در دنیای امروز، فناوری‌های هوش مصنوعی به سرعت در حال پیشرفت هستند و به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. بسیاری از افراد برای دریافت اطلاعات در زمینه‌های مختلف، از جمله مسائل پزشکی، به ابزارهایی مانند ChatGPT روی آورده‌اند. این چت‌بات هوشمند می‌تواند پاسخ‌هایی سریع، منسجم و شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد،

اما پرسش اساسی این است که آیا تکیه بر این ابزار برای دریافت مشاوره‌ی پزشکی تصمیم درستی است؟

هوش مصنوعی مولد (Generative AI) هنوز فناوری جدیدی محسوب می‌شود و با وجود قابلیت‌های چشمگیر، محدودیت‌های جدی دارد. اگرچه ChatGPT می‌تواند اطلاعات ارزشمندی ارائه دهد، اما پاسخ‌های آن همیشه صحیح نیستند. تکیه‌ی بیش از حد بر این فناوری برای دریافت توصیه‌های پزشکی می‌تواند باعث سردرگمی، نگرانی بی‌مورد یا حتی خطرات جدی برای سلامت افراد شود.

چه کسانی از ChatGPT برای دریافت اطلاعات پزشکی استفاده می‌کنند؟

یک پژوهش جدید که در استرالیا انجام شده، برای اولین‌بار نشان می‌دهد چه افرادی بیشتر از ChatGPT برای دریافت اطلاعات پزشکی استفاده می‌کنند و به دنبال چه نوع پاسخ‌هایی هستند.

در ژوئن ۲۰۲۴، از میان بیش از ۲۰۰۰ نفر شرکت‌کننده، ۹.۹٪ از افراد اظهار داشتند که در نیمه‌ی اول سال ۲۰۲۴ حداقل یک‌بار از ChatGPT برای دریافت پاسخ به سؤالات پزشکی استفاده کرده‌اند.

همچنین این پژوهش نشان داد:

میزان اعتماد کاربران به اطلاعات ارائه‌شده توسط ChatGPT در مقیاس ۱ تا ۵، برابر با ۳.۱ بود. این یعنی بسیاری از افراد، اگرچه به این ابزار اعتماد دارند، اما همچنان نسبت به صحت اطلاعات آن تردید دارند.

استفاده از این چت‌بات در میان افرادی که سواد سلامت (Health Literacy) پایینی دارند، متولد کشورهای غیرانگلیسی‌زبان هستند یا در خانه به زبانی غیر از انگلیسی صحبت می‌کنند، بیشتر است.

این یافته نشان می‌دهد که برخی افراد که برای درک اطلاعات پزشکی از منابع سنتی با مشکل مواجه هستند، به هوش مصنوعی به‌عنوان جایگزین روی آورده‌اند.

کاربران چه سؤالاتی از ChatGPT می‌پرسند؟

نتایج پژوهش نشان داد که افراد از ChatGPT برای پاسخ به پرسش‌های گوناگون در حوزه‌ی سلامت استفاده می‌کنند. رایج‌ترین سؤالات پزشکی شامل موارد زیر بودند:

۴۸٪ به دنبال اطلاعات درباره‌ی یک بیماری یا شرایط پزشکی خاص بودند.
۳۷٪ تلاش کردند تا معنی علائم خود را متوجه شوند.
۳۶٪ درباره‌ی اقدامات درمانی ممکن پرسیدند.
۳۵٪ به دنبال توضیح اصطلاحات پزشکی بودند.

در حالی که بسیاری از این سؤالات ممکن است ساده به نظر برسند، بیش از ۶۱٪ از کاربران سؤالاتی مطرح کردند که معمولاً نیاز به مشاوره‌ی پزشکی تخصصی دارد.

پرسیدن اینکه «علائم من به چه بیماری‌ای اشاره دارد؟» یا «آیا باید به پزشک مراجعه کنم؟» می‌تواند اطلاعاتی کلی ارائه دهد، اما تشخیص بیماری یا تعیین درمان مناسب، نیاز به بررسی‌های دقیق توسط پزشک متخصص دارد.

جالب اینجاست که افرادی که در خانه به زبانی غیر از انگلیسی صحبت می‌کنند یا در کشورهایی متولد شده‌اند که زبان اصلی آن‌ها انگلیسی نیست، بیشتر به دنبال پاسخ‌هایی در مورد تشخیص علائم و توصیه‌های پزشکی بوده‌اند.

چرا این روند اهمیت دارد؟

استفاده از هوش مصنوعی مولد در حوزه‌ی سلامت به‌سرعت در حال افزایش است. طبق این پژوهش:

۳۹٪ از افرادی که تاکنون از ChatGPT برای سؤالات پزشکی استفاده نکرده بودند، اعلام کردند که احتمال دارد در شش ماه آینده از آن استفاده کنند.
با در نظر گرفتن سایر ابزارهای هوش مصنوعی مانند Google Gemini، Microsoft Copilot و Meta AI، این رقم حتی بیشتر خواهد شد.
یکی از نکات مهم این پژوهش این است که افراد متعلق به جوامع فرهنگی و زبانی متنوع بیشتر به ChatGPT برای دریافت اطلاعات پزشکی متکی هستند.

اگر این افراد از ChatGPT برای ترجمه‌ی اطلاعات پزشکی نیز استفاده کنند، خطر بروز خطا بیشتر می‌شود. دلیل این موضوع آن است که دقت مدل‌های هوش مصنوعی در زبان‌های غیرانگلیسی پایین‌تر است و ممکن است اطلاعات نادرست یا ترجمه‌های اشتباه ارائه دهند.

بنابراین، سرمایه‌گذاری در خدماتی (اعم از انسانی یا ماشینی) که اطلاعات پزشکی دقیق و قابل‌اعتماد را به زبان‌های مختلف ارائه دهند، ضروری است.

هوش مصنوعی و سواد سلامت در دنیای دیجیتال

هوش مصنوعی مولد، با تمام فرصت‌هایی که ایجاد کرده، هم‌زمان چالش‌هایی را نیز به همراه دارد.

از یک‌سو، این فناوری می‌تواند به افرادی که به اطلاعات پزشکی سنتی دسترسی ندارند یا در درک آن مشکل دارند، کمک کند. بسیاری از اطلاعات پزشکی، به‌ویژه در دوران همه‌گیری کرونا، بسیار پیچیده نوشته شده‌اند و افراد عادی قادر به درک کامل آن‌ها نبودند. ابزارهایی مانند ChatGPT این امکان را فراهم می‌کنند که اطلاعات به زبان ساده و قابل‌فهم ارائه شود.

اما از سوی دیگر، استفاده‌ی بی‌محابا از چت‌بات‌های عمومی برای دریافت مشاوره‌ی پزشکی می‌تواند خطرناک باشد.

در برخی از گزارش‌ها، افراد تصمیم گرفته‌اند که بر اساس پاسخ‌های چت‌بات‌ها تشخیص دهند که آیا به بیمارستان مراجعه کنند یا نه، که در برخی موارد به تصمیمات اشتباه منجر شده است.

به‌جای ChatGPT به کجا مراجعه کنیم؟

درک محدودیت‌های هوش مصنوعی در حوزه‌ی پزشکی ضروری است. مردم باید یاد بگیرند که چگونه از این ابزارها به‌درستی استفاده کنند و در مواقع ضروری، به منابع معتبر مراجعه کنند.

برخی از منابع معتبر برای دریافت مشاوره‌ی پزشکی شامل:

مشاوره‌ی تلفنی با پرستاران و پزشکان متخصص

وب‌سایت‌های رسمی سازمان‌های بهداشت عمومی

استفاده از ابزارهای آنلاین تأییدشده برای بررسی علائم پزشکی

در استرالیا، سازمان HealthDirect خدماتی مانند یک خط تلفنی رایگان برای مشورت با پرستاران و پزشکان و ابزار آنلاین SymptomChecker را ارائه می‌دهد که به افراد کمک می‌کند تصمیم بگیرند که آیا باید به پزشک مراجعه کنند یا خیر.

نتیجه‌گیری

استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای دریافت اطلاعات پزشکی در حال افزایش است و این روند در آینده ادامه خواهد داشت. اما مهم‌ترین چالش، یادگیری نحوه‌ی استفاده‌ی صحیح از این ابزارها و آگاهی از محدودیت‌های آن‌هاست.

ما به سیاست‌گذاری‌های جدید و آموزش عمومی برای ارتقای سواد سلامت در عصر هوش مصنوعی نیاز داریم. هرچه فناوری هوش مصنوعی پیشرفته‌تر شود، نقش آن در سلامت انسان‌ها نیز گسترده‌تر خواهد شد. به همین دلیل، توسعه‌ی مهارت‌های لازم برای استفاده‌ی ایمن و مسئولانه از این فناوری، امری حیاتی است.

منبع