فیلم و هر کاری که در این فضا انجام می‌دهیم، ردپای دیجیتال است. هر کدام از ما در فضای مجازی ممکن است یک ردپای دیجیتال از خودمان به جا بگذاریم. پس هر بار که آنلاین هستیم باید به نوجوانان‌مان یاد بدهیم که آگاهانه رفتار کنند تا مرتکب اشتباهی نشوند. گاهی اوقات برای نوجوانان پیش آمده که مطلبی را در فضای مجازی انتشار دادند و بعد از انتشار بلافاصله پشیمان شدند.
قبل از انتشار هر پست و هر عکس و هر مطلبی در فضای مجازی نکات خیلی اساسی وجود دارد که نوجوان باید به آنها توجه کند.» به گفته اسدی توجه به امن بودن روابط عاطفی نوجوانان یکی دیگر از موارد مهمی است که باید در این فضا مورد توجه قرار بگیرد.
او می‌گوید: «اینکه روابط دختر و پسرها در فضای مجازی چگونه باشد. چه انتظاراتی از همدیگر دارند، حد و مرز این انتظارات و روابط چگونه باید باشد، چه عکس‌هایی را برای همدیگر بفرستند و… همه مواردی است که در این محتواهای فضای مجازی از طریق مربیان و تسهیلگران در اختیار نوجوانان محلی و والدین قرار می‌گیرد تا بدون اینکه احساس دخالت به نوجوان بدهند، بتوانند بر رفتارهای او نظارت داشته باشند.»
اسدی در مورد برنامه‌های سازمان بهزیستی برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و خودمراقبتی می‌گوید: «دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نزدیک به یک دهه است که برنامه‌ای تحت عنوان خود مراقبتی با تأکید بر خودمراقبتی جنسی برای دختران زیر 18 سال دارد. بسته پسران هم در حال آماده‌سازی است. این آموزش‌ها از طریق کارگاه‌های آموزشی با تأکید بر تاب‌آوری اجتماعی ارائه می‌شود. اینکه نوجوانان بدانند که چطور از خودشان مراقبت کنند. بخش عمده‌ای از این مطالب در قالب کلاس‌های مدرسه در پایه هفتم و هشتم و یا حتی متوسطه دوم، نهم دهم و یازدهم ارائه می‌شود. همچنین بخش دیگر از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی محله‌محور و مشارکتی در محله‌های مختلف و از طریق مراکز مثبت زندگی مستقل در محلات ارائه می‌شود.»
مشارکت مردم برای حل مسائل محلات
معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به دو رویکرد این سازمان در مواجه با آسیب‌های اجتماعی می‌گوید: «برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی ما دو رویکرد داریم. یک رویکرد آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی‌های جامعه و یک رویکرد مشارکتی با مشارکت مردم که اجتماع محور است.» به گفته اسدی برنامه‌های مشارکتی و اجتماع محور حدود سه دهه قدمت دارند.
او همیاران سلامت روانی اجتماعی را یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها می‌داند: «افرادی در محله‌ها (حدود 12 نفر) از طریق فراخوان جمع می‌شوند، حول یک مسأله در قالب یک کار گروهی و با کمک مشاور مسائل‌شان را مطرح می‌کنند و راهنمایی می‌گیرند. بعد از آن کم کم به حل مشکلات خانوادگی و روابط بین فردی روی می‌آورند، سپس به حل مسائل اجتماع محلی‌شان از مسائل زیست‌محیطی تا مسائل اجتماعی و اقتصادی می‌پردازند. این برنامه در سازمان بهزیستی از سال 75شروع شده و در قالب یک تشکل غیردولتی موفق به اخذ مجوز فعالیت از وزارت کشور شده است. بیش از هزار همیار در کلیه استان‌ها و شهرستان‌های کشور وجود دارند و یک بازوی جدی همکاری در بخش غیر دولتی برای سازمان بهزیستی کشور تلقی می‌شوند. مجری طرح‌ها و برنامه‌های اجتماعی محله محورشان می‌شوند و از مسائل اجتماعی محله پیشگیری می‌کنند.»
اسدی با اشاره به برنامه مشارکت اجتماعی نوجوانان «مانا» می‌گوید: «نزدیک به یک دهه است که برنامه مشارکت اجتماعی نوجوانان ایران مانا در کشو ر اجرا می‌شود. در این برنامه تسهیلگران محلی، نوجوانان را به کارگروهی تشویق می‌کنند، آنها را آموزش می‌دهند و کار گروهی و مهارت‌های حل مسأله گروهی را به آنها می‌آموزند و در نهایت تشویق می‌کنند تا یک نیاز سنجی محلی انجام دهند و نوجوانان را درگیر یک پروژه محلی می‌کنند تا برای حل یک مسأله کوچک محلی پیشنهاد بدهند و سپس از طریق کمک تسهیلگر به جلب و شناسایی منابع و حمایت‌های لازم در محله اقدام می‌کنند تا بتوانند پروژه را اجرا کنند. این برنامه که در قالب رویکردهای مشارکتی در سازمان بهزیستی کشور اجرا می‌شود بسیار برنامه موفقی است. پروژه‌های محلی مهم‌ترین دستاورد نوجوانان در این زمینه است.»