اگر این پنج‌شنبه شب به آسمان نگاه کنید و با یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک سطح ماه را بررسی کنید، ممکن است یک علامت X عظیم را مشاهده کنید. اما این همه ماجرا نیست! در کنار آن، یک حرف V نیز به‌طور موقتی روی ماه ظاهر خواهد شد. این اشکال نتیجه یک پدیده نوری خاص هستند که در لحظات خاصی از فاز اول ماه رخ می‌دهند.

هر جرم آسمانی که به دور خورشید می‌چرخد، دارای یک خط مرزی میان روز و شب است که به آن ترمیناتور (Terminator) می‌گویند. این خط مرزی که در ماه نیز وجود دارد، فرصت مناسبی را برای مشاهده ویژگی‌های سه‌بعدی سطح آن فراهم می‌کند. دلیل اصلی این اتفاق، تفاوت زاویه تابش خورشید روی سطح ماه است که باعث می‌شود سایه‌ها در نزدیکی ترمیناتور بلندتر شده و عوارض سطحی را بهتر نمایان کنند.

به گفته پژوهشگران ناسا، زمانی که نور خورشید روی سطح ماه کم‌کم تغییر می‌کند، سایه‌ها می‌توانند نه‌تنها تفاوت ارتفاع میان نواحی را مشخص کنند، بلکه حتی عوارضی با ارتفاع کمتر را نیز آشکار کنند. این دقیقاً همان چیزی است که باعث می‌شود در زمان‌های خاصی، برخی از دهانه‌های ماه با ترکیب نور و سایه، اشکالی آشنا مانند X و V را برای چشم انسان تداعی کنند.

پدیده X چگونه روی ماه ظاهر می‌شود؟

پژوهشگران نجوم توضیح داده‌اند که این X که به نام Werner X شناخته می‌شود، به‌تدریج و طی دو ساعت و ۲۰ دقیقه نمایان می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که نور خورشید به‌آرامی روی دهانه‌های ماه تابیده و سایه‌هایی ایجاد کند که در کنار هم یک X را شکل می‌دهند.

در ابتدا، بلندترین نقطه که بر روی دیواره جنوب شرقی دهانه پرباخ (Purbach Crater) قرار دارد، اولین جایی است که نور خورشید را دریافت می‌کند. سپس این نور روی یک بازوی بلند به سمت شمال‌شرق کشیده شده و به منطقه مشترک میان سه دهانه پرباخ، لاکای (La Caille Crater) و بلانکینوس (Blanchinus Crater) می‌رسد.

پس از آن، دیواره شمال‌شرقی پرباخ روشن شده و با سایر سایه‌ها ترکیب شده و یک زاویه مشخص را شکل می‌دهد. در این مرحله، بخش جنوب‌غربی بلانکینوس نیز نور را دریافت می‌کند و ما یک حرف T را می‌بینیم. در نهایت، دیواره مشترک بین دهانه‌های بلانکینوس و لاکای روشن شده و بازوی دیگر را تکمیل می‌کند تا درنهایت، شکل یک X کامل ظاهر شود.

چه زمانی و چگونه این پدیده را ببینیم؟

این پنج‌شنبه، ۶ مارس، بهترین فرصت برای مشاهده این پدیده شگفت‌انگیز خواهد بود. هم‌زمان با حرکت ترمیناتور روی سطح ماه، نور خورشید به‌شکلی خاص روی دهانه‌ها می‌تابد و این X و V را آشکار می‌کند.

برای یافتن این پدیده، به‌جای تلاش برای شناسایی دهانه‌ها، کافی است نگاه خود را در امتداد خط ترمیناتور حرکت دهید تا علامت X را مشاهده کنید. انتظار می‌رود این شکل از ساعت ۱۱ شب به‌وقت هماهنگ جهانی (UTC) به‌تدریج نمایان شود و برای حدود یک ساعت قابل مشاهده باشد.

اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که ماه در آن زمان قابل مشاهده نیست یا شرایط آب‌وهوایی مانع از دیدن این پدیده می‌شود، نگران نباشید! پژوهشگران تأیید کرده‌اند که این X و V به‌طور منظم در سال ظاهر می‌شوند و فرصت بعدی برای دیدن آن‌ها ۵ آوریل و ۳ ژوئن خواهد بود. بنابراین، اگر این بار از دستش دادید، در آینده باز هم شانس دیدنش را خواهید داشت.

چرا این پدیده برای پژوهشگران اهمیت دارد؟

از دیدگاه علمی، این پدیده نشان می‌دهد که چگونه نور و سایه می‌توانند ویژگی‌های سطحی ماه را بهتر برای ما نمایان کنند. این اتفاق به پژوهشگران کمک می‌کند تا درک بهتری از ساختارهای سطحی و ناهمواری‌های ماه به‌دست آورند.

برای رصدگران آماتور نیز، این یک فرصت فوق‌العاده است تا مهارت‌های خود را در مشاهده دقیق و تحلیل تصاویر ماه تقویت کنند. با کمی تمرین و استفاده از تلسکوپ‌های کوچک، هر فردی می‌تواند از این پدیده لذت ببرد و تجربه‌ای هیجان‌انگیز از رصد آسمان داشته باشد.

اگر تا به حال با تلسکوپ به ماه نگاه نکرده‌اید، این پنج‌شنبه فرصت خوبی است که این تجربه را امتحان کنید. چه‌بسا پس از دیدن این X غول‌آسا، علاقه شما به نجوم و پژوهش‌های مربوط به ماه بیشتر شود!