حدود ۱۵ درصد از مردم جهان از پدیده‌ای به نام وزوز گوش (Tinnitus) رنج می‌برند؛ وضعیتی که باعث می‌شود فرد صداهایی مانند وزوز، زنگ زدن یا هیس‌هیس را بشنود، بدون اینکه منبع خارجی برای آن وجود داشته باشد. این عارضه اغلب با کاهش شنوایی همراه است و علاوه بر ایجاد ناراحتی و آزردگی، می‌تواند اثرات روانی شدیدی همچون استرس، اضطراب و حتی افسردگی داشته باشد، به‌ویژه زمانی که این وضعیت برای ماه‌ها یا سال‌ها ادامه یابد.

در حال حاضر، درمان قطعی برای وزوز گوش وجود ندارد. بنابراین، هرگونه کشف علمی که به درک بهتر این عارضه و راه‌های مدیریت آن کمک کند، می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر را بهبود بخشد. یکی از حوزه‌های تحقیقاتی که ممکن است کلید درک بهتر وزوز گوش را در اختیار ما قرار دهد، خواب است.

ارتباط وزوز گوش با خواب

وزوز گوش نوعی «ادراک خیالی» یا «فانتوم پرسپشن» (Phantom Perception) است. به این معنا که مغز فرد سیگنال‌هایی را پردازش می‌کند که از دنیای بیرونی منشأ نمی‌گیرند. اکثر افراد فقط در حالت خواب چنین تجربه‌هایی دارند، اما کسانی که از وزوز گوش رنج می‌برند، این صداهای خیالی را حتی در بیداری نیز احساس می‌کنند.

یکی دیگر از دلایل ارتباط وزوز گوش با خواب، تأثیر آن بر فعالیت مغز است. این وضعیت می‌تواند برخی از نواحی مغز، به‌ویژه بخش‌های مربوط به پردازش صدا و شنوایی را بیش از حد فعال کند. جالب است بدانید که هنگام خواب نیز، فعالیت مغزی دستخوش تغییرات قابل‌توجهی می‌شود. این موضوع پژوهشگران را به بررسی بیشتر رابطه میان خواب و وزوز گوش ترغیب کرده است.

خواب عمیق و تأثیر آن بر وزوز گوش

وقتی به خواب می‌رویم، بدن از مراحل مختلفی عبور می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها، خواب موج آهسته یا خواب عمیق (Slow-wave sleep) است. این مرحله که به‌عنوان آرام‌بخش‌ترین و ترمیمی‌ترین بخش خواب شناخته می‌شود، با امواج مغزی آهسته و هماهنگ در بخش‌های مختلف مغز همراه است. این فرایند نه‌تنها باعث بهبود حافظه و پردازش اطلاعات می‌شود، بلکه به بازسازی و تقویت سلول‌های عصبی مغز (Neurons) نیز کمک می‌کند.

بااین‌حال، همه نواحی مغز به یک میزان درگیر خواب موج آهسته نمی‌شوند. در افرادی که دچار وزوز گوش هستند، برخی از نواحی مغز ممکن است حتی در این مرحله نیز بیش‌فعال باقی بمانند. این وضعیت مشابه اختلالاتی مانند «راه‌رفتن در خواب» (Sleepwalking) است، جایی که برخی بخش‌های مغز در حالت خواب باقی می‌مانند درحالی‌که سایر قسمت‌ها همچنان فعال هستند.

ارتباط  وزوز گوش و خواب مختل

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد مبتلا به وزوز گوش، بیشتر خواب خود را در مراحل خواب سبک (Light sleep) سپری می‌کنند. به نظر می‌رسد که این عارضه مانع از تولید امواج آهسته‌ای می‌شود که برای ورود به خواب عمیق ضروری هستند. در نتیجه، این افراد خواب سبُک‌تر و ناآرام‌تری را تجربه می‌کنند که ممکن است منجر به احساس خستگی و کاهش تمرکز در طول روز شود.

اما نکته جالب اینجاست که در برخی موارد، وزوز گوش تأثیر چندانی بر خواب عمیق ندارد. پژوهشگران معتقدند که فعالیت مغزی در عمیق‌ترین مراحل خواب، می‌تواند وزوز گوش را سرکوب کند. دو مکانیسم احتمالی برای این پدیده پیشنهاد شده است:

۱. فعالیت نرون‌ها در خواب عمیق: بعد از بیداری طولانی‌مدت، نرون‌های مغز تمایل دارند وارد حالت موج آهسته شوند تا خود را ترمیم کنند. هرچقدر تعداد نرون‌های بیشتری به این حالت وارد شوند، سایر نواحی مغز نیز تحت تأثیر قرار گرفته و به خواب عمیق فرو می‌روند. ازآنجاکه وزوز گوش ناشی از بیش‌فعالی برخی بخش‌های مغز است، این فرایند می‌تواند به سرکوب آن کمک کند.

۲. کاهش ارتباط بین نواحی مغز: در خواب عمیق، ارتباط بین بخش‌های مختلف مغز کاهش می‌یابد. این موضوع ممکن است باعث شود که نواحی بیش‌فعال درگیر در وزوز گوش، دیگر نتوانند سایر بخش‌های مغز را تحریک کنند. در نتیجه، فرد موقتاً از شر وزوز گوش رها می‌شود و خواب آرام‌تری را تجربه می‌کند.

آیا می‌توان از خواب برای درمان وزوز گوش استفاده کرد؟

یکی از یافته‌های مهم تحقیقات این است که شدت وزوز گوش در طول روز تغییر می‌کند. بررسی این تغییرات در طول خواب می‌تواند به ما کمک کند تا بفهمیم که مغز چگونه این وضعیت را مدیریت می‌کند. اگر بتوان خواب را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که این تأثیر مثبت تقویت شود، ممکن است روش‌های جدیدی برای کنترل یا حتی درمان وزوز گوش توسعه یابد.

یکی از روش‌های پیشنهادی، استفاده از «محدودیت خواب» (Sleep restriction) است که در آن، افراد تنها زمانی به رختخواب می‌روند که واقعاً احساس خواب‌آلودگی کنند. این تکنیک می‌تواند باعث تقویت امواج آهسته مغز شود و به بهبود کیفیت خواب و کاهش وزوز گوش کمک کند.

پژوهش‌های آینده می‌توانند با ردیابی هم‌زمان مراحل خواب و فعالیت مغزی، به شناخت دقیق‌تری از رابطه بین وزوز گوش و خواب برسند. این مطالعات نه‌تنها می‌توانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند، بلکه ممکن است راه‌های جدیدی برای کاهش وزوز گوش از طریق تحریک طبیعی مغز ارائه دهند.

منبع