کیست تخمدان یکی از مشکلات شایع در زنان است که ممکن است در هر سنی، از بلوغ تا یائسگی، رخ دهد. این وضعیت می‌تواند کاملاً بی‌علامت باشد یا علائمی مانند درد، تغییرات در چرخه قاعدگی و مشکلات باروری ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی کامل کیست تخمدان، از تعریف و علل آن تا روش‌های تشخیص و درمان، می‌پردازیم.

 کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان یک ساختار کیسه‌مانند پر از مایع یا گاهی جامد است که در داخل یا روی سطح یکی از تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. تخمدان‌ها بخشی از سیستم تولیدمثل زنان هستند که نقش مهمی در تولید تخمک‌ها و هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون دارند.

انواع کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

کیست‌های عملکردی (Functional Cysts)
این نوع کیست‌ها بخشی از چرخه قاعدگی طبیعی هستند و معمولاً بی‌ضرر و موقتی‌اند.

کیست فولیکولی: این کیست زمانی تشکیل می‌شود که فولیکول (کیسه حاوی تخمک) ترکیده نشود و تخمک آزاد نشود.

کیست جسم زرد: پس از تخمک‌گذاری، فولیکول به جسم زرد تبدیل می‌شود. اگر مایع داخل جسم زرد جمع شود، این نوع کیست ایجاد می‌شود.

کیست‌های غیرعملکردی (Non-Functional Cysts)
این کیست‌ها ارتباطی به چرخه قاعدگی ندارند و ممکن است نشانه یک بیماری یا اختلال باشند.

کیست درموئید (Dermoid Cyst): حاوی بافت‌هایی مانند مو، پوست یا دندان است.

کیست آدنوم (Cystadenoma): کیستی پر از مایع یا مخاط که روی سطح تخمدان رشد می‌کند.

اندومتریوما (Endometrioma): در اثر رشد بافت اندومتریوز در تخمدان ایجاد می‌شود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): یک بیماری هورمونی که در آن تخمدان‌ها دارای کیست‌های کوچک و متعدد هستند.

علائم کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان ممکن است علائم خاصی نداشته باشند و به صورت تصادفی در تصویربرداری‌های پزشکی کشف شوند. با این حال، برخی علائم رایج عبارتند از:

درد در ناحیه پایین شکم یا لگن (درد خفیف تا شدید).

نامنظمی در چرخه قاعدگی.

احساس پری یا سنگینی در لگن.

نفخ شکم.

درد در حین رابطه جنسی.

مشکلات باروری در برخی موارد.

در موارد نادر، علائمی مانند:

تب.

تهوع و استفراغ.

خونریزی غیرطبیعی.

علل تشکیل کیست تخمدان

دلایل ایجاد کیست تخمدان شامل موارد زیر است:

تغییرات هورمونی: نوسانات هورمونی ممکن است باعث ایجاد کیست‌های عملکردی شود.

اندومتریوز: رشد بافت اندومتر در تخمدان‌ها می‌تواند به تشکیل کیست منجر شود.

بارداری: در برخی زنان، کیست جسم زرد در اوایل بارداری باقی می‌ماند.

عفونت‌های لگنی: عفونت شدید می‌تواند باعث تشکیل کیست‌های چرکی شود.

اختلالات ژنتیکی: برخی انواع کیست‌ها ممکن است به علت عوامل ژنتیکی ایجاد شوند.

 تشخیص کیست تخمدان

تشخیص کیست تخمدان معمولاً از طریق موارد زیر انجام می‌شود:

معاینه لگنی: پزشک می‌تواند توده یا حساسیت در ناحیه لگن را تشخیص دهد.

اولتراسوند (سونوگرافی): روشی غیرتهاجمی که تصاویر دقیقی از تخمدان‌ها و کیست‌ها ارائه می‌دهد.

آزمایش خون: برای بررسی مارکرهای خاص مانند CA-125، که ممکن است در کیست‌های بدخیم افزایش یابد.

سی‌تی اسکن یا MRI: در موارد پیچیده‌تر برای بررسی دقیق‌تر استفاده می‌شود.

لاپاراسکوپی: روشی جراحی که برای مشاهده مستقیم و برداشتن کیست استفاده می‌شود.

 درمان کیست تخمدان

انتخاب روش درمان به نوع، اندازه، علائم و شرایط بیمار بستگی دارد.

 مراقبت و مشاهده

در مواردی که کیست کوچک، بدون علائم و عملکردی باشد، پزشک ممکن است فقط با معاینه و سونوگرافی دوره‌ای آن را پیگیری کند.

 درمان دارویی

• قرص‌های ضدبارداری ممکن است برای جلوگیری از تشکیل کیست‌های جدید تجویز شوند.
• داروهای مسکن برای کاهش درد.

 جراحی

در موارد زیر جراحی توصیه می‌شود:

• کیست بزرگ‌تر از 5-10 سانتی‌متر باشد.
• کیست علائم شدید ایجاد کند.
• احتمال بدخیمی وجود داشته باشد.
• پیچش تخمدان رخ داده باشد.

انواع جراحی:

• لاپاراسکوپی: برای برداشتن کیست‌های کوچک و خوش‌خیم.
• لاپاراتومی: برای موارد پیچیده‌تر یا کیست‌های بزرگ.

بخش ششم: عوارض کیست تخمدان

اگر کیست‌های تخمدان درمان نشوند، ممکن است عوارض زیر ایجاد شوند:

پیچش تخمدان (Ovarian Torsion): پیچ خوردن تخمدان که می‌تواند جریان خون به تخمدان را قطع کند.

پارگی کیست: پارگی کیست می‌تواند باعث خونریزی داخلی و درد شدید شود.

مشکلات باروری: برخی انواع کیست‌ها ممکن است توانایی تخمدان برای آزادسازی تخمک را تحت تأثیر قرار دهند.

بدخیمی: اگرچه نادر است، برخی کیست‌ها ممکن است سرطانی شوند.

بخش هفتم: پیشگیری از کیست تخمدان

برای کاهش خطر تشکیل کیست‌های تخمدان می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

داشتن سبک زندگی سالم شامل تغذیه مناسب و ورزش.

معاینات دوره‌ای و منظم.

استفاده از قرص‌های ضدبارداری در صورت توصیه پزشک.

درمان سریع عفونت‌های لگنی و مشکلات هورمونی.

 کیست تخمدان و بارداری

کیست تخمدان می‌تواند تأثیراتی بر بارداری داشته باشد:

• کیست‌های کوچک معمولاً در دوران بارداری خطری ایجاد نمی‌کنند.
• در موارد نادر، کیست ممکن است باعث پیچش تخمدان یا پارگی شود.
• درمان در دوران بارداری باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.

نتیجه‌گیری

کیست تخمدان اگرچه در بسیاری از موارد بی‌ضرر است، اما آگاهی از علائم و پیگیری منظم می‌تواند از بروز عوارض جلوگیری کند. معاینات منظم و مشاوره با پزشک متخصص زنان و زایمان بهترین راه برای مدیریت و درمان این مشکل است. با پیروی از سبک زندگی سالم و مراقبت‌های پیشگیرانه، می‌توان خطر بروز کیست تخمدان را کاهش داد