در حین جنگ جهانی دوم، پزشک هنری بیچر (Henry Beecher) متوجه شد که برخی از سربازان زخمی، حتی با جراحات بسیار شدید، نیازی به مسکن‌های قوی ندارند. در برخی موارد، این افراد حتی بخشی از اعضای بدن خود را از دست داده بودند اما احساس درد نمی‌کردند!

دلیل این اتفاق، واکنش خارق‌العاده‌ی مغز به ترس، استرس و هیجان‌های شدید بود که باعث می‌شد احساس درد در این افراد کاهش پیدا کند. اما این پدیده‌ی عجیب چگونه رخ می‌دهد و آیا می‌توانیم از آن به نفع خود استفاده کنیم؟

درد: یک هشدار ضروری برای زنده ماندن

ما در طول زندگی بارها درد را تجربه می‌کنیم. سوختگی هنگام لمس یک کتری داغ، بریدگی پوست با چاقو، یا حتی سوزش ناشی از ترش کردن معده. اما هرچند درد تجربه‌ای ناخوشایند است، در واقع نقشی حیاتی در محافظت از بدن ایفا می‌کند.

یکی از نکات کلیدی که باید بدانیم این است که ما درد را مستقیماً احساس نمی‌کنیم، بلکه مغز آن را برای ما می‌سازد. درد یک احساس (Sensation) است که مغز از اطلاعات دریافتی توسط نورون‌های حسی خاصی به نام نورون‌های درد (Nociceptors) تولید می‌کند.

این نورون‌ها، تغییرات خطرناک در محیط اطراف بدن را تشخیص می‌دهند؛ از جمله فشار زیاد، ضربه، بریدگی، سوختگی یا سرمای شدید. وقتی پا روی یک میخ می‌گذارید، مغز خیلی سریع سیگنالی ارسال می‌کند که پا را از روی میخ بردارید تا آسیب بیشتری نبینید.

چرا برخی افراد درد را کمتر یا بیشتر احساس می‌کنند؟

درد برای همه یکسان نیست. دو نفر که دقیقاً یک نوع آسیب دیده‌اند، ممکن است تجربه‌ی کاملاً متفاوتی از درد داشته باشند. برای مثال، یک نفر ممکن است درد خود را در حد «۵ از ۱۰» ارزیابی کند، در حالی که فرد دیگر همان درد را «۷ از ۱۰» بداند.

حتی برخی افراد با یک جهش ژنتیکی نادر به نام بی‌دردی مادرزادی (Congenital Analgesia) به دنیا می‌آیند که باعث می‌شود هیچ دردی را احساس نکنند. شاید در نگاه اول این ویژگی به نظر مفید بیاید، اما در واقع این افراد بیشتر در معرض خطر آسیب‌های جدی قرار دارند، زیرا بدون درد، متوجه زخم‌ها، سوختگی‌ها یا حتی شکستگی‌های بدن خود نمی‌شوند.

چگونه مغز به‌صورت طبیعی درد را خاموش می‌کند؟

اینجاست که یک مکانیسم طبیعی شگفت‌انگیز در بدن فعال می‌شود. در مرکز مغز، بخشی به نام قشر خاکستری دور قنات مغزی (Periaqueductal Grey – PAG) وجود دارد که نقش اصلی را در تنظیم و کاهش درد ایفا می‌کند. این بخش از مغز قادر است سیگنال‌های درد را پیش از رسیدن به قشر مغز کاهش دهد یا حتی کاملاً خاموش کند.

مثلاً در شرایط بحرانی، وقتی احساس درد می‌تواند مانع بقا شود، PAG به‌طور خودکار وارد عمل می‌شود. تصور کنید یک سرباز در میدان جنگ زخمی شده، اما اگر درد شدید را احساس کند، نمی‌تواند از مهلکه فرار کند. در چنین شرایطی، مغز موقتاً درد را خاموش می‌کند تا فرد بتواند نجات پیدا کند.

حتی در زندگی روزمره نیز این اتفاق رخ می‌دهد. آیا تا به حال پیش آمده که یک ظرف داغ را از فر بیرون بیاورید و متوجه شوید که بیش از حد داغ است، اما باز هم آن را تا روی اجاق گاز نگه داشته‌اید؟ در چنین لحظاتی، PAG سیگنال‌های درد را برای مدت کوتاهی مهار می‌کند تا بتوانید واکنش بهتری نشان دهید.

هک کردن مغز: آیا می‌توانیم خودمان درد را کنترل کنیم؟

مغز ما به‌طور طبیعی مواد ضددردی به نام انکفالین‌ها (Enkephalins) ترشح می‌کند که عملکردی مشابه مورفین (Morphine) دارند. تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توان ترشح این مواد را از طریق روش‌های خاصی افزایش داد و به‌طور طبیعی سطح درد را کاهش داد.

چند روش علمی که می‌توانند مغز را به تولید بیشتر این مسکن‌های طبیعی تحریک کنند:

✅ ورزش منظم: تمرین‌های ورزشی، به‌خصوص تمرینات استقامتی و قدرتی، باعث افزایش ترشح انکفالین‌ها شده و سطح درد را کاهش می‌دهند. این یکی از دلایلی است که پزشکان اغلب ورزش را برای کاهش کمردرد یا دردهای مزمن توصیه می‌کنند.

✅ مدیریت استرس: اضطراب و استرس شدید می‌توانند احساس درد را تشدید کنند. از طرفی، کاهش استرس و تمرین‌هایی مثل مدیتیشن می‌توانند باعث افزایش مقاومت بدن در برابر درد شوند.

✅ رژیم غذایی سالم و لذت از غذا: برخی مطالعات نشان داده‌اند که خوردن غذاهای مغذی و حتی تجربه‌ی لذت از غذا خوردن می‌تواند سطح انکفالین‌ها را در مغز افزایش دهد.

✅ فعالیت‌های لذت‌بخش: تجربیات مثبت مانند خنده، لذت بردن از موسیقی، و حتی روابط صمیمانه می‌توانند سطح این مواد طبیعی ضددرد را در بدن افزایش دهند.

آینده‌ی کنترل درد: داروهای جدید و امیدهای تازه

درد همچنان یکی از پیچیده‌ترین و کم‌درک‌شده‌ترین تجربه‌های انسانی است. اما پیشرفت‌های علمی در حال تغییر این وضعیت هستند. برای مثال، اخیراً دارویی جدید به نام Journavx توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده است که می‌تواند بدون استفاده از مواد مخدر اعتیادآور مانند مورفین و فنتانیل (Fentanyl)، مسیر انتقال درد را در سیستم عصبی مسدود کند.

این کشف می‌تواند انقلابی در درمان دردهای حاد ایجاد کند و وابستگی به داروهای مخدر را کاهش دهد. با ادامه‌ی تحقیقات علمی در حوزه‌ی درد و مکانیسم‌های عصبی آن، ممکن است روزی بتوانیم به روش‌های کاملاً جدید و طبیعی برای کنترل درد دست پیدا کنیم.

مغز ما قدرت فوق‌العاده‌ای برای تعدیل و حتی حذف درد دارد. شاید اگر بهتر بتوانیم آن را بشناسیم، یاد بگیریم چگونه از این توانایی شگفت‌انگیز به نفع خود استفاده کنیم.

منبع

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​