هزاران سال پیش، مردمانی با مهارتی چشمگیر، یک سازه‌ی عظیم زیرزمینی را در تپه‌ای در مالت (Malta) و در نزدیکی بندر بزرگ والتا (Grand Harbour of Valletta) ایجاد کردند. گرچه بعدها از آن به‌عنوان یک گورستان استفاده شد، اما هدف اولیه، ابعاد واقعی و شیوه‌ی ساخت آن همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.

هیپوژیوم هال سافلینی (Ħal Saflieni Hypogeum) یک مجتمع تدفینی منحصربه‌فرد در جزیره‌ی مالت است که مساحتی در حدود ۵۰۰ متر مربع دارد. به‌دلیل ارزش فرهنگی استثنایی آن، در سال ۱۹۸۰ به فهرست میراث جهانی یونسکو (UNESCO World Heritage Site) اضافه شد.

اما مانند بسیاری از اکتشافات مهم، این محل نیز کاملاً تصادفی کشف شد. در سال ۱۹۰۲، یک سنگ‌تراش هنگام ساخت خانه‌ها، به‌طور ناخواسته سقف این ساختار را شکست و به دنیای نشان داد که چه گنجینه‌ای در زیر زمین پنهان شده است.

متأسفانه، بخشی از سازه‌ی بالایی در اثر عملیات ساخت‌وساز تخریب شده بود، اما چیزی بسیار شگفت‌انگیزتر در اعماق خاک باقی مانده بود. تا پایان سال ۱۹۰۳، این سایت به مالکیت عمومی درآمد و حفاری‌های باستان‌شناسی تا سال ۱۹۱۱ ادامه یافت.

یک شهر زیرزمینی با معماری حیرت‌انگیز

هیپوژیوم هال سافلینی چیزی فراتر از یک غار ساده است. این ساختار یک لابیرنت پیچیده از تالارها، راهروها و اتاق‌های کوچک است که از سنگ‌آهک نرم گلوبیجرینا (Globigerina Limestone) تراشیده شده‌اند. برخلاف برخی سایت‌های پیشاتاریخی که به‌شکل حفاری‌های خام و ساده ایجاد شده‌اند، در اینجا نشانه‌هایی از مهارت معماری بالا دیده می‌شود. دیوارهای سنگی با دقت تراشیده شده‌اند و برخی قسمت‌ها به‌شکلی هنرمندانه طراحی شده‌اند.

در میان این سازه‌ی زیرزمینی، گودال‌های دایره‌ای و فضاهای باز متعددی وجود دارد که به‌نظر می‌رسد برای مراسم آیینی و نیایش مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. اما نکته‌ی جالب‌تر، پژوهشی در سال ۲۰۲۰ است که نشان داد این ساختار احتمالاً با درنظرگرفتن ویژگی‌های آکوستیک (Acoustic Properties) طراحی شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که فرکانس‌های صوتی در اتاق‌های مختلف، به‌طور منظم تنظیم شده‌اند و به الگویی مشابه گام موسیقی (Musical Whole-Tone Scale) شباهت دارند. اگر این نظریه درست باشد، هیپوژیوم هال سافلینی یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده از معماری طراحی‌شده برای صدا و موسیقی خواهد بود.

آثار باستانی شگفت‌انگیز کشف‌شده در این سایت

حفاری‌های این سایت، مجموعه‌ای از اشیای باستانی را آشکار کرده است، از جمله ظروف سفالی، زیورآلات شخصی، مجسمه‌های کوچک از حیوانات و پیکره‌های بزرگ‌تر انسانی.

اما یکی از حیرت‌انگیزترین یافته‌ها، مجسمه‌ی «بانوی خفته» (The Sleeping Lady) است؛ یک پیکره‌ی سفالی کوچک که روی آن آثار رنگ اُخرا (Red Ochre Pigment) باقی مانده است.

برخی محققان این پیکره را نمادی از مادر طبیعت (Mother Nature) می‌دانند، درحالی‌که برخی دیگر آن را نشانگر مرگ و خواب ابدی تفسیر می‌کنند.

آرامگاه ۷۰۰۰ نفر؛ آیا این سازه در ابتدا یک معبد بود؟

یکی از شگفت‌آورترین جنبه‌های این سایت، وجود بقایای ۷۰۰۰ اسکلت انسانی است که در این محل کشف شده‌اند. بررسی‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که هیپوژیوم هال سافلینی در طول دوره‌های مختلف پیشاتاریخ مالت، یعنی بین ۴۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد، به‌عنوان گورستان استفاده می‌شده است.

اما نکته‌ی جالب اینجاست که یونسکو معتقد است که این سایت احتمالاً در ابتدا یک مکان مقدس و آیینی بوده و فقط در دوره‌های بعدی به محل دفن مردگان تبدیل شده است.

چرا مالت پر از سازه‌های پیشاتاریخی است؟

هیپوژیوم هال سافلینی یک مکان منحصربه‌فرد است، اما مالت و جزیره‌ی همسایه‌ی آن، گُزو (Gozo)، میزبان هفت معبد بزرگ سنگی (Megalithic Temples) هستند که از دوران باستان به‌جا مانده‌اند.

این تعداد زیاد بناهای پیشاتاریخی، احتمالاً به‌دلیل وجود سنگ‌آهک غنی در منطقه است که امکان ساخت سازه‌های غول‌پیکر را فراهم کرده. علاوه بر این، موقعیت استراتژیک مالت در دریای مدیترانه باعث شده که این جزیره در ارتباط با تمدن‌های اطراف باشد، اما درعین‌حال، به‌اندازه‌ای جداافتاده بوده که بتواند فرهنگ و معماری خاص خود را پرورش دهد.

جمع‌بندی: یک معمای حل‌نشده از اعماق تاریخ

هیپوژیوم هال سافلینی یکی از عجیب‌ترین و اسرارآمیزترین سازه‌های جهان باستان است. معماری دقیق، سیستم صوتی پیچیده، نقش آن به‌عنوان مکانی برای نیایش یا تدفین، و آثار هنری کشف‌شده در آن، همگی نشان می‌دهند که این مکان چیزی فراتر از یک گورستان ساده بوده است.

باوجود تحقیقات انجام‌شده، هنوز بسیاری از رازهای این سایت کشف نشده باقی مانده‌اند. چگونه مردمان باستان بدون ابزارهای پیشرفته چنین ساختاری را تراشیده‌اند؟ هدف اولیه‌ی آن چه بوده است؟ آیا واقعاً از آن برای موسیقی و آیین‌های صوتی استفاده می‌شده؟

شاید گذر زمان بتواند پاسخ این پرسش‌ها را روشن کند. اما تا آن روز، هیپوژیوم هال سافلینی همچنان یکی از بزرگ‌ترین معماهای تاریخ بشر باقی خواهد ماند.