در چند سال گذشته، داروهای لاغری از خانوادهٔ GLP-1 مانند اوزمپیک (Ozempic) و مونجارو (Mounjaro) با سرعتی باورنکردنی به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده‌اند. از بازیگران هالیوود تا کاربران شبکه‌های اجتماعی، داستان‌های شگفت‌انگیز کاهش وزن با این داروها را نقل می‌کنند. اما پشت این موج پرطرفدار، اکنون سایه‌ای از نگرانی در حال گسترش است: گزارش‌هایی از افزایش افکار خودکشی و حتی بارداری‌های ناخواسته در میان مصرف‌کنندگان! سازمان‌های بهداشتی از جمله نهاد نظارتی استرالیا (TGA) هشدار داده‌اند که عوارض روانی و تداخل‌های هورمونی این داروها ممکن است جدی‌تر از تصور باشد. در جهانی که داروهای GLP-1 به نماد «بدن ایده‌آل» بدل شده‌اند، پرسش اصلی این است: آیا ارزشش را دارد؟

داروهای GLP-1 چگونه عمل می‌کنند؟

داروهای مبتنی بر پپتید شبه گلوکاگون نوع یک (Glucagon-Like Peptide-1) در اصل برای درمان دیابت نوع دو طراحی شدند. این داروها با افزایش ترشح انسولین و کاهش اشتها باعث کنترل قند خون و کاهش وزن می‌شوند. پنج داروی اصلی از این گروه که در استرالیا تأیید شده‌اند عبارت‌اند از: مونجارو (Tirzepatide)، اوزمپیک (Semaglutide)، وگُوی (Wegovy)، ساکسِندا (Liraglutide) و ترولیسیتی (Dulaglutide).

هرچند این داروها بیش از یک دهه است وجود دارند، اما محبوبیت آن‌ها در سال‌های اخیر با تأیید چهره‌های مشهور جهش یافت. عوارض گوارشی مانند تهوع، استفراغ، دل‌درد و یبوست در میان شایع‌ترین پیامدهای مصرف آن‌هاست، اما این عوارض معمولاً موقتی‌اند. با این حال، نگرانی‌های تازه دربارهٔ اثرات روانی و هورمونی باعث شد تا نهادهای نظارتی در هفته‌های اخیر هشدارهای رسمی منتشر کنند.

ارتباط میان داروهای GLP-1 و افکار خودکشی

پایگاه ثبت عوارض دارویی استرالیا در بازه‌ای ۱۲ ماهه تا نوامبر ۲۰۲۵، بیست مورد از بروز افکار خودکشی در افرادی که داروهای GLP-1 مصرف می‌کردند گزارش کرده است. این آمار با یافته‌های پژوهش‌های علمی اخیر هم‌خوانی دارد. بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۲۴، مصرف این داروها با افزایش ۱۰۶ درصدی خطر رفتارهای خودکشی همراه بوده است.

تحلیل داده‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) نیز پیوندی میان مصرف سِماگلو‌تاید (Semaglutide) و بروز افکار خودکشی نشان داده است. البته همهٔ پژوهش‌ها به نتیجهٔ مشابهی نرسیده‌اند. در یک تحلیل گسترده از اطلاعات بیش از ۱٫۸ میلیون بیمار، پژوهشگران مشاهده کردند افرادی که از داروهای GLP-1 برای کاهش وزن یا کنترل دیابت استفاده می‌کردند، در مقایسه با سایر بیماران، خطر کمتری برای بروز مجدد یا شروع افکار خودکشی داشتند.

این تناقض نشان می‌دهد که هنوز نمی‌توان دربارهٔ رابطهٔ علی میان مصرف این داروها و اثرات روانی حکم قطعی داد. تفاوت‌های فردی در زمینهٔ سابقهٔ افسردگی یا مصرف هم‌زمان داروهای دیگر می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.

تأثیر داروهای GLP-1 بر اثربخشی قرص‌های ضدبارداری

یکی از هشدارهای جدید نهادهای بهداشتی، مربوط به احتمال کاهش کارایی قرص‌های ضدبارداری در اثر مصرف داروهای GLP-1 است. قرص‌های ضدبارداری از طریق افزایش هورمون‌های زنانه، از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کنند و غلظت مخاط دهانه رحم را افزایش می‌دهند تا از ورود اسپرم پیشگیری شود. اما اگر داروی GLP-1 جذب هورمون‌ها از معده را مختل کند، سطح هورمونی کافی برای جلوگیری از بارداری حاصل نمی‌شود.

اولین هشدارها دربارهٔ این تداخل دارویی به سال ۲۰۰۳ بازمی‌گردد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این اثر در میان داروهای مختلف GLP-1 یکسان نیست. بررسی‌ها حاکی از آن است که تیرزِپاتاید (Tirzepatide) بیش از سایر داروهای این گروه بر جذب هورمون‌ها اثر دارد. در مقابل، تحقیقی در سال ۲۰۱۵ دربارهٔ سِماگلوتاید (Semaglutide) نشان داد که این دارو تغییری در میزان جذب هورمون‌های رایج در قرص‌های ضدبارداری ایجاد نمی‌کند.

با این حال، پژوهش تازه‌ای در سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که هم تیرزپاتاید و هم شکل خوراکی سماگلوتاید قادرند سطح هورمون‌های ضدبارداری را کاهش دهند. خوشبختانه این اثر در مورد آی‌یودی‌ها (IUDs) یا روش‌های کاشتنی وجود ندارد، زیرا آن‌ها نیازی به جذب از دستگاه گوارش ندارند.

اگر از این داروها استفاده می‌کنید، چه باید بکنید؟

سازمان نظارت دارویی استرالیا (TGA) توصیه کرده است که بیماران در صورت مشاهدهٔ هرگونه تغییر غیرعادی در خلق‌و‌خو، بروز افسردگی یا افکار خودکشی، فوراً پزشک خود را مطلع کنند. به‌ویژه زنانی که داروی تیرزپاتاید مصرف می‌کنند، باید در صورت استفاده از قرص‌های ضدبارداری، یا به روش‌های غیرخوراکی مانند کاشتنی‌ها روی بیاورند یا تا چهار هفته پس از شروع دارو (و همچنین پس از هر افزایش دوز) از روش‌های حفاظتی مکمل مانند کاندوم استفاده کنند.

به گفتهٔ کارشناسان، داروهای GLP-1 نباید در دوران بارداری مصرف شوند، زیرا ممکن است بر رشد جنین اثر منفی بگذارند. در پایگاه دادهٔ عوارض دارویی، مواردی از سقط خودبه‌خودی در زنانی گزارش شده که در زمان مصرف سماگلوتاید یا تیرزپاتاید باردار شده بودند.

خلاصهٔ نهایی

داروهای خانوادهٔ GLP-1 مانند اوزمپیک (Ozempic) و مونجارو (Mounjaro) که ابتدا برای درمان دیابت ساخته شدند، اکنون در سراسر جهان به‌عنوان داروهای لاغری استفاده می‌شوند. با وجود تأثیر قابل‌توجه در کاهش وزن، پژوهش‌های اخیر نگرانی‌هایی دربارهٔ افزایش خطر افکار خودکشی و کاهش اثربخشی قرص‌های ضدبارداری مطرح کرده‌اند. به‌ویژه داروی تیرزپاتاید (Tirzepatide) ممکن است سطح جذب هورمون‌های ضدبارداری را کاهش دهد و باعث بارداری ناخواسته شود. پزشکان تأکید دارند که زنان باید از روش‌های پیشگیری جایگزین استفاده کنند و بیماران باید در صورت بروز علائم افسردگی، فوراً به پزشک مراجعه کنند.

سؤالات متداول (FAQ)

۱. داروهای GLP-1 دقیقاً چه هستند و چگونه عمل می‌کنند؟
داروهای GLP-1 مانند اوزمپیک و مونجارو با تحریک ترشح انسولین، کاهش اشتها و کند کردن تخلیهٔ معده به کنترل قند خون و کاهش وزن کمک می‌کنند. آن‌ها معمولاً برای بیماران دیابتی نوع دو و افراد مبتلا به چاقی تجویز می‌شوند.

۲. آیا داروهای GLP-1 می‌توانند باعث افسردگی یا افکار خودکشی شوند؟
برخی گزارش‌ها و پژوهش‌ها از افزایش موارد افکار خودکشی در مصرف‌کنندگان خبر داده‌اند، اما همهٔ تحقیقات این ارتباط را تأیید نکرده‌اند. کارشناسان توصیه می‌کنند در صورت تغییر خلق‌و‌خو، فوراً با پزشک مشورت شود.

۳. آیا مصرف داروهای GLP-1 روی قرص‌های ضدبارداری تأثیر دارد؟
بله، به‌ویژه داروی تیزپاتاید می‌تواند جذب هورمون‌های ضدبارداری را کاهش دهد و احتمال بارداری ناخواسته را بالا ببرد. زنان باید در هفته‌های نخست مصرف یا پس از افزایش دوز، از روش‌های جایگزین یا مکمل پیشگیری استفاده کنند.

۴. آیا می‌توان در دوران بارداری از این داروها استفاده کرد؟
خیر. مصرف داروهای GLP-1 در دوران بارداری توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است بر رشد جنین تأثیر منفی بگذارد و خطر سقط را افزایش دهد.

۵. آیا همهٔ داروهای GLP-1 اثر مشابهی دارند؟
خیر. برخی مانند سماگلوتاید (Semaglutide) اثر کمتری بر جذب هورمون‌های ضدبارداری دارند، در حالی که تیرزپاتاید اثر قوی‌تری نشان داده است. پاسخ بدن هر فرد نیز می‌تواند متفاوت باشد.

۶. اگر از این داروها استفاده می‌کنم، چه اقداماتی لازم است؟
حتماً با پزشک مشورت کنید، تغییرات خلق‌و‌خو را گزارش دهید و در مورد روش‌های مطمئن‌تر پیشگیری از بارداری راهنمایی بگیرید. خودسرانه دارو را قطع یا جایگزین نکنید.

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک»

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک».
بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان‌شناسی و جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی آن‌ها می‌نویسد و تلاش می‌کند دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.
پزشکی دانشی پویا و همواره در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.