مارها موجودات بسیار شگفت‌انگیزی هستند. آن‌ها می‌توانند دهان خود را به قدری باز کنند که طعمه‌هایی بسیار بزرگ‌تر از سرشان را ببلعند، برخی از آن‌ها بدون جفت‌گیری تولید مثل می‌کنند اما یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های آن‌ها سیستم گوارشی‌شان است که منجر به دفع مدفوعی منحصر به فرد و متفاوت از سایر حیوانات می‌شود.
شکارگران کمین‌گر در برابر شکارگران فعال
مارها از نظر سبک شکار به دو گروه تقسیم می‌شوند: شکارگران کمین‌گر و شکارگران فعال. شکارگران کمین‌گر مانند پیتون‌ها اغلب در روی زمین یا در سوراخ‌ها پنهان می‌شوند و انرژی کمی مصرف می‌کنند. آن‌ها به ندرت شکار می‌کنند و بنابراین کمتر به غذا نیاز دارند و در نتیجه، دفعات دفع مدفوعشان بسیار کم است. برخی از این مارها ممکن است هر چند ماه یک بار مدفوع کنند، و وقتی این کار را انجام می‌دهند، مقدار زیادی مدفوع دارند.
در مقابل، شکارگران فعال مانند مارهای «رت‌اسنیک» که درخت‌زی هستند و از جوندگان کوچک، ماهی‌ها و حشرات تغذیه می‌کنند، به دلیل داشتن وعده‌های غذایی مکرر، دفع مدفوع بیشتری دارند. این مارها معمولاً هر ۲ تا ۷ روز مدفوع می‌کنند. سبک زندگی فعال‌تر این مارها باعث می‌شود که فرایند متابولیسم آن‌ها سریع‌تر باشد و دفع مدفوع آن‌ها نیز به طور مکرر انجام شود.
آناتومی مارها و سیستم گوارش آن‌ها
بدن مارها بدون شکل مشخصی است که باعث می‌شود تعیین اینکه کجا گردن آن‌ها تمام می‌شود و دم آن‌ها آغاز می‌شود، دشوار باشد. ساختارهای داخلی آن‌ها نیز به همین اندازه عجیب است. برای مثال، بیشتر مارها فقط از ریه سمت راست خود برای تنفس استفاده می‌کنند و ریه چپ آن‌ها بسیار کوچک یا حتی غیرفعال است. مری آن‌ها به طول کل بدنشان کشیده شده است و به مارها امکان می‌دهد تا طعمه‌های بزرگ را به صورت کامل ببلعند.
سیستم گوارشی مارها به صورت تک‌معده‌ای (monogastric) است که معده‌ای به شکل J دارد. غذا ابتدا وارد معده می‌شود و فرایند هضم در آنجا آغاز می‌شود. سپس مواد هضم‌شده به روده‌ها منتقل می‌شود و مواد مغذی از آن‌ها جذب می‌گردد. در طول فرایند هضم، روده‌های مارها می‌توانند وزن خود را تا سه برابر افزایش دهند تا مقدار زیادی آنزیم‌های گوارشی تولید کنند.
فرایند دفع مدفوع: نقش کلواک
پس از هضم غذا، مواد زائد به ساختاری به نام کلواک (Cloaca) منتقل می‌شوند. کلواک که از کلمه لاتین به معنای «فاضلاب» گرفته شده است، یک ساختار چندکاره است که در دفع، جذب آب و حتی در فرآیند جفت‌گیری نقش دارد. مارها، مانند بسیاری از خزندگان دیگر، از طریق کلواک مواد زائد را دفع می‌کنند. علاوه بر مدفوع، آن‌ها ماده‌ای سفید و گچی به نام اورات (Urates) را دفع می‌کنند که از اسید اوریک تشکیل شده است و به دلیل کمبود آب، بسیار خشک است.
چرا مارها اینقدر مدفوع خود را نگه می‌دارند؟
مارهای کمین‌گر مانند پیتون‌ها می‌توانند تا چندین ماه مدفوع خود را نگه دارند. یکی از تئوری‌های مربوط به این موضوع این است که نگه داشتن وزن اضافی ناشی از مدفوع به آن‌ها کمک می‌کند تا هنگام حمله به طعمه، بدنشان را ثابت نگه دارند. این وزن اضافی ممکن است به آن‌ها کمک کند تا کنترل بهتری بر حرکات خود داشته باشند و در نتیجه، طعمه‌های بزرگ‌تر را با دقت بیشتری شکار کنند. البته هنوز پژوهش‌های زیادی در این زمینه لازم است تا دلایل دقیق این پدیده مشخص شود.
مارها نه تنها از نظر توانایی‌های شکار و تغذیه، بلکه از لحاظ فرایندهای گوارشی و دفع نیز موجودات بسیار عجیب و متفاوتی هستند. دفع مدفوع آن‌ها به دلیل سبک زندگی و نیازهای بدنشان بسیار کم‌فراوان و منحصر به فرد است. با افزایش تحقیقات درباره مارها، چه در زمینه حیوانات خانگی یا در محیط طبیعی، احتمالاً اطلاعات بیشتری درباره این موجودات شگفت‌انگیز به دست خواهیم آورد.