صبحی را تصور کنید که خبرهایی درباره تغییرات جدید در جیمیل منتشر می‌شود و کاربران با نگرانی می‌پرسند آیا شرکت به ایمیل‌های خصوصی آنها دسترسی پیدا کرده؟ چنین خبرهایی به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شوند و ذهن بسیاری از ما را به سمت این سؤال می‌برند که حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی چگونه در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند.

وقتی موضوع درباره پیام‌های شخصی باشد حتی یک برداشت اشتباه می‌تواند احساس ناامنی ایجاد کند و فضای دیجیتال را ملتهب کند. در روزهای اخیر اتهامی مطرح شد مبنی بر اینکه گوگل تنظیمات جیمیل را بی‌صدا تغییر داده تا بتواند از محتوای ایمیل‌ها برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی خود استفاده کند. همین ادعا موجی از واکنش‌ها را به دنبال داشت و بسیاری از کاربران نگران شدند که آیا بدون اجازه، داده‌های آنها وارد چرخه پردازش‌های الگوریتمی شده است.

این مقاله تلاش می‌کند روشن کند که چه چیزی واقعاً اتفاق افتاده، چرا سوءبرداشت شکل گرفت و جایگاه واقعی حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی در این ماجرا کجاست.

ماجرای اتهام به گوگل از کجا آغاز شد؟

چند هفته پیش در شبکه‌های اجتماعی بحث‌هایی مطرح شد که گوگل بی‌سر و صدا تنظیمات جیمیل را تغییر داده تا بتواند ایمیل‌های خصوصی را برای آموزش مدل‌های هوشمند مانند Gemini تحلیل کند. این شایعات پایهٔ یک شکایت جمعی شد که گوگل را به نقض حریم خصوصی متهم می‌کرد. طبق این ادعاها شرکت به‌صورت پنهانی ویژگی‌هایی را فعال کرده بود که اجازه می‌دهد محتوای پیام‌ها و پیوست‌ها برای یادگیری الگوریتمی استفاده شود. توجه کاربران به این سمت رفت که آیا این تغییر، بدون اطلاع‌رسانی و بدون اخذ رضایت انجام شده است یا نه و اینکه چگونه ممکن است چنین ویژگی مهمی بی‌خبر فعال شده باشد.

در واکنش به این شایعات شرکت امنیتی Malwarebytes یک مطلب تحلیلی منتشر کرد و به‌طور ضمنی این روایت را تأیید کرد. اشارهٔ این شرکت به ویژگی‌های هوشمندی بود که در جیمیل به‌طور پیش‌فرض فعال هستند مانند Smart Compose و Smart Reply و همچنین قابلیت‌های پیش‌بینی متن. همین موضوع به گسترش سوءتفاهم کمک کرد و باعث شد بسیاری از کاربران تصور کنند این ابزارها برای آموزش هوش مصنوعی از محتوای جیمیل استفاده می‌کنند.

گوگل چگونه پاسخ داد؟

پس از بالا گرفتن بحث‌ها یک سخنگوی گوگل اعلام کرد که اتهام‌ها درست نیست. او گفت شرکت هیچ تنظیماتی را مخفیانه تغییر نداده و محتوای جیمیل برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی Gemini استفاده نمی‌شود. گوگل تأکید کرد که ویژگی‌های هوشمند جیمیل سال‌ها است وجود دارند و اگر تغییر مهمی در سیاست‌های حریم خصوصی رخ دهد به‌طور شفاف اعلام خواهد شد. پس از این پاسخ Malwarebytes نیز مطلب خود را اصلاح کرد و نوشت که تغییرات اخیر در ظاهر و محل قرارگیری تنظیمات باعث برداشت اشتباه شده است نه تغییر واقعی در سیاست‌ها.

این شرکت توضیح داد که جیمیل همچنان برای فعال کردن ابزارهای هوشمند نیاز دارد محتوای ایمیل را اسکن کند اما این اسکن همان فرآیندی است که برای دسته‌بندی پیام‌ها، پیشنهاد پاسخ‌ها و جلوگیری از اسپم انجام می‌شود. به عبارت دیگر این پردازش‌ها برای ارائهٔ خدمات درون جیمیل هستند و با آموزش مدل‌های هوش مصنوعی فرق دارند. این نکته نشان می‌دهد چگونه گاهی تغییرات ظاهری در تنظیمات می‌توانند بحثی گسترده درباره حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی ایجاد کنند بدون آن که در عمل چیز تازه‌ای اتفاق افتاده باشد.

چرا همچنان جای نگرانی باقی است؟

حتی اگر این ادعا نادرست باشد پرسش مهمی باقی می‌ماند. چرا تنظیمات مربوط به ویژگی‌های هوشمند به‌صورت پیش‌فرض فعال هستند و کاربر بدون اطلاع دقیق با آنها روبه‌رو می‌شود؟ برخی کاربران اعلام کرده‌اند پیش از این این گزینه‌ها را غیرفعال کرده بودند اما در به‌روزرسانی جدید دوباره فعال شده‌اند. این مسئله نشان می‌دهد حتی بدون تغییر سیاست شرکت نیز ممکن است احساس کنترل‌ناپذیری در کاربر ایجاد شود. وقتی قابلیت‌هایی که با داده‌های شخصی کار می‌کنند به‌طور خودکار فعال باشند نگرانی درباره حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی بیشتر می‌شود حتی اگر این قابلیت‌ها واقعاً به مدل‌های هوش مصنوعی داده‌ای ارسال نکنند.

این وضعیت نقطهٔ حساسی در اعتماد میان کاربران و شرکت‌های فناوری است. کاربران انتظار دارند هر تغییری در نحوهٔ پردازش اطلاعات شخصی به‌صورت واضح توضیح داده شود و تصمیم نهایی بر عهدهٔ خود آنها باشد. هنگامی که تجربهٔ کاربری به شکلی طراحی می‌شود که این احساس شفافیت کاهش پیدا می‌کند زمینهٔ شکل‌گیری سوءبرداشت‌ها فراهم می‌شود.

بررسی تنظیمات واقعی جیمیل و نقش آنها در بحث حریم خصوصی

برای روشن شدن ماجرا لازم بود تنظیماتی که Malwarebytes به آن اشاره کرده بود به‌صورت دقیق بررسی شود.

سه گزینهٔ اصلی در کانون این بحث قرار داشت. نخستین گزینه، smart features در جیمیل، چت و میت است که اجازه می‌دهد محتوا برای ارائهٔ پیشنهادهای هوشمند و شخصی‌سازی تجربه پردازش شود. این گزینه همان چیزی است که امکان پیشنهاد پاسخ‌های کوتاه، مرتب‌سازی پیام‌ها و تکمیل خودکار متن را فراهم می‌کند. این پردازش‌ها سال‌هاست بخشی از سرویس جیمیل بوده‌اند و در عمل به‌عنوان بخشی از عملکرد داخلی سیستم انجام می‌شوند. همین نکته باعث می‌شود بسیاری از کاربران فراموش کنند که این قابلیت‌ها به محتوای پیام‌ها نیاز دارند زیرا کارکرد آنها کاملاً طبیعی و روزمره است.

گزینهٔ دوم مربوط به smart features در مجموعهٔ Workspace است که در محیط‌های کاری و آموزشی استفاده می‌شود. فعال بودن این تنظیمات به Google Workspace اجازه می‌دهد مواردی مانند بلیت‌های سفر یا دعوت‌ها را به‌طور خودکار در تقویم کاربر نمایش دهد. این گزینه همچنین باعث می‌شود سیستم بتواند جست‌وجوهای مرتبط‌تری ارائه دهد و در کارهایی مانند خلاصه‌سازی محتوا یا پیشنهاد فایل‌های مرتبط کمک کند. نکتهٔ مهم اینجاست که برای انجام این قابلیت‌ها سیستم باید بخش‌هایی از محتوا را تحلیل کند یا به فعالیت‌های کاربر توجه کند اما این تحلیل در همان محیط کاری باقی می‌ماند و با فرآیندهای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی تفاوت دارد.

گزینهٔ سوم که بیشترین نگرانی را برانگیخته بود smart features در سایر محصولات گوگل است. فعال بودن آن می‌تواند اطلاعات مرتبط با سفارش‌های رستوران یا بلیت‌ها را در اپلیکیشن‌هایی مانند Maps یا Wallet نمایش دهد. این گزینه تعامل میان بخش‌های مختلف حساب کاربر را پیوسته‌تر می‌کند اما بدون شک در ذهن کاربران این سؤال را ایجاد می‌کند که مرز میان شخصی‌سازی تجربه و تحلیل بیش از حد داده کجاست. همین پرسش‌ها است که حساسیت موضوع حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی را افزایش می‌دهد.

شکایت حقوقی و پیامدهای آن

شکایت جمعی که در آمریکا مطرح شده بود دلیل اصلی گسترش این جدل بود. در متن شکایت ادعا شده که گوگل در تاریخ مشخصی سیستم هوش مصنوعی Gemini را به‌صورت پنهانی برای همهٔ حساب‌ها فعال کرده و این ویژگی دسترسی به ارتباطات خصوصی کاربران داشته است. بر اساس شکایت این اقدام بدون رضایت کاربران انجام شده و مکان خاموش کردن آن نیز پیچیده بوده است. این شکایت به قوانینی مانند California Invasion of Privacy Act اشاره می‌کند و تلاش کرده نشان دهد که گوگل استانداردهای لازم را رعایت نکرده است.

اما طبق پاسخ رسمی گوگل بخش قابل توجهی از این ادعاها درست نیست. در توضیح شرکت آمده که نه سیستم‌های هوش مصنوعی و نه مدل Gemini هیچ‌یک از محتوای ایمیل‌ها را برای آموزش استفاده نمی‌کنند و فعال شدن برخی گزینه‌ها هیچ ارتباطی با این مدل ندارد. با این حال مسئله‌ای باقی می‌ماند. فعال بودن پیش‌فرض تنظیمات هوشمند نوعی احساس عدم کنترل ایجاد می‌کند و همین موضوع زمینهٔ شکل‌گیری شکایت‌ها و نگرانی‌ها را فراهم می‌کند. به عبارت دیگر حتی اگر ادعاهای شکایت بی‌پایه باشند همچنان پرسش درباره میزان شفافیت گوگل پابرجاست.

چگونه می‌توان این ویژگی‌ها را خاموش کرد؟

اگر کاربری نسبت به این قابلیت‌ها احساس ناراحتی داشته باشد می‌تواند هر سه تنظیم را غیرفعال کند. در نسخهٔ دسکتاپ این کار از طریق بخش settings در جیمیل امکان‌پذیر است. پس از ورود به بخش تنظیمات، کاربر می‌تواند smart features در جیمیل را خاموش کند یا به‌طور جداگانه smart features در Workspace و سایر محصولات گوگل را غیر فعال کند. در اپلیکیشن موبایل نیز همین گزینه‌ها وجود دارند و خاموش کردن آنها تجربهٔ کلی جیمیل را تغییر نمی‌دهد اما برخی قابلیت‌های هوشمند مانند smart compose یا smart reply از کار می‌افتند.

این انتخاب نشان می‌دهد تصمیم‌گیری میان راحتی و حریم خصوصی همیشه در اختیار کاربر است. برخی افراد ترجیح می‌دهند پرسرعت‌ترین و کامل‌ترین امکانات را داشته باشند و برخی ترجیح می‌دهند کنترل بیشتری روی داده‌هایشان داشته باشند. در نهایت شفافیت در اطلاع‌رسانی و حق انتخاب برای کاربران می‌تواند مهم‌ترین اصل برای جلوگیری از سوءبرداشت‌ها باشد به‌ویژه در موضوع حساسی مانند حریم خصوصی جیمیل و هوش مصنوعی.

خلاصه نهایی

گوگل اعلام کرده ایمیل‌های جیمیل برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی استفاده نمی‌شوند و سوءبرداشت‌ها ناشی از تغییر ظاهری تنظیمات بوده است. سه گزینهٔ هوشمند جیمیل و Workspace محتوای پیام‌ها را فقط برای ارائهٔ قابلیت‌های داخلی سرویس پردازش می‌کنند. نگرانی‌ها بیشتر به دلیل فعال بودن پیش‌فرض این تنظیمات شکل گرفته‌اند. کاربران می‌توانند هر سه گزینه را غیرفعال کنند تا کنترل بیشتری بر داده‌های خود داشته باشند.

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک»

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک».
با بیش از ۲۰ سال نویسندگی «ترکیبی» مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!