هیپرپاراتیروئیدیسم یکی از اختلالات غدد درون‌ریز است که در آن فعالیت غده پاراتیروئید بیش از حد طبیعی می‌شود و تولید هورمون پاراتیروئید به میزان غیرطبیعی افزایش می‌یابد. این اختلال می‌تواند منجر به تغییرات متابولیکی متعدد در بدن شود و تاثیرات مهمی بر استخوان‌ها، کلیه‌ها و سیستم‌های دیگر بدن داشته باشد. غده‌های پاراتیروئید کوچک و چهارتایی هستند و در پشت غده تیروئید واقع شده‌اند. هورمون پاراتیروئید نقش کلیدی در تنظیم سطح کلسیم و فسفر خون دارد و تعادل این مواد معدنی برای عملکرد طبیعی سیستم عصبی، عضلانی و قلبی ضروری است.

هیپرپاراتیروئیدیسم به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: اولیه، ثانویه و ثالثیه. هر نوع ویژگی‌ها و علل خاص خود را دارد و درمان‌های متفاوتی برای هر کدام در نظر گرفته می‌شود. یکی از روش‌های درمانی مؤثر، جراحی غده پاراتیروئید است که برای حذف غدد آسیب‌دیده یا بیش‌فعال انجام می‌شود.

هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه

هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند غده پاراتیروئید به‌طور مستقل بیش از حد فعال می‌شوند. شایع‌ترین علت آن، آدنوم پاراتیروئید است که معمولاً یک غده را درگیر می‌کند. در این وضعیت سطح کلسیم خون افزایش یافته و منجر به اختلالات متابولیکی می‌شود. علاوه بر آدنوم، علل کمتر شایع شامل هیپرپلازی چندغده‌ای یا کارسینوم پاراتیروئید است.

علائم هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه می‌تواند متنوع باشد و شامل ضعف عضلانی، خستگی، درد استخوانی، اختلالات گوارشی، مشکلات روانی و سنگ‌های کلیوی باشد. این علائم معمولاً تدریجی ظاهر می‌شوند و در بسیاری از بیماران برای مدتی طولانی تشخیص داده نمی‌شوند. آزمایش‌های خون نشان‌دهنده افزایش سطح کلسیم و افزایش هورمون پاراتیروئید است و ممکن است آزمایش‌های ادرار برای بررسی دفع کلسیم نیز انجام شود.

هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه

هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه معمولاً به دلیل شرایطی ایجاد می‌شود که سطح کلسیم خون را کاهش می‌دهد یا باعث کمبود ویتامین دی می‌شود. شایع‌ترین علل شامل بیماری مزمن کلیه است که تعادل فسفر و کلسیم را مختل می‌کند. در این شرایط غدد پاراتیروئید به صورت جبرانی فعالیت خود را افزایش می‌دهند تا سطح کلسیم خون حفظ شود.

علائم هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه ممکن است مشابه نوع اولیه باشد اما معمولاً خفیف‌تر است و اغلب همراه با بیماری اصلی دیده می‌شود. درمان این نوع معمولاً شامل اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای، تجویز ویتامین دی و مدیریت بیماری زمینه‌ای است. با این حال، در موارد مقاوم به درمان، جراحی غده پاراتیروئید می‌تواند ضروری باشد.

هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه زمانی اتفاق می‌افتد که غدد پاراتیروئید پس از مدت طولانی فعالیت بیش از حد در هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه، به صورت مستقل فعال می‌شوند و تولید هورمون پاراتیروئید دیگر وابسته به سطح کلسیم خون نیست. این وضعیت معمولاً در بیمارانی با بیماری مزمن کلیه طولانی مدت مشاهده می‌شود. درمان این نوع نیز اغلب جراحی است، زیرا کنترل پزشکی به تنهایی کافی نیست.

تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم

تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم نیازمند ترکیبی از بررسی بالینی، آزمایش‌های خونی و تصویربرداری است. مهم‌ترین آزمایش‌ها شامل اندازه‌گیری سطح کلسیم، فسفر و هورمون پاراتیروئید است. افزایش کلسیم و هورمون پاراتیروئید نشان‌دهنده نوع اولیه است، در حالی که کاهش کلسیم و افزایش هورمون پاراتیروئید می‌تواند به نوع ثانویه اشاره داشته باشد.

تصویربرداری‌ها نیز نقش مهمی در تشخیص و برنامه‌ریزی جراحی دارند. روش‌های متداول شامل سونوگرافی گردن، اسکن‌های هسته‌ای و MRI هستند که محل غده‌های پاراتیروئید و اندازه آن‌ها را مشخص می‌کنند. در برخی موارد، روش‌های پیشرفته‌تر مانند سی تی اسکن یا PET scan برای تشخیص غده‌های پنهان استفاده می‌شوند.

عوارض هیپرپاراتیروئیدیسم

اگر هیپرپاراتیروئیدیسم درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. افزایش طولانی مدت کلسیم خون باعث مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان، درد و شکستگی‌ها می‌شود. همچنین ممکن است سنگ‌های کلیوی و مشکلات عملکرد کلیه ایجاد شود. اختلالات گوارشی، اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلالات شناختی نیز شایع هستند. در موارد نادر، افزایش طولانی مدت هورمون پاراتیروئید می‌تواند باعث تغییرات قلبی و عروقی شود.

درمان هیپرپاراتیروئیدیسم

درمان هیپرپاراتیروئیدیسم بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. درمان‌های دارویی می‌توانند شامل داروهایی برای کاهش سطح کلسیم یا کنترل علائم باشند، اما در نوع اولیه و برخی موارد مقاوم به درمان‌های ثانویه، جراحی بهترین روش درمانی است. جراحی می‌تواند باعث بهبود سریع علائم و پیشگیری از عوارض طولانی مدت شود.

جراحی غده پاراتیروئید

جراحی غده پاراتیروئید یکی از درمان‌های اصلی برای هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه و برخی موارد ثانویه و ثالثیه است. هدف از جراحی حذف غده‌های بیش فعال و بازگرداندن تعادل هورمونی بدن است. روش‌های جراحی می‌توانند شامل حذف یک غده (پارشیال پاراتیروئیدکتومی) یا حذف چند غده (توتال یا ساب توتال پاراتیروئیدکتومی) باشند.

روش‌های جراحی و تکنیک‌ها

روش‌های جراحی غده پاراتیروئید پیشرفت زیادی کرده‌اند. در گذشته، جراحی‌های باز با برش‌های بزرگ انجام می‌شد، اما امروزه روش‌های کم تهاجمی با برش کوچک و کمک تکنولوژی‌های تصویربرداری دقیق رایج هستند. جراحی کم تهاجمی مزایای بسیاری دارد، از جمله کاهش درد پس از عمل، بهبود سریع‌تر و کاهش اسکار. در برخی موارد، جراحی تحت هدایت گاما یا با استفاده از ردیاب‌های رادیواکتیو انجام می‌شود تا غده‌های کوچک و پنهان نیز به دقت شناسایی شوند.

عوارض جراحی غده پاراتیروئید

هر جراحی دارای ریسک‌هایی است و جراحی پاراتیروئید نیز از این قاعده مستثنی نیست. مهم‌ترین عوارض شامل آسیب به عصب حنجره‌ای بازگشتی، خونریزی، عفونت و هیپوکلسمی پس از عمل است. هیپوکلسمی به دلیل کاهش ناگهانی هورمون پاراتیروئید ممکن است باعث علائم گرفتگی عضلانی و بی‌حسی شود، اما معمولاً با تجویز کلسیم و ویتامین دی قابل کنترل است. با پیشرفت تکنولوژی و مهارت جراحان، میزان عوارض کاهش یافته و نتایج جراحی بسیار موفقیت‌آمیز است.

پیگیری پس از جراحی

پیگیری بعد از جراحی اهمیت زیادی دارد. سطح کلسیم و هورمون پاراتیروئید باید به صورت منظم بررسی شود تا از بازگشت بیماری جلوگیری شود. بیمارانی که چند غده از آن‌ها حذف شده است، ممکن است نیاز به مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی داشته باشند. علاوه بر این، بررسی‌های تصویربرداری در موارد خاص برای اطمینان از حذف کامل بافت بیش فعال انجام می‌شود.

پیشگیری و مدیریت طولانی مدت

هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه به طور عمده غیرقابل پیشگیری است، اما تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می‌تواند عوارض جدی را کاهش دهد. برای نوع ثانویه و ثالثیه، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری مزمن کلیه و کمبود ویتامین دی اهمیت ویژه‌ای دارد. سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و مراقبت پزشکی منظم نقش مهمی در پیشگیری از عوارض طولانی مدت دارد.

نتیجه‌گیری

هیپرپاراتیروئیدیسم اختلالی پیچیده است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت استخوان‌ها، کلیه‌ها و سیستم‌های دیگر بدن داشته باشد. تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب آن می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شکل قابل توجهی بهبود بخشد. جراحی غده پاراتیروئید به عنوان روش درمانی مؤثر، نقش کلیدی در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض دارد. پیشرفت تکنیک‌های جراحی و روش‌های کم تهاجمی، ایمنی و موفقیت عمل را افزایش داده است. پیگیری طولانی مدت و مراقبت‌های پزشکی منظم، اساس مدیریت موفق هیپرپاراتیروئیدیسم و حفظ سلامت عمومی بیماران است.