در میان مجموعه‌ای از گنجینه‌های طلایی درخشان عصر برنز ایبری (Iberian Bronze Age)، دو شیء زنگ‌زده که در نگاه اول کم‌ارزش به نظر می‌رسند، ممکن است مهم‌ترین و ارزشمندترین کشفیات این مجموعه باشند.

🔸 یک دستبند کدر و ساده
🔸 یک نیم‌کره توخالی زنگ‌زده که با طلا تزیین شده است

اما آنچه این دو شیء را خاص و منحصر‌به‌فرد می‌کند این است که جنس آن‌ها از آهن زمینی نیست، بلکه از شهاب‌سنگ‌هایی است که از آسمان به زمین سقوط کرده‌اند.

سالوادور روویرا-یورنس (Salvador Rovira-Llorens)، رئیس سابق بخش حفاظت موزه ملی باستان‌شناسی اسپانیا این تخقیق را انجام داده. نتایج این پژوهش دیدگاه‌های ما را در مورد توانایی‌های فلزکاری تمدن‌های باستانی تغییر می‌دهد و نشان می‌دهد که مردمان ایبریه بیش از ۳۰۰۰ سال پیش مهارت‌های فلزکاری پیشرفته‌تری نسبت به آنچه تاکنون تصور می‌شد، داشته‌اند.

گنجینه‌ای که اسرار باستان را فاش کرد

این مجموعه که با نام گنجینه ویِّنا (Treasure of Villena) شناخته می‌شود، شامل ۶۶ شیء طلایی است که بیش از ۶۰ سال پیش، در سال ۱۹۶۳ در آلیکانته (Alicante)، اسپانیا کشف شد. این گنجینه یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نمونه‌های زرگری عصر برنز در شبه‌جزیره ایبری و حتی سراسر اروپا محسوب می‌شود.

این مجموعه عمدتاً شامل اشیای طلایی مانند کاسه، دستبند، گردنبند و کمربند است که از طلای خالص ساخته شده‌اند. اما وجود دو شیء آهنی در میان این مجموعه‌ی طلایی، همواره یک معمای بزرگ بوده است.

معمای آهن در میان طلا

در حالی که همه‌ی اشیای گنجینه از جنس طلا هستند، دو شیء مشکوک وجود داشت:

🔹 یک نیم‌کره‌ی توخالی کوچک که گمان می‌رود بخشی از عصا یا دسته‌ی یک شمشیر باشد.
🔹 یک دستبند ضخیم که شبیه به یک گیره گردن (Torc) است و از جنس آهن به نظر می‌رسد.

مشکل چیست؟

🔹 عصر آهن (Iron Age) در شبه‌جزیره ایبری تا حدود ۸۵۰ پیش از میلاد آغاز نشد.
🔹 در حالی که اشیای طلایی این گنجینه بین ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد تاریخ‌گذاری شده‌اند.

این موضوع با یک تناقض بزرگ همراه بود: اگر این دو شیء آهنی واقعاً از جنس آهن باشند، پس چگونه می‌توانند در میان یک گنجینه متعلق به عصر برنز قرار داشته باشند؟

آیا این آهن از زمین آمده است؟

زمین تنها منبع آهن نیست! در بسیاری از نقاط جهان، پیش از آغاز دوران آهن، برخی اشیای نادر از آهن شهاب‌سنگی ساخته شده‌اند.

🔸 مشهورترین نمونه آن، خنجر آهنی فرعون توت‌عنخ‌آمون (Tutankhamun) است که از آهن شهاب‌سنگی ساخته شده بود.
🔸 در برخی تمدن‌های باستانی، آهن شهاب‌سنگی بسیار ارزشمند بود و تنها برای ساخت اشیای خاص مانند سلاح‌های شاهانه و ابزارهای آیینی استفاده می‌شد.

چگونه می‌توان فهمید که آهن شهاب‌سنگی است؟

آهن شهاب‌سنگی دارای ویژگی خاصی است که آن را از آهن زمینی متمایز می‌کند:

✅ دارای میزان نیکل بسیار بالاتری نسبت به آهن زمینی است.

این تفاوت باعث می‌شود که پژوهشگران بتوانند منشأ آهن را مشخص کنند.

آزمایشی که راز ۳۰۰۰ ساله را فاش کرد

پژوهشگران با کسب اجازه از موزه باستان‌شناسی ویِّنا (Villena Museum)، نمونه‌هایی از این دو شیء برداشتند و آن‌ها را تحت آزمایش طیف‌سنجی جرمی (Mass Spectrometry) قرار دادند تا میزان نیکل موجود در آن‌ها مشخص شود.

اگرچه میزان خوردگی این اشیا بسیار زیاد بود، اما نتایج این آزمایش‌ها به شدت نشان می‌دهد که هر دو شیء – هم نیم‌کره و هم دستبند – از آهن شهاب‌سنگی ساخته شده‌اند.

چگونه این کشف معما را حل کرد؟
🔹 این اشیای آهنی هم‌زمان با دیگر اشیای طلای این مجموعه، یعنی بین ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد ساخته شده‌اند.
🔹 آن‌ها اولین نمونه‌های شناخته‌شده از اشیای ساخته‌شده با آهن شهاب‌سنگی در شبه‌جزیره ایبری هستند.
🔹 این موضوع با دوره پایانی عصر برنز همخوانی دارد، پیش از آغاز تولید گسترده آهن زمینی.

آیا یافته‌ها قطعی هستند؟
✅ به دلیل خوردگی شدید این اشیا، نمی‌توان با قطعیت گفت که نتایج نهایی هستند.

✅ اما تیم پژوهشی پیشنهاد داده است که از فناوری‌های غیرتهاجمی جدیدتر برای بررسی دقیق‌تر این اشیا استفاده شود تا داده‌های کامل‌تری در مورد ترکیب فلزی آن‌ها به دست آید.

چرا این کشف مهم است؟
🔹 نشان می‌دهد که صنعتگران عصر برنز نه‌تنها با آهن شهاب‌سنگی آشنا بودند، بلکه توانایی پردازش و شکل‌دهی آن را نیز داشتند.
🔹 مشخص می‌کند که تمدن‌های باستانی ارزش بالایی برای این نوع آهن قائل بودند و احتمالاً این اشیا را بسیار خاص و مقدس می‌دانستند.
🔹 ثابت می‌کند که فناوری فلزکاری در اروپا بیش از ۳۰۰۰ سال پیش پیچیده‌تر از آن بود که تاکنون تصور می‌شد.

مقایسه با دیگر اشیای آهن شهاب‌سنگی
✅ خنجر توت‌عنخ‌آمون (مصر، ۱۳۵۰ پیش از میلاد)
✅ تبر آهنی از قبر شاهزاده‌ای در ترکیه (۱۴۰۰ پیش از میلاد)
✅ دستبند و نیم‌کره ویِّنا (اسپانیا، ۱۴۰۰-۱۲۰۰ پیش از میلاد)

آیا فلزات آسمانی در اسطوره‌های باستانی نقش داشتند؟
🔹 در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی، فلزاتی که از آسمان می‌آمدند، الهی و جادویی تلقی می‌شدند.
🔹 برخی معتقد بودند که این فلزات دارای قدرت‌های ویژه‌ای هستند.
🔹 احتمال دارد که این اشیای ساخته‌شده از آهن شهاب‌سنگی، جایگاه آیینی و مذهبی داشته‌اند.

منبع