در روزگاری که گمان می‌رود بشر تقریباً همه‌چیز را درباره‌ی سیاره‌اش می‌داند، کشف گونه‌ای جدید از درختی بسیار بلند و باشکوه در کوه‌های جنگلی اودزونگوا در شرق آفریقا، نشان می‌دهد که طبیعت هنوز رازهای بسیاری برای گفتن دارد. این کشف، حاصل یک پژوهش میدانی در منطقه‌ای پوشیده از جنگل‌های بارانی در کشور تانزانیاست.

این درخت که Tessmannia princeps نام‌گذاری شده، نام خود را از واژه‌ای لاتین به معنای «برترین» گرفته است؛ چرا که از بلندای قامتش پیداست که بر فراز دیگر درختان جنگل سر برآورده و همچون نگهبانی خاموش، سرفراز ایستاده است!

قامتی بلند و تنه‌ای تنومند

درخت تازه‌کشف‌شده حدود ۳۵ تا ۴۰ متر ارتفاع دارد. قطر تنه‌ی آن به ۲.۷ متر  می‌رسد. این اعداد، درخت T. princeps را در شمار گونه‌های کم‌نظیر و قابل‌توجه قرار می‌دهد. چنین درختی نه‌تنها از نظر ابعاد، بلکه از نظر قدمت (دیرزی‌) بودن نیز توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است.

احتمال عمر چند هزار ساله

محققان با بررسی یک درخت افتاده از همین گونه، به نکته‌ای جالب و مهم برخوردند. در یک سانتی‌متر از چوب مرکزی تنه، بین ۱۲ تا ۱۵ حلقه رشد دیده شد. این در حالی است که درختان معمولاً سالی یک حلقه رشد می‌سازند. چنین تراکمی از حلقه‌ها نشان می‌دهد که این درخت بسیار آهسته رشد می‌کند و ممکن است عمر بعضی از درختان بالغ آن به ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال برسد.

اگر این تخمین با روش‌های علمی دیگر مانند سن‌سنجی کربن تأیید شود، آن‌گاه می‌توان گفت برخی از این درختان از دوران پیش از شکل‌گیری تمدن روم باستان در طبیعت وجود داشته‌اند.

دانه‌پراکنی به سبک انفجاری

درخت T. princeps فقط در قامت و سن، خارق‌العاده نیست؛ بلکه شیوه‌ی پراکندن دانه‌هایش هم متفاوت است. این درخت از روشی به‌نام «شکافت انفجاری» استفاده می‌کند؛ یعنی وقتی میوه‌اش می‌رسد، به‌صورت ناگهانی و با فشار باز می‌شود و دانه‌ها را به اطراف پرتاب می‌کند. این روش در میان برخی گیاهان دیگر هم دیده می‌شود، اما در درختی با این ابعاد و در این خانواده گیاهی، پدیده‌ای نادر به‌شمار می‌رود.

جمعیتی اندک و زیستگاهی محدود

با وجود بزرگی و شگفت‌انگیزی این درخت، تنها حدود ۱۰۰ نمونه‌ی بالغ از آن در دو نقطه‌ی نزدیک به‌هم یافت شده است. این یعنی گونه‌ای کمیاب با پخش جغرافیایی بسیار محدود. رشد کند این درخت و جمعیت اندکش باعث می‌شود که در برابر هرگونه تغییر زیست‌محیطی، بسیار آسیب‌پذیر باشد.

پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند که این گونه در فهرست جهانی گونه‌های در معرض خطر قرار گیرد تا توجه بیشتری به حفاظت از آن جلب شود.

امیدی برای بقا

خبر خوب این است که منطقه‌ای که این درخت در آن کشف شده، بخشی از یک پروژه‌ی حفاظت و بازسازی جنگل‌های بارانی است. این پروژه تلاش می‌کند بخش‌های جداشده‌ی جنگل را به‌هم پیوند دهد و پیوستگی زیست‌بوم را دوباره برقرار کند. در صورت ادامه‌ی این تلاش‌ها، امید هست که درخت T. princeps در آینده‌ای نه‌چندان دور، از خطر انقراض دور شود.

اما در صورت توقف این پروژه، این درخت نادر ممکن است به‌سرعت در معرض نابودی قرار گیرد و در دسته‌ی گونه‌های «بسیار در معرض خطر» ثبت شود.

فراتر از یک کشف زیستی

این کشف تنها مربوط به یک درخت خاص نیست؛ بلکه یادآور آن است که طبیعت هنوز پر از ناشناخته‌هاست. در جهانی که بحران تغییرات اقلیمی و نابودی زیستگاه‌ها روزبه‌روز شدت می‌گیرد، چنین یافته‌هایی به ما گوشزد می‌کند که برای حفظ این گنجینه‌های طبیعی، باید تلاش بیشتری کنیم.

درختی که ممکن است سه‌هزار سال در دل جنگل زیسته باشد، سزاوار آن است که برای قرن‌های آینده نیز بماند؛ نه فقط برای دانش زیست‌شناسی، بلکه برای زیبایی، تعادل و آینده‌ی زمین.

منبع