جهان امروز با چالشی عظیم در برابر ویروس‌هایی روبه‌رو است که راه مقابله با آن‌ها پیچیده، گران و گاه ناکارآمد است. یکی از مشکلات بزرگ، عفونت‌هایی‌ست که از طریق دهان و حلق منتقل می‌شوند؛ جایی که ویروس در بزاق جای می‌گیرد و به‌سادگی از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند. اما حالا، راهکاری نوآورانه و بسیار ساده، اما علمی در حال شکل‌گیری‌ست: استفاده از آدامسی که می‌تواند ویروس را در همان ابتدای مسیر، یعنی در بزاق دهان، به دام بیندازد و خنثی کند.

این ایده‌ٔ خلاقانه حاصل پژوهش مشترک پژوهشگران ایالات متحده و فنلاند بوده است. آن‌ها با استفاده از پودر نوعی لوبیای خوراکی به نام لَبلَب (Lablab purpureus)، آدامسی درمانی ساختند که عملکرد آن در مقابله با ویروس‌هایی مانند تبخال (Herpes simplex virus: HSV) و آنفلوآنزا (Influenza) بسیار چشم‌گیر بوده است.

ویروس تبخال: یکی از شایع‌ترین اما کم‌توجه‌ترین عفونت‌ها

ویروس‌های تبخال نوع ۱ و ۲ (HSV-1 و HSV-2) از رایج‌ترین ویروس‌های دنیا هستند؛ HSV-1 عمدتاً موجب تبخال‌های دهانی می‌شود، در حالی که HSV-2 بیشتر به تبخال تناسلی مربوط است. طبق آمار جهانی، بیش از نیمی از جمعیت بزرگسال جهان به این ویروس‌ها آلوده‌اند، ولی به دلیل مزمن بودن و عدم کشندگی، اغلب در اولویت‌های پژوهشی جای نمی‌گیرند.

مشکل این‌جاست که این ویروس‌ها نه تنها درمان قطعی ندارند، بلکه واکسن مؤثری نیز برای آن‌ها توسعه نیافته است. بودجه‌ی محدود و نبود انگیزه تجاری کافی، توسعه‌ی واکسن را با مانع روبه‌رو کرده است. بنابراین، پیشگیری از انتقال، همچنان یکی از مؤثرترین راه‌های مقابله با این ویروس‌هاست.

FRIL: پروتئینی طبیعی از دل گیاه برای مقابله با ویروس

پایه‌ی علمی این آدامس، پروتئینی به نام FRIL (Fructose-binding lectin) است که به‌طور طبیعی در دانه‌های گیاه لبلب یافت می‌شود. این پروتئین توانایی منحصربه‌فردی در اتصال به سطح ویروس‌ها دارد؛ به‌ویژه ویروس‌هایی که دارای ساختار پوششی (enveloped viruses) هستند. وقتی FRIL به این پوشش‌ها می‌چسبد، مانع از اتصال آن‌ها به سلول‌های انسانی می‌شود. در نتیجه، ویروس‌ها دیگر نمی‌توانند وارد سلول شده، تکثیر پیدا کنند و عفونت ایجاد کنند.

در این تحقیق، آدامسی حاوی پودر لبلب طراحی شد که هنگام جویده شدن، FRIL را به داخل بزاق آزاد می‌کند. آزمایش‌ها در شرایط آزمایشگاهی و با استفاده از یک شبیه‌ساز مکانیکی دهان (mastication simulator) انجام شد. پس از ۱۵ دقیقه جویدن، بیش از ۵۰ درصد از FRIL موجود در آدامس در بزاق مصنوعی آزاد شد و قابل بازیابی بود.

خنثی‌سازی ویروس‌ها: نتایج آزمایشگاهی چه می‌گویند؟

در گام بعدی، پژوهشگران بزاق شبیه‌سازی‌شده را با ویروس‌های مختلف ترکیب کردند تا میزان خنثی‌سازی بررسی شود. نتایج بسیار قابل‌توجه بود:

• برای ویروس آنفلوآنزای H1N1 و H3N2، خنثی‌سازی بالای ۹۵٪ مشاهده شد.
• برای ویروس HSV-1 (تبخال دهانی)، میزان خنثی‌سازی تا ۷۵٪ گزارش شد.
• برای HSV-2 (تبخال تناسلی)، این عدد به ۹۴٪ رسید.

در ویروس‌شناسی، خنثی‌سازی یا Neutralization به حالتی گفته می‌شود که ویروس توانایی آلوده‌سازی سلول را از دست می‌دهد. این اتفاق اگر در بزاق دهان بیفتد، نه‌تنها فرد را از ابتلا محافظت می‌کند، بلکه احتمال انتقال ویروس به دیگران را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد. این همان «کاهش بار ویروسی» یا Viral Load Reduction است که نقش حیاتی در مهار بیماری‌های واگیردار دارد.

آینده‌ای فراتر از تبخال: چشم‌انداز آدامس‌های ضدویروس

اما این تنها کاربرد آدامس ضدویروس نیست. پژوهش‌های پیشین همین گروه نشان داده بود که آدامس حاوی ترکیبات FRIL می‌تواند ویروس کرونا (SARS-CoV-2) را نیز در بزاق تا بیش از ۹۵٪ کاهش دهد. هم‌اکنون، آن آدامس‌ها در حال گذراندن مرحله‌ی کارآزمایی بالینی هستند.

حتی پیش‌تر، در یک پژوهش منتشرشده در سال ۲۰۲۰، نشان داده شده بود که همین پروتئین FRIL توانایی کاهش چشمگیر سطح ویروس‌های آنفلوآنزای پرندگان مانند H5N1 و H7N9 را نیز دارد. این مسئله، افق تازه‌ای را در کنترل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان (Zoonotic Diseases) باز می‌کند.

آیا آدامس درمانی به زندگی روزمره راه پیدا می‌کند؟

از منظر ایمنی، پودر لوبیای لبلب در دوزهای پایین توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به‌عنوان ماده‌ای بی‌خطر شناخته شده است. اما اثرگذاری واقعی این آدامس‌ها در بدن انسان نیاز به تأیید در کارآزمایی‌های بالینی دارد. در صورت موفقیت این مرحله، می‌توان انتظار داشت که آدامس‌های درمانی به یکی از ابزارهای ساده، ارزان و مؤثر برای کاهش انتقال ویروس‌های دهانی تبدیل شوند.

مهم‌تر از همه، این نوع درمان نیازی به واکسن، تزریق، بلع دارو یا مصرف مکرر ندارد. کافی‌ست روزانه چند دقیقه آدامس بجوید تا یک سد دفاعی در برابر انتقال ویروس در دهان خود ایجاد کرده باشید.

نتیجه‌گیری: راهکاری ساده اما مؤثر

این پژوهش، نمونه‌ای درخشان از ترکیب دانش زیست‌شناسی مولکولی با نوآوری‌های روزمره است. در دنیایی که مقاومت ویروسی و شکست واکسن‌ها به یک دغدغه جدی بدل شده، داشتن ابزاری که نه‌تنها بی‌خطر، بلکه در دسترس و آسان‌استفاده باشد، یک امتیاز کلیدی است.

پژوهشگر اصلی این پروژه، دکتر «هنری دانیل»، به‌درستی اشاره می‌کند که «پروتئین ضدویروسی FRIL که در یک منبع غذایی طبیعی یافت می‌شود، می‌تواند در برابر ویروس‌های انسانی و پرندگان عملکردی قابل‌توجه داشته باشد.» این ایده، نقطه‌ی تلاقی سادگی، طبیعت و علم مدرن است.

منبع: Molecular Therapy