تشخیص زودهنگام بیماری‌ها یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از عوارض جدی و درمان موفقیت‌آمیز بسیاری از بیماری‌ها است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که با انجام آزمایش‌های خون عمومی، می‌توانند از سلامت خود مطمئن شوند، اما این یک تصور اشتباه است. تشخیص زودهنگام بیماری‌ها باید بر اساس آزمایش‌های هدفمند و روش‌های تصویربرداری انجام شود که مخصوص سن، جنسیت و سابقه خانوادگی هر فرد طراحی شده‌اند.

تست‌های غربالگری مناسب، می‌توانند بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی، کلیوی و متابولیک را قبل از بروز علائم تشخیص دهند. تشخیص زودهنگام بیماری‌ها نه‌تنها به افزایش طول عمر کمک می‌کند، بلکه هزینه‌های درمانی را نیز کاهش می‌دهد. در نوزادان و کودکان، برخی از بیماری‌های متابولیک و ژنتیکی باید بلافاصله پس از تولد بررسی شوند تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود. در نوجوانان، اختلالات هورمونی و مشکلات رشد نیاز به بررسی‌های دقیق دارند. در بزرگسالان، غربالگری‌های مرتبط با بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان‌های رایج باید در فواصل زمانی مشخص انجام شود. روش‌های غربالگری شامل آزمایش‌های خون، تصویربرداری‌هایی مانند سونوگرافی، ماموگرافی و ام‌آر‌آی، و همچنین تست‌های ژنتیکی هستند. در ادامه، به 26 نکته مهم درباره تشخیص زودهنگام بیماری‌ها می‌پردازیم.

جدول غربالگری بیماری‌ها (خلاصه)

بیماری‌های متابولیک نوزادان – نوزادی → آزمایش خون پاشنه پا
بلوغ زودرس و دیررس – کودکی و نوجوانی → آزمایش خون، MRI مغزی
دیابت نوع ۲ – ۳۵ سالگی → تست قند خون ناشتا، A1C
بیماری‌های قلبی – ۲۰ سالگی برای افراد پرخطر → ECG، اکوکاردیوگرافی، تست خون
سرطان پستان – ۴۰ سالگی → ماموگرافی، سونوگرافی، MRI
سرطان روده بزرگ – ۴۵ سالگی → کولونوسکوپی، FIT، تست DNA مدفوع
سرطان پوست – بزرگسالان با پوست روشن → درماتوسکوپی، بیوپسی پوست
سرطان تخمدان و رحم – ۴۰ سالگی → سونوگرافی ترانس‌واژینال، تست CA-125
سرطان پانکراس – ۴۵-۵۰ سالگی → MRI، اندوسونوگرافی
بیماری‌های کلیوی – ۴۰ سالگی برای پرخطرها → آزمایش کراتینین خون، سونوگرافی کلیه
سرطان بیضه – ۱۵ سالگی → خودآزمایی، سونوگرافی، تست نشانگرهای توموری
سرطان معده – ۴۰ سالگی برای پرخطرها → آندوسکوپی، تست نشانگرهای توموری
سرطان پروستات – ۵۰ سالگی (۴۵ سالگی برای پرخطرها) → آزمایش PSA، معاینه دیجیتال رکتال
کمبود ویتامین D – تمام سنین → آزمایش خون ۲۵-هیدروکسی ویتامین D
کم‌خونی فقر آهن – کودکان و زنان در سن باروری → CBC، آزمایش فریتین
اختلالات تیروئید – ۳۵ سالگی → TSH، T3، T4
پوکی استخوان – ۵۰ سالگی (۶۵ سالگی برای مردان) → DEXA Scan
بیماری کبد چرب – ۴۰ سالگی برای پرخطرها → سونوگرافی کبد، تست ALT/AST، FibroScan
بیماری‌های چشمی – ۴۰ سالگی → اندازه‌گیری فشار چشم، معاینه ته چشم
افسردگی و اضطراب – ۱۵ سالگی → تست‌های روانشناسی، PHQ-9، GAD-7
اختلالات خواب – همه سنین با علائم مزمن → پلی‌سومنوگرافی، تست خواب
آلزایمر و زوال عقل – ۵۰ سالگی برای پرخطرها → MMSE، MoCA، MRI مغزی
بیماری‌های خودایمنی – با علائم مزمن و نامشخص → ANA، RF، CRP، بیوپسی
سرطان خون – با علائم مشکوک → CBC، بیوپسی مغز استخوان
بیماری‌های ریوی – ۴۰ سالگی برای سیگاری‌ها → سی‌تی‌اسکن ، تست عملکرد ریه
بیماری‌های التهابی روده – با علائم گوارشی مزمن → کولونوسکوپی، تست CRP و ESR، MRI روده

۱. غربالگری نوزادان برای بیماری‌های متابولیک و ژنتیکی ضروری است

یکی از اولین مراحل تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، انجام تست‌های غربالگری در نوزادان است. برخی از بیماری‌های متابولیک، مانند فنیل کتونوریا (Phenylketonuria – PKU) و هیپوتیروئیدی مادرزادی (Congenital Hypothyroidism)، در بدو تولد علائم واضحی ندارند، اما می‌توانند منجر به عقب‌ماندگی ذهنی و مشکلات رشدی جدی شوند. آزمایش‌های خون ساده‌ای که از پاشنه پای نوزاد گرفته می‌شود، می‌توانند این بیماری‌ها را شناسایی کرده و از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کنند. برخی از بیماری‌های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک (Cystic Fibrosis) نیز در مراحل اولیه زندگی با آزمایش‌های تخصصی قابل تشخیص هستند. در برخی کشورها، تست‌های گسترده‌تری مانند غربالگری نقص آنزیم‌های متابولیک نیز انجام می‌شود که می‌تواند بیش از ۳۰ بیماری نادر را شناسایی کند. عدم انجام این آزمایش‌ها می‌تواند منجر به مشکلاتی شود که در آینده قابل درمان نخواهند بود. در نتیجه، والدین باید نسبت به انجام این تست‌ها حساسیت ویژه‌ای داشته باشند. این آزمایش‌ها معمولاً در روزهای اول پس از تولد انجام می‌شوند و هزینه بسیار کمی در مقایسه با هزینه‌های درمان بیماری‌های متابولیک دارند. تشخیص زودهنگام در نوزادان، یکی از موفق‌ترین روش‌های پیشگیری از بیماری‌های جدی در آینده است.

۲. تشخیص زودهنگام بلوغ زودرس و دیررس در کودکان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد

اختلالات بلوغ می‌توانند تأثیر زیادی بر رشد جسمی و روانی کودکان داشته باشند، اما بسیاری از والدین نسبت به آن بی‌توجه هستند. بلوغ زودرس (قبل از ۸ سالگی در دختران و قبل از ۹ سالگی در پسران) یا بلوغ دیررس (عدم شروع بلوغ تا ۱۴ سالگی) می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات هورمونی یا بیماری‌های جدی باشد. بلوغ زودرس (Precocious Puberty) می‌تواند ناشی از اختلالات غدد درون‌ریز، تومورهای مغزی یا اختلالات ژنتیکی باشد. در مقابل، بلوغ دیررس (Delayed Puberty) ممکن است به دلیل کمبود هورمون رشد، مشکلات تیروئیدی یا بیماری‌های متابولیک رخ دهد. آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها و تصویربرداری‌های مغزی مانند MRI غده هیپوفیز می‌توانند در تشخیص این اختلالات کمک کنند. درمان‌های هورمونی برای مدیریت این شرایط ضروری هستند و می‌توانند به رشد طبیعی کودک کمک کنند. عدم تشخیص به‌موقع این مشکلات می‌تواند منجر به کوتاهی قد، اختلالات استخوانی و مشکلات باروری در آینده شود. والدین باید به تغییرات رشدی فرزندشان دقت کنند و در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری، به پزشک مراجعه کنند. درمان به‌موقع می‌تواند اثرات منفی این اختلالات را کاهش داده و رشد طبیعی را تضمین کند.

۳. غربالگری دیابت نوع ۲ باید از ۳۵ سالگی شروع شود

دیابت نوع ۲ یکی از بیماری‌های خاموش است که اغلب تا زمانی که عوارض جدی ایجاد نکند، تشخیص داده نمی‌شود. انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که افراد از سن ۳۵ سالگی به بعد، به‌ویژه اگر اضافه وزن دارند یا سابقه خانوادگی دیابت دارند، آزمایش غربالگری انجام دهند. تست‌های رایج برای تشخیص زودهنگام دیابت شامل آزمایش قند خون ناشتا (Fasting Blood Sugar – FBS) و تست هموگلوبین A1C هستند که سطح میانگین قند خون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهند. دیابت درمان‌نشده می‌تواند به بیماری‌های قلبی، نارسایی کلیه، مشکلات بینایی و آسیب‌های عصبی منجر شود. برخی از علائم اولیه مانند خستگی مفرط، افزایش تشنگی و کاهش وزن ناگهانی معمولاً نادیده گرفته می‌شوند. علاوه بر آزمایش‌های خونی، بررسی مقاومت به انسولین در افرادی که چاقی شکمی دارند، می‌تواند در تشخیص زودهنگام مؤثر باشد. تشخیص زودهنگام این بیماری از طریق تغییرات سبک زندگی و مصرف داروها می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند. افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا دچار چاقی هستند، باید به‌طور منظم تست‌های غربالگری را انجام دهند.

۴. غربالگری بیماری‌های قلبی باید از سنین جوانی آغاز شود

بیماری‌های قلبی مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر در جهان هستند و معمولاً در مراحل اولیه بدون علامت‌اند. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که مشکلات قلبی فقط در سالمندان رخ می‌دهد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که علائم اولیه این بیماری می‌تواند از ۲۰ تا ۳۰ سالگی شروع شود. کلسترول بالا، فشار خون بالا و مقاومت به انسولین از عوامل خطر اصلی بیماری‌های قلبی هستند که باید زودتر شناسایی شوند. تست‌هایی مانند اندازه‌گیری سطح کلسترول، بررسی فشار خون و آزمایش CRP (نشانه التهاب در بدن) می‌توانند در پیشگیری از حملات قلبی کمک کنند. افرادی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند، باید از سنین جوانی تحت بررسی‌های دقیق‌تری مانند نوار قلب (ECG) و اکوکاردیوگرافی (Echocardiography) قرار بگیرند. چکاپ منظم و تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی سالم و ورزش، نقش مهمی در کاهش خطر بیماری‌های قلبی دارند. نادیده گرفتن این آزمایش‌ها می‌تواند منجر به سکته قلبی در سنین پایین شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند به مدیریت بهتر این بیماری و افزایش طول عمر کمک کند.

۵. تست‌های غربالگری سرطان پستان باید از ۴۰ سالگی آغاز شوند

سرطان پستان یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان است و یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در میان زنان محسوب می‌شود. تشخیص زودهنگام این بیماری می‌تواند تأثیر زیادی در موفقیت درمان داشته باشد و نرخ بقای بیماران را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. ماموگرافی (Mammography) به‌عنوان بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان شناخته شده و توصیه می‌شود که زنان از ۴۰ سالگی آن را به‌صورت سالانه یا دو سال یک‌بار انجام دهند. در زنانی که سابقه خانوادگی سرطان پستان دارند، این غربالگری باید زودتر، یعنی از ۳۵ سالگی آغاز شود. علاوه بر ماموگرافی، سونوگرافی پستان نیز در برخی موارد، به‌ویژه در زنان جوان با بافت پستانی متراکم، به‌عنوان مکمل استفاده می‌شود. MRI پستان برای زنانی که در معرض خطر بالای سرطان قرار دارند، مانند افرادی که جهش‌های ژنتیکی BRCA1 و BRCA2 دارند، توصیه می‌شود. خودآزمایی ماهانه پستان نیز می‌تواند به زنان کمک کند تا تغییرات غیرطبیعی را زودتر تشخیص دهند و در صورت مشاهده هرگونه توده یا تغییر در اندازه، رنگ و بافت پستان، به پزشک مراجعه کنند. علاوه بر این، معاینات دوره‌ای توسط پزشک متخصص زنان یا جراح عمومی باید بخشی از برنامه سلامت زنان باشد. در برخی موارد، تغییرات خوش‌خیم مانند فیبروآدنوم (Fibroadenoma) و کیست‌های ساده ممکن است باعث نگرانی شوند، اما بررسی دقیق و انجام آزمایش‌های تکمیلی می‌تواند احتمال بدخیمی را رد کند. زنانی که از هورمون‌تراپی بعد از یائسگی (Hormone Replacement Therapy – HRT) استفاده می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان قرار دارند و باید تحت نظر باشند. تغییرات سبک زندگی مانند حفظ وزن متعادل، ورزش منظم و کاهش مصرف الکل نیز می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد. تشخیص زودهنگام و پیگیری منظم، کلید اصلی در کاهش میزان مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پستان است.

۶. غربالگری سرطان روده بزرگ باید از ۴۵ سالگی آغاز شود

سرطان روده بزرگ یکی از شایع‌ترین سرطان‌های گوارشی است که می‌تواند تا مدت‌ها بدون علامت باقی بماند. با توجه به افزایش موارد این بیماری، پزشکان توصیه می‌کنند که غربالگری از سن ۴۵ سالگی آغاز شود، به‌ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی سرطان روده دارند. کولونوسکوپی (Colonoscopy) بهترین روش برای تشخیص زودهنگام این سرطان است و می‌تواند حتی پولیپ‌های پیش‌سرطانی (Precancerous Polyps) را شناسایی و حذف کند. در افرادی که نمی‌توانند کولونوسکوپی انجام دهند، آزمایش‌های جایگزین مانند تست FIT (Fecal Immunochemical Test) برای بررسی وجود خون مخفی در مدفوع توصیه می‌شود. تست DNA مدفوع (Cologuard) نیز یکی دیگر از روش‌های جدید است که می‌تواند تغییرات ژنتیکی در سلول‌های سرطانی احتمالی را بررسی کند. تشخیص زودهنگام این بیماری باعث می‌شود که نرخ بقای بیماران به میزان زیادی افزایش یابد و درمان با روش‌های کم‌تهاجمی‌تر انجام شود. علائمی مانند تغییر در الگوی دفع، خونریزی مقعدی، درد شکم و کاهش وزن غیرمنتظره از نشانه‌هایی هستند که نباید نادیده گرفته شوند. در افرادی که سابقه بیماری‌های التهابی روده (IBD) مانند کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis) و بیماری کرون (Crohn’s Disease) دارند، غربالگری باید زودتر و با فواصل کمتر انجام شود. رژیم غذایی کم‌فیبر، مصرف زیاد گوشت‌های فرآوری‌شده و سبک زندگی کم‌تحرک از عوامل خطر این بیماری هستند. انجام آزمایش‌های منظم غربالگری می‌تواند نقش بسیار مهمی در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده بزرگ داشته باشد.

۷. غربالگری سرطان پوست برای افراد با پوست روشن و سابقه آفتاب‌سوختگی ضروری است

سرطان پوست، به‌ویژه ملانوم (Melanoma)، یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان پوست است که اگر زود تشخیص داده شود، به‌راحتی قابل درمان است. افرادی که پوست روشن، چشمان آبی یا سبز و موی روشن دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این سرطان هستند. افرادی که در طول زندگی خود بارها دچار آفتاب‌سوختگی شدید شده‌اند، باید به‌صورت منظم تحت بررسی‌های پوستی قرار گیرند. درماتوسکوپی (Dermatoscopy) یکی از روش‌های دقیق برای بررسی تغییرات غیرطبیعی در خال‌های پوستی است. خال‌هایی که دارای تغییر رنگ، حاشیه نامنظم، رشد سریع یا خونریزی هستند، باید توسط پزشک ارزیابی شوند. بیوپسی پوست (Skin Biopsy) برای نمونه‌برداری از ضایعات مشکوک انجام می‌شود و می‌تواند نوع سلول‌های سرطانی را تعیین کند. استفاده از کرم‌های ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطر سرطان پوست است. قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش، به‌ویژه در افرادی که از سولاریوم استفاده می‌کنند، یکی از عوامل اصلی ایجاد این بیماری است. علاوه بر ملانوم، سرطان سلول بازال (Basal Cell Carcinoma – BCC) و سرطان سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma – SCC) نیز از دیگر انواع سرطان پوست هستند که ممکن است در اثر تابش بیش‌ازحد خورشید ایجاد شوند. انجام معاینات دوره‌ای توسط متخصص پوست می‌تواند از پیشرفت سرطان جلوگیری کرده و درمان‌های زودهنگام را امکان‌پذیر کند.

۸. غربالگری سرطان تخمدان و رحم باید در زنان بالای ۴۰ سال انجام شود

سرطان تخمدان و سرطان رحم (Ovarian & Uterine Cancer) از شایع‌ترین سرطان‌های زنان هستند که معمولاً تا مراحل پیشرفته بدون علامت باقی می‌مانند. سونوگرافی ترانس‌واژینال (Transvaginal Ultrasound – TVUS) یکی از روش‌های موثر برای بررسی تغییرات غیرطبیعی در تخمدان و رحم است. زنان بالای ۴۰ سال، به‌ویژه افرادی که سابقه خانوادگی سرطان رحم یا تخمدان دارند، باید سالانه تحت بررسی‌های پزشکی قرار گیرند. تست CA-125 یکی از آزمایش‌های خونی است که می‌تواند نشانه‌هایی از سرطان تخمدان را مشخص کند، اما این تست همیشه دقیق نیست و باید در کنار سایر روش‌های تشخیصی استفاده شود. تغییرات در سیکل قاعدگی، خونریزی غیرطبیعی پس از یائسگی، درد لگنی و احساس پری شکم از علائم هشداردهنده این سرطان‌ها هستند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا کسانی که برای مدت طولانی از درمان‌های جایگزین هورمونی استفاده کرده‌اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. برخلاف سرطان پستان، غربالگری سرطان تخمدان و رحم به‌اندازه کافی توسعه نیافته و معمولاً در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. تغییر سبک زندگی، داشتن رژیم غذایی سالم و پرهیز از مصرف بیش‌ازحد هورمون‌های مصنوعی می‌تواند تا حدی خطر این سرطان‌ها را کاهش دهد. انجام آزمایش‌های غربالگری به‌ویژه در زنانی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، می‌تواند جان آن‌ها را نجات دهد. سرطان رحم معمولاً رشد آهسته‌ای دارد و اگر در مراحل اولیه شناسایی شود، درمان‌های مؤثری برای آن وجود دارد.

۹. غربالگری سرطان پانکراس برای افراد در معرض خطر باید از ۵۰ سالگی آغاز شود

سرطان پانکراس یکی از مرگبارترین سرطان‌های دستگاه گوارش است که معمولاً تا مراحل پیشرفته بدون علامت باقی می‌ماند. افرادی که سابقه خانوادگی سرطان پانکراس دارند، یا دچار سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان (مانند جهش BRCA2 و سندرم لینچ – Lynch Syndrome) هستند، باید از ۴۵ تا ۵۰ سالگی غربالگری را آغاز کنند. یکی از بهترین روش‌های تشخیصی برای این سرطان، MRI و تصویربرداری از مجاری صفراوی (MRCP – Magnetic Resonance Cholangiopancreatography) است که می‌تواند تغییرات اولیه را شناسایی کند. در برخی موارد، اندوسونوگرافی (EUS – Endoscopic Ultrasound) برای بررسی دقیق‌تر بافت پانکراس توصیه می‌شود. علائمی مانند کاهش وزن ناگهانی، زردی پوست (یرقان)، درد مداوم در قسمت بالایی شکم و تغییر در رنگ مدفوع ممکن است نشانه‌های اولیه این بیماری باشند. تشخیص زودهنگام سرطان پانکراس به دلیل محل قرارگیری این عضو دشوار است، اما در افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، آزمایش‌های تصویربرداری می‌توانند کمک‌کننده باشند. بیماری دیابت نوع ۲ که به‌طور ناگهانی و بدون علت مشخص در فردی بالغ ایجاد شود، می‌تواند یکی از نشانه‌های پنهان سرطان پانکراس باشد. تحقیقات نشان داده است که سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. به دلیل رشد سریع این سرطان، تشخیص در مراحل اولیه می‌تواند تأثیر چشمگیری در افزایش میزان بقای بیماران داشته باشد. افرادی که در معرض خطر بالاتر هستند، باید در مورد غربالگری منظم با پزشک خود مشورت کنند تا در صورت لزوم، تست‌های مناسب انجام شود.

۱۰. غربالگری بیماری‌های کلیوی باید از ۴۰ سالگی در افراد پرخطر شروع شود

بیماری‌های کلیوی معمولاً بدون علائم واضح پیشرفت می‌کنند و بسیاری از افراد زمانی متوجه مشکل می‌شوند که عملکرد کلیه‌ها به‌شدت کاهش یافته است. افرادی که سابقه خانوادگی بیماری کلیوی دارند، مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا هستند یا دچار چاقی مفرط می‌باشند، باید از ۴۰ سالگی تحت غربالگری کلیوی قرار گیرند. آزمایش‌های رایج برای تشخیص زودهنگام این بیماری شامل آزمایش کراتینین خون (Serum Creatinine Test) و نسبت آلبومین به کراتینین در ادرار (ACR – Albumin-to-Creatinine Ratio) است که عملکرد کلیه را ارزیابی می‌کنند. سونوگرافی کلیه نیز می‌تواند در شناسایی مشکلات ساختاری یا وجود کیست‌های کلیوی مفید باشد. علائمی مانند تورم پاها، خستگی مفرط، تکرر ادرار به‌ویژه در شب، و فشار خون غیرقابل‌کنترل ممکن است نشان‌دهنده مشکلات کلیوی باشند. مصرف بی‌رویه داروهای مسکن مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و خطر بیماری‌های مزمن کلیوی را افزایش دهد. تغییر سبک زندگی، مانند افزایش مصرف آب، کاهش مصرف نمک و کنترل دیابت و فشار خون، می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های کلیوی داشته باشد. در مراحل پیشرفته بیماری کلیوی، فرد ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز داشته باشد، بنابراین تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از پیشرفت بیماری حیاتی است. با انجام چکاپ‌های منظم و پیگیری وضعیت کلیه‌ها، می‌توان از نارسایی کلیوی و عوارض جدی آن جلوگیری کرد. افرادی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند، باید حداقل سالی یک‌بار آزمایش‌های غربالگری کلیه را انجام دهند.

۱۱. تست‌های غربالگری برای سرطان بیضه باید از سنین نوجوانی آغاز شوند

سرطان بیضه یکی از شایع‌ترین سرطان‌های مردان جوان است که معمولاً در سنین ۱۵ تا ۳۵ سالگی رخ می‌دهد. برخلاف بسیاری از سرطان‌ها که در سنین بالاتر بروز می‌کنند، این بیماری در جوانان شیوع بیشتری دارد و تشخیص زودهنگام آن می‌تواند نرخ بقای بسیار بالایی را به همراه داشته باشد. خودآزمایی بیضه (Testicular Self-Examination – TSE) یکی از مهم‌ترین روش‌های غربالگری است که هر مرد باید به‌صورت ماهانه انجام دهد. در این روش، فرد باید هر دو بیضه را از نظر وجود توده، تغییر اندازه، یا احساس سنگینی غیرطبیعی بررسی کند. اگر هرگونه برآمدگی، درد یا تغییر غیرعادی احساس شد، مراجعه فوری به پزشک ضروری است. تست‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی بیضه می‌توانند در تشخیص زودهنگام توده‌های مشکوک کمک کنند. در صورت مشاهده تغییرات غیرطبیعی، آزمایش خون برای بررسی نشانگرهای توموری مانند AFP (Alpha-fetoprotein) و hCG (Human Chorionic Gonadotropin) انجام می‌شود. سرطان بیضه یکی از سرطان‌هایی است که در صورت تشخیص زودهنگام، میزان موفقیت درمان آن بسیار بالا است و حتی در مراحل پیشرفته نیز شانس درمان وجود دارد. این بیماری معمولاً تنها یک بیضه را درگیر می‌کند، اما در برخی موارد نادر، ممکن است هر دو بیضه را تحت تأثیر قرار دهد. عوامل خطر شامل سابقه خانوادگی سرطان بیضه، بیضه نزول‌نکرده در کودکی (Cryptorchidism) و سندرم کلاین‌فلتر (Klinefelter Syndrome) هستند. با توجه به اهمیت غربالگری در سنین پایین، پسران نوجوان و جوان باید آموزش ببینند که چگونه خودآزمایی انجام دهند و در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی، فوراً به پزشک مراجعه کنند.

۱۲. غربالگری سرطان معده برای افراد پرخطر باید از ۴۰ سالگی آغاز شود

سرطان معده یکی از سرطان‌های خطرناک دستگاه گوارش است که معمولاً در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد و به همین دلیل دیر تشخیص داده می‌شود. افرادی که سابقه خانوادگی سرطان معده دارند یا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter Pylori) مبتلا هستند، باید زودتر از افراد دیگر تحت غربالگری قرار گیرند. یکی از مهم‌ترین روش‌های غربالگری این بیماری، آندوسکوپی معده (Upper Endoscopy – EGD) است که به پزشکان اجازه می‌دهد بافت معده را مستقیماً بررسی کنند. بیوپسی (Biopsy) از مناطق مشکوک می‌تواند به شناسایی تغییرات پیش‌سرطانی یا سلول‌های بدخیم کمک کند. علاوه بر آندوسکوپی، آزمایش‌های خونی برای بررسی نشانگرهای توموری مانند CEA (Carcinoembryonic Antigen) و CA 19-9 نیز می‌توانند در برخی موارد مفید باشند. مصرف زیاد غذاهای دودی و شور، مصرف سیگار و الکل و وجود بیماری‌های التهابی مزمن معده می‌توانند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند. افراد مبتلا به بیماری کم‌خونی وخیم (Pernicious Anemia) و آتروفی معده (Gastric Atrophy) نیز در معرض خطر بالاتری قرار دارند. علائمی مانند احساس پری بعد از خوردن مقدار کمی غذا، کاهش وزن بدون علت، خونریزی گوارشی و درد معده نباید نادیده گرفته شوند. تشخیص زودهنگام این بیماری می‌تواند شانس درمان را افزایش دهد و از پیشرفت آن به مراحل غیرقابل‌درمان جلوگیری کند. در کشورهایی که سرطان معده شیوع بالایی دارد، مانند ژاپن و کره جنوبی، برنامه‌های ملی غربالگری با آندوسکوپی دوره‌ای به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری کمک کرده است. افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، باید از ۴۰ سالگی به بعد به‌طور منظم بررسی‌های لازم را انجام دهند.

۱۳. غربالگری سرطان پروستات باید از ۵۰ سالگی برای همه مردان آغاز شود

سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان است که معمولاً در مراحل اولیه بدون علائم باقی می‌ماند. آزمایش PSA (Prostate-Specific Antigen) یکی از مهم‌ترین تست‌های خونی برای تشخیص زودهنگام این سرطان است و توصیه می‌شود که همه مردان از ۵۰ سالگی به بعد آن را انجام دهند. در افرادی که سابقه خانوادگی سرطان پروستات دارند یا نژاد آفریقایی-آمریکایی دارند (که در معرض خطر بالاتری هستند)، غربالگری باید از ۴۵ سالگی آغاز شود. معاینه دیجیتال رکتال (DRE – Digital Rectal Exam) نیز یکی دیگر از روش‌های تشخیصی است که پزشکان برای بررسی تغییرات فیزیکی پروستات از آن استفاده می‌کنند. بالا بودن سطح PSA همیشه به معنای سرطان نیست، اما می‌تواند نشانه‌ای از هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH – Benign Prostatic Hyperplasia) یا عفونت پروستات باشد. در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی در آزمایش PSA، MRI پروستات و بیوپسی با هدایت سونوگرافی (TRUS – Transrectal Ultrasound Biopsy) می‌توانند تشخیص قطعی را تأیید کنند. سرطان پروستات اغلب رشد آهسته‌ای دارد، اما در برخی موارد می‌تواند تهاجمی باشد و به استخوان‌ها یا سایر اندام‌ها گسترش یابد. علائمی مانند مشکل در دفع ادرار، کاهش جریان ادرار، وجود خون در ادرار یا مایع منی و درد لگنی از نشانه‌های هشداردهنده این بیماری هستند. تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی کم‌چرب و غنی از لیکوپن (Lycopene) موجود در گوجه‌فرنگی و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند خطر ابتلا به این سرطان را کاهش دهد. انجام منظم تست‌های غربالگری می‌تواند شانس تشخیص زودهنگام و درمان موفقیت‌آمیز این بیماری را افزایش دهد. مردانی که در معرض خطر بالاتر هستند، باید با پزشک خود در مورد بهترین زمان شروع غربالگری مشورت کنند.

۱۴. آزمایش‌های غربالگری برای کمبود ویتامین D باید در تمام گروه‌های سنی انجام شود

کمبود ویتامین D یک مشکل شایع در سراسر جهان است که می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت استخوان‌ها و سیستم ایمنی بدن داشته باشد. برخلاف تصور عمومی، این کمبود فقط در افراد مسن دیده نمی‌شود و می‌تواند در نوزادان، کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نیز وجود داشته باشد. آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح ۲۵-هیدروکسی ویتامین D (25(OH)D Test) بهترین راه برای تشخیص کمبود این ویتامین است. سطح طبیعی ویتامین D معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ نانوگرم در میلی‌لیتر است و مقدار کمتر از ۲۰ نانوگرم در میلی‌لیتر نشان‌دهنده کمبود شدید است. کمبود ویتامین D می‌تواند منجر به نرمی استخوان (Osteomalacia) در بزرگسالان و راشیتیسم (Rickets) در کودکان شود که باعث ضعف عضلانی، درد استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که این کمبود می‌تواند با بیماری‌های خودایمنی، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و حتی برخی سرطان‌ها مرتبط باشد. افراد با پوست تیره، کسانی که کمتر در معرض نور خورشید هستند و افرادی که دچار چاقی مفرط هستند، بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند. مصرف مکمل‌های ویتامین D در دوز مناسب (به توصیه پزشک)، افزایش قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مصرف مواد غذایی غنی از این ویتامین مانند ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ و لبنیات غنی‌شده می‌تواند به بهبود سطح ویتامین D کمک کند. برخی افراد ممکن است علائمی مانند خستگی مزمن، ضعف عضلانی، درد مفاصل و افسردگی را تجربه کنند که می‌تواند نشانه کمبود این ویتامین باشد. کمبود ویتامین D در دوران بارداری می‌تواند بر رشد جنین تأثیر بگذارد و خطر بروز بیماری‌های متابولیک در نوزاد را افزایش دهد. انجام تست‌های غربالگری برای بررسی سطح ویتامین D می‌تواند به پیشگیری از مشکلات استخوانی و سایر عوارض مرتبط کمک کند و سلامت عمومی بدن را بهبود بخشد.

۱۵. غربالگری کم‌خونی فقر آهن باید در زنان و کودکان انجام شود

کم‌خونی فقر آهن یکی از شایع‌ترین انواع کم‌خونی در سراسر جهان است که می‌تواند باعث خستگی مفرط، ضعف و کاهش تمرکز شود. این نوع کم‌خونی به‌ویژه در زنان در سنین باروری، زنان باردار، کودکان خردسال و افراد مسن شایع‌تر است. آزمایش‌های خون مانند CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی) و اندازه‌گیری سطح فریتین (Ferritin Test) و آهن سرم برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شوند. کمبود آهن می‌تواند به دلیل رژیم غذایی نامناسب، خونریزی‌های شدید قاعدگی، بارداری، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک و زخم معده ایجاد شود. علائم اولیه این بیماری شامل رنگ‌پریدگی، سرگیجه، سردرد، تپش قلب، و شکنندگی ناخن‌ها است. در کودکان، کم‌خونی فقر آهن می‌تواند بر رشد جسمی و ذهنی آن‌ها تأثیر گذاشته و باعث تأخیر در رشد شناختی و رفتاری شود. مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، حبوبات، اسفناج و غلات غنی‌شده می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند. ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک می‌کند، در حالی که مصرف بیش‌ازحد چای و قهوه می‌تواند مانع از جذب آهن شود. زنان باردار و مادرانی که نوزادان خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند، باید از نظر کمبود آهن تحت نظر پزشک باشند. در برخی موارد، مکمل‌های آهن تجویز می‌شوند، اما مصرف خودسرانه آن‌ها می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی یا مسمومیت شود. غربالگری منظم برای افراد در معرض خطر می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان کم‌خونی کمک کند و از عوارض جدی‌تر جلوگیری نماید.

۱۶. غربالگری اختلالات تیروئید باید از ۳۵ سالگی آغاز شود

بیماری‌های تیروئید از جمله کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) و پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت بدن داشته باشند. از آنجا که این اختلالات معمولاً به‌تدریج بروز می‌کنند، بسیاری از افراد تا زمانی که علائم شدید نشوند، متوجه مشکل خود نمی‌شوند. پزشکان توصیه می‌کنند که افراد از ۳۵ سالگی به بعد هر پنج سال یک‌بار، آزمایش عملکرد تیروئید انجام دهند. آزمایش‌های رایج برای بررسی عملکرد تیروئید شامل TSH (Thyroid-Stimulating Hormone)، T3 (Triiodothyronine) و T4 (Thyroxine) هستند. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث افزایش وزن، خستگی، خشکی پوست، افسردگی و یبوست شود، در حالی که پرکاری تیروئید می‌تواند علائمی مانند کاهش وزن ناگهانی، اضطراب، تعریق بیش‌ازحد و ضربان قلب نامنظم ایجاد کند. زنان بیشتر از مردان در معرض بیماری‌های تیروئید قرار دارند، به‌ویژه پس از بارداری یا یائسگی. بیماری‌های خودایمنی مانند هاشیموتو (Hashimoto’s Thyroiditis) و گریوز (Graves’ Disease) از علل شایع اختلالات تیروئید هستند. سطح ید در رژیم غذایی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص نیز می‌توانند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارند. درمان این بیماری‌ها بسته به نوع آن متفاوت است و شامل مصرف لووتیروکسین (Levothyroxine) برای کم‌کاری تیروئید یا داروهای ضد تیروئید و در برخی موارد ید رادیواکتیو برای پرکاری تیروئید می‌شود. غربالگری منظم می‌تواند به تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها کمک کرده و از عوارضی مانند بیماری‌های قلبی، ناباروری و پوکی استخوان جلوگیری کند. در صورتی که سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارید یا دچار علائم مشکوک هستید، انجام این تست‌ها در سنین پایین‌تر توصیه می‌شود.

۱۷. غربالگری پوکی استخوان باید از ۵۰ سالگی آغاز شود

پوکی استخوان یکی از بیماری‌های خاموش است که می‌تواند بدون علامت باقی بماند تا زمانی که شکستگی استخوان رخ دهد. این بیماری بیشتر در زنان پس از یائسگی و افراد مسن دیده می‌شود، اما مردان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند. پزشکان توصیه می‌کنند که زنان از ۵۰ سالگی و مردان از ۶۵ سالگی آزمایش‌های غربالگری تراکم استخوان (Bone Density Test – DEXA Scan) را انجام دهند. کاهش سطح استروژن در زنان و تستوسترون در مردان یکی از عوامل مهم در کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی است. کمبود کلسیم و ویتامین D، سبک زندگی کم‌تحرک، مصرف سیگار و الکل، و استفاده طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) می‌توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. افرادی که سابقه خانوادگی شکستگی لگن یا پوکی استخوان دارند، باید زودتر تحت غربالگری قرار بگیرند. شکستگی‌های ناشی از ضربات جزئی یا حتی عطسه و سرفه شدید از نشانه‌های پیشرفته این بیماری هستند. ورزش‌های مقاومتی و تحمل وزن مانند پیاده‌روی، تمرینات با وزنه و یوگا می‌توانند به افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی کمک کنند. مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D در افرادی که سطح کافی از این مواد را دریافت نمی‌کنند، می‌تواند مؤثر باشد. در موارد شدید، پزشکان ممکن است داروهای ضد پوکی استخوان مانند بیس‌فسفونات‌ها (Bisphosphonates) یا درمان‌های هورمونی جایگزین (HRT – Hormone Replacement Therapy) را تجویز کنند. تشخیص زودهنگام پوکی استخوان از طریق تست‌های غربالگری می‌تواند از بروز شکستگی‌های خطرناک و کاهش کیفیت زندگی در سنین بالا جلوگیری کند.

۱۸. غربالگری بیماری‌های کبد چرب باید از ۴۰ سالگی در افراد پرخطر آغاز شود

بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD – Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) یکی از بیماری‌های شایع متابولیک است که معمولاً بدون علائم خاصی پیشرفت می‌کند. این بیماری به دلیل تجمع بیش‌ازحد چربی در سلول‌های کبدی رخ می‌دهد و اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به سیروز کبدی (Liver Cirrhosis) و نارسایی کبد منجر شود. افرادی که دارای اضافه‌وزن، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا یا سندرم متابولیک هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند و باید از ۴۰ سالگی آزمایش‌های غربالگری را انجام دهند. سونوگرافی کبد یکی از روش‌های غیرتهاجمی برای بررسی وجود چربی در کبد است. در مواردی که نیاز به بررسی دقیق‌تر باشد، از الاستوگرافی گذرا (Transient Elastography – FibroScan) برای اندازه‌گیری میزان سفتی کبد و احتمال فیبروز (آسیب پیشرفته کبدی) استفاده می‌شود. آزمایش‌های خونی مانند ALT (Alanine Aminotransferase) و AST (Aspartate Aminotransferase) می‌توانند در تشخیص اختلالات عملکرد کبدی کمک کنند. کبد چرب معمولاً در مراحل اولیه قابل‌برگشت است، اما اگر به استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH – Non-Alcoholic Steatohepatitis) تبدیل شود، خطر آسیب دائمی افزایش می‌یابد. تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی، مصرف غذاهای سالم و پرهیز از مصرف قندهای فرآوری‌شده، می‌توانند به بهبود وضعیت کبد کمک کنند. مصرف الکل، داروهای خاص و سموم محیطی می‌توانند وضعیت کبد را وخیم‌تر کنند، بنابراین باید از عوامل خطر دوری کرد. افرادی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند، باید آزمایش‌های منظم را انجام دهند تا از پیشرفت این بیماری و عوارض ناشی از آن جلوگیری شود.

۱۹. غربالگری بیماری‌های چشم باید از ۴۰ سالگی آغاز شود

بسیاری از بیماری‌های چشمی مانند آب‌سیاه (Glaucoma)، آب‌مروارید (Cataract) و دژنراسیون ماکولا (Age-Related Macular Degeneration – AMD) می‌توانند به‌تدریج پیشرفت کرده و بدون علائم مشخصی منجر به کاهش بینایی شوند. پزشکان توصیه می‌کنند که از ۴۰ سالگی معاینات چشمی منظم آغاز شود، به‌ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماری‌های چشمی دارند. یکی از مهم‌ترین آزمایش‌های غربالگری، اندازه‌گیری فشار داخل چشم (Tonometry) است که می‌تواند به تشخیص زودهنگام آب‌سیاه کمک کند. معاینه ته چشم (Fundoscopy) نیز برای بررسی عصب بینایی و شبکیه ضروری است. در افراد مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا، خطر بیماری‌های شبکیه مانند رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) افزایش می‌یابد و نیاز به معاینات دقیق‌تر دارد. تست حدت بینایی (Visual Acuity Test) برای بررسی تغییرات بینایی انجام می‌شود و می‌تواند مشکلاتی مانند نزدیک‌بینی یا دوربینی را مشخص کند. استفاده بیش‌ازحد از صفحه‌نمایش‌های دیجیتالی می‌تواند باعث خستگی چشم، خشکی چشم و کاهش تمرکز بینایی شود، بنابراین توصیه می‌شود که افراد در طول روز به چشم‌های خود استراحت دهند. قرار گرفتن در معرض نور فرابنفش (UV) بدون محافظت، می‌تواند خطر ابتلا به آب‌مروارید را افزایش دهد، بنابراین استفاده از عینک آفتابی استاندارد توصیه می‌شود. مصرف غذاهای غنی از لوتئین (Lutein) و زآگزانتین (Zeaxanthin) مانند اسفناج و کلم پیچ می‌تواند به سلامت شبکیه کمک کند. تشخیص زودهنگام بیماری‌های چشمی می‌تواند از کاهش بینایی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را در سنین بالا حفظ کند.

۲۰. غربالگری افسردگی و اختلالات اضطرابی باید از نوجوانی آغاز شود

افسردگی و اضطراب از شایع‌ترین اختلالات روانی هستند که می‌توانند تأثیرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی فرد داشته باشند. بسیاری از افراد این مشکلات را نادیده می‌گیرند و تصور می‌کنند که افسردگی فقط یک احساس گذرا است، درحالی‌که این بیماری نیاز به تشخیص و درمان دارد. پزشکان توصیه می‌کنند که غربالگری افسردگی و اضطراب از دوران نوجوانی (۱۵ تا ۱۸ سالگی) آغاز شود، زیرا این اختلالات می‌توانند در سنین پایین شروع شوند. تست‌های ارزیابی سلامت روان مانند PHQ-9 (Patient Health Questionnaire) برای افسردگی و GAD-7 (Generalized Anxiety Disorder Scale) برای اضطراب می‌توانند به شناسایی زودهنگام این مشکلات کمک کنند. علائمی مانند احساس غم و ناامیدی مداوم، تغییر در اشتها و خواب، کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره و افکار خودکشی باید جدی گرفته شوند. اضطراب شدید می‌تواند به علائم جسمی مانند تپش قلب، سردرد، مشکلات گوارشی و تنش عضلانی منجر شود. نوجوانان و جوانانی که تحت استرس‌های شدید مانند مشکلات خانوادگی، فشار تحصیلی یا قلدری (Bullying) قرار دارند، بیشتر در معرض خطر این اختلالات هستند. درمان‌های مؤثر مانند روان‌درمانی (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) و در برخی موارد دارودرمانی می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند. سبک زندگی سالم، ورزش منظم و تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی نیز می‌توانند در کاهش اضطراب و افسردگی مؤثر باشند. عدم تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری‌ها می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تر مانند اعتیاد، اختلالات شخصیتی و کاهش عملکرد تحصیلی و اجتماعی شود. انجام غربالگری‌های منظم و مراجعه به متخصصان سلامت روان می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد و جلوگیری از پیامدهای ناگوار این اختلالات کمک کند.

۲۱. غربالگری اختلالات خواب برای جلوگیری از مشکلات جسمی و ذهنی ضروری است

اختلالات خواب، به‌ویژه آپنه خواب (Sleep Apnea)، بی‌خوابی مزمن (Chronic Insomnia) و سندرم پای بی‌قرار (Restless Legs Syndrome – RLS)، می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامت بدن داشته باشند. بسیاری از افراد مشکلات خواب خود را نادیده می‌گیرند، درحالی‌که این اختلالات می‌توانند منجر به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، چاقی و کاهش عملکرد شناختی شوند. پزشکان توصیه می‌کنند که افرادی که خر و پف شدید، خواب‌آلودگی روزانه، بیدار شدن مکرر در طول شب یا احساس خستگی مفرط دارند، تحت بررسی‌های خواب قرار بگیرند. یکی از روش‌های تشخیصی رایج، تست پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography – PSG) است که فعالیت مغز، الگوهای تنفس و حرکات بدن را در طول خواب اندازه‌گیری می‌کند. آپنه خواب انسدادی (Obstructive Sleep Apnea – OSA)، که در آن تنفس در طول خواب به‌طور مکرر متوقف می‌شود، می‌تواند خطر سکته مغزی و حمله قلبی را افزایش دهد. درمان این بیماری معمولاً شامل استفاده از دستگاه CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) است که مجاری تنفسی را باز نگه می‌دارد. در مورد بی‌خوابی مزمن، درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT-I) و تنظیم بهداشت خواب می‌توانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند. کمبود خواب باعث افزایش سطح کورتیزول (هورمون استرس) شده و می‌تواند منجر به افزایش وزن و مشکلات متابولیک شود. علاوه بر این، خواب ناکافی می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را کاهش داده و خطر ابتلا به عفونت‌ها را افزایش دهد. افرادی که بیش از سه شب در هفته با مشکل خواب مواجه هستند، باید برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنند. تشخیص زودهنگام اختلالات خواب می‌تواند از بسیاری از بیماری‌های مزمن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

۲۲. غربالگری آلزایمر و زوال عقل باید از ۵۰ سالگی در افراد پرخطر آغاز شود

بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل (Dementia) معمولاً به‌آرامی پیشرفت می‌کنند و ممکن است تا سال‌ها بدون تشخیص باقی بمانند. افراد دارای سابقه خانوادگی آلزایمر، فشار خون بالا، دیابت و سبک زندگی کم‌تحرک در معرض خطر بیشتری قرار دارند. پزشکان توصیه می‌کنند که از ۵۰ سالگی به بعد، به‌ویژه در افراد پرخطر، آزمایش‌های شناختی برای بررسی سلامت مغز انجام شود. تست‌هایی مانند MMSE (Mini-Mental State Examination) و MoCA (Montreal Cognitive Assessment) می‌توانند نشانه‌های اولیه کاهش عملکرد شناختی را شناسایی کنند. تصویربرداری‌های مغزی مانند MRI و PET Scan برای بررسی تغییرات ساختاری و عملکردی مغز مورد استفاده قرار می‌گیرند. پلاک‌های آمیلوئید و توده‌های تائو (Tau Tangles) در مغز افراد مبتلا به آلزایمر به‌تدریج ایجاد می‌شوند و باعث از بین رفتن سلول‌های عصبی می‌شوند. علائم اولیه این بیماری شامل فراموشی کوتاه‌مدت، سردرگمی، کاهش توانایی برنامه‌ریزی و تغییرات خلقی هستند. تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای، ورزش منظم، یادگیری مهارت‌های جدید و فعالیت‌های ذهنی مانند مطالعه و حل پازل می‌توانند خطر زوال عقل را کاهش دهند. تحقیقات نشان داده‌اند که کنترل فشار خون، کلسترول و سطح قند خون می‌تواند از تخریب مغزی جلوگیری کند. تشخیص زودهنگام می‌تواند به استفاده از داروهای جدید و استراتژی‌های درمانی برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کند. در صورت مشاهده علائم اولیه، انجام تست‌های شناختی و مراجعه به متخصص مغز و اعصاب توصیه می‌شود.

۲۳. غربالگری بیماری‌های خودایمنی باید در افراد با علائم مزمن و نامشخص انجام شود

بیماری‌های خودایمنی، مانند لوپوس (Systemic Lupus Erythematosus – SLE)، آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis – RA) و بیماری‌های تیروئیدی خودایمنی، می‌توانند طی سال‌ها به‌آرامی پیشرفت کرده و علائم متنوعی ایجاد کنند. این بیماری‌ها زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سالم بدن حمله کند و باعث التهاب مزمن و آسیب‌های بافتی شود. بسیاری از بیماران تا مدت‌ها از بیماری خود بی‌اطلاع هستند، زیرا علائم آن‌ها به سایر بیماری‌ها شباهت دارد. آزمایش‌های خودایمنی شامل ANA (Antinuclear Antibody)، RF (Rheumatoid Factor)، ESR (Erythrocyte Sedimentation Rate) و CRP (C-Reactive Protein) برای تشخیص التهاب و فعالیت سیستم ایمنی انجام می‌شود. علائم شایع این بیماری‌ها شامل خستگی مفرط، درد و التهاب مفاصل، مشکلات پوستی، تب‌های مکرر و تغییرات هورمونی هستند. برخی از بیماری‌های خودایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis – MS) می‌توانند باعث علائمی مانند بی‌حسی، ضعف عضلانی و مشکلات بینایی شوند. تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری منظم می‌تواند به مدیریت بهتر بیماری و کاهش عوارض طولانی‌مدت کمک کند. عوامل ژنتیکی، عفونت‌های ویروسی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص ممکن است در بروز این بیماری‌ها نقش داشته باشند. تغییرات سبک زندگی، مانند رژیم غذایی ضدالتهابی، ورزش منظم و کنترل استرس می‌توانند به کاهش علائم بیماری‌های خودایمنی کمک کنند. درمان این بیماری‌ها معمولاً شامل استفاده از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، استروئیدها و داروهای بیولوژیک است که می‌توانند روند التهاب را کاهش دهند. افراد با علائم مشکوک باید برای بررسی‌های دقیق‌تر به روماتولوژیست یا متخصص ایمونولوژی مراجعه کنند تا از آسیب‌های جدی به اندام‌ها و بافت‌های بدن جلوگیری شود.

۲۴. غربالگری سرطان خون باید در افراد با علائم مشکوک و سابقه خانوادگی انجام شود

سرطان‌های خونی، مانند لوسمی (Leukemia)، لنفوم (Lymphoma) و میلوما (Multiple Myeloma)، از جمله سرطان‌هایی هستند که اغلب در مراحل اولیه بدون علامت باقی می‌مانند. لوسمی زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان سلول‌های خونی غیرطبیعی و سرطانی تولید کند که توانایی عملکرد صحیح ندارند. افرادی که دچار خستگی شدید، کبودی‌های بی‌دلیل، عفونت‌های مکرر، کاهش وزن ناگهانی و خونریزی‌های غیرطبیعی هستند، باید آزمایش‌های غربالگری انجام دهند. آزمایش‌های خون مانند CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی) می‌توانند تغییرات غیرطبیعی در سلول‌های خونی را نشان دهند. در صورت مشاهده ناهنجاری در خون، تست‌های تکمیلی مانند بیوپسی مغز استخوان (Bone Marrow Biopsy) و آزمایش‌های مولکولی برای بررسی جهش‌های ژنتیکی انجام می‌شود. برخی از انواع لوسمی، مانند لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) در کودکان و لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) در بزرگسالان، اگر در مراحل اولیه شناسایی شوند، با درمان‌های نوین قابل‌کنترل هستند. لنفوم هوچکین (Hodgkin’s Lymphoma) و لنفوم غیرهوچکین (Non-Hodgkin’s Lymphoma) نیز با علائمی مانند تورم غدد لنفاوی، تعریق شبانه، تب مداوم و خارش پوستی همراه هستند. عوامل ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص و برخی عفونت‌های ویروسی مانند EBV (ویروس اپشتین-بار) می‌توانند خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش دهند. درمان‌های این بیماری‌ها شامل شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، پیوند مغز استخوان و در برخی موارد، داروهای هدفمند و ایمونوتراپی است. غربالگری زودهنگام و تشخیص اولیه می‌تواند تأثیر چشمگیری در افزایش شانس درمان و بقا داشته باشد. افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، باید به‌صورت دوره‌ای آزمایش‌های خونی انجام دهند تا در صورت مشاهده هرگونه تغییر غیرطبیعی، درمان‌های مناسب آغاز شود.

۲۵. غربالگری بیماری‌های ریوی باید در افراد سیگاری و افراد در معرض آلودگی هوا انجام شود

بیماری‌های ریوی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD – Chronic Obstructive Pulmonary Disease) و سرطان ریه می‌توانند به‌آرامی پیشرفت کرده و تا مراحل پیشرفته بدون علامت باقی بمانند. سیگاری‌ها، افرادی که در محیط‌های آلوده کار می‌کنند، و کسانی که در معرض آزبست (Asbestos)، دود سیگار و سایر آلاینده‌های هوا هستند، باید از ۴۰ سالگی غربالگری ریه را آغاز کنند. آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن با دوز پایین (Low-Dose CT Scan – LDCT) می‌توانند در تشخیص زودهنگام سرطان ریه مؤثر باشند. تست عملکرد ریه (Pulmonary Function Test – PFT) نیز برای ارزیابی میزان توانایی ریه‌ها در جذب اکسیژن و دفع دی‌اکسید کربن انجام می‌شود. علائمی مانند سرفه مزمن، تنگی نفس، خلط خونی، کاهش وزن ناگهانی و درد قفسه سینه نباید نادیده گرفته شوند. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض دود سیگار، گازهای صنعتی، مواد شیمیایی سمی و آلودگی هوا می‌تواند خطر بیماری‌های ریوی را افزایش دهد. افراد مبتلا به COPD در معرض خطر بالاتر ابتلا به عفونت‌های تنفسی مزمن مانند ذات‌الریه هستند، بنابراین تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها اهمیت زیادی دارد. ترک سیگار، استفاده از ماسک‌های فیلتردار در محیط‌های آلوده و مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به حفظ سلامت ریه‌ها کمک کند. برخی از بیماری‌های ریوی، مانند فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (Idiopathic Pulmonary Fibrosis – IPF)، درمان قطعی ندارند اما با تشخیص زودهنگام می‌توان سرعت پیشرفت آن‌ها را کاهش داد. افراد دارای علائم مزمن تنفسی باید به متخصص ریه (Pulmonologist) مراجعه کنند و در صورت لزوم، تست‌های تشخیصی لازم را انجام دهند. انجام غربالگری‌های منظم می‌تواند به شناسایی مشکلات ریوی در مراحل اولیه و جلوگیری از پیشرفت بیماری‌های خطرناک کمک کند.

۲۶. غربالگری بیماری‌های التهابی روده برای افراد با علائم گوارشی مزمن ضروری است

بیماری‌های التهابی روده مانند کرون (Crohn’s Disease) و کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis) می‌توانند باعث التهاب مزمن در دستگاه گوارش شوند و در صورت عدم تشخیص زودهنگام، منجر به عوارض جدی شوند. افراد مبتلا به درد شکمی مداوم، اسهال خونی، کاهش وزن بدون دلیل، تب‌های مکرر و کمبود مواد مغذی باید تحت آزمایش‌های غربالگری قرار بگیرند. کولونوسکوپی همراه با بیوپسی روده یکی از بهترین روش‌های تشخیص این بیماری‌ها است. در برخی موارد، MRI و CT-Enterography برای بررسی دقیق‌تر دیواره روده و میزان التهاب استفاده می‌شوند. آزمایش‌های خونی مانند CRP (C-Reactive Protein) و ESR (Erythrocyte Sedimentation Rate) می‌توانند نشان‌دهنده التهاب سیستمیک باشند. وجود مارکرهای خودایمنی در خون مانند ANCA (Anti-Neutrophil Cytoplasmic Antibodies) و ASCA (Anti-Saccharomyces Cerevisiae Antibodies) نیز می‌توانند به پزشکان در تشخیص نوع بیماری کمک کنند. بیماری‌های التهابی روده می‌توانند خطر ابتلا به سرطان کولون را در بیماران افزایش دهند، بنابراین غربالگری مداوم ضروری است. برخی از محرک‌های این بیماری شامل استرس، مصرف غذاهای فرآوری‌شده، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها و عدم تعادل در میکروبیوم روده هستند. درمان این بیماری معمولاً شامل مصرف داروهای ضدالتهابی، تعدیل‌کننده‌های سیستم ایمنی و در موارد شدید، جراحی برای برداشتن بخش‌های آسیب‌دیده روده است. تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی کم‌فیبر در دوره‌های حاد و مدیریت استرس می‌تواند به کنترل علائم کمک کند. انجام آزمایش‌های منظم غربالگری در افراد دارای سابقه خانوادگی یا علائم مزمن گوارشی، می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر این بیماری‌ها کمک کند.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​