در دنیای امروز، کسب درآمد جانبی یا حتی اصلی از طریق اینترنت برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به یک واقعیت شیرین تبدیل شده است. اما برای ما که در ایران زندگی می‌کنیم، این مسیر به دلیل تحریم‌های گسترده و شرایط خاص اقتصادی و حقوقی، همچنان پرچالش و پرپیچ‌وخم است. هرچند تلاش‌های فراوانی برای ایجاد نسخه‌های داخلی این پلتفرم‌ها صورت گرفته، اما این کپی‌ها با محدودیت‌های خاص خود مواجهند. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به دامنه محدود مشتریان ایرانی، درآمد صرفاً ریالی و نبود زیرساخت‌های گسترده بین‌المللی اشاره کرد. حتی کسانی که در یوتیوب (YouTube) موفق شده‌اند مخاطبان میلیونی جذب کنند، برای نقد کردن درآمد یا افزایش بازدید ویدئوهای خود با موانع زیادی روبه‌رو هستند.

در این مقاله، صرفاً برای الهام گرفتن و گسترش افق‌های ذهنی، فهرستی از ۱۸ سایتی را بررسی می‌کنیم که شهروندان دیگر کشورها با آن‌ها به درآمد جانبی یا حتی اصلی می‌رسند. این تحقیق نه تنها نگاه ما را بازتر می‌کند، بلکه به ما نشان می‌دهد که چه فرصت‌هایی در دنیای متصل امروز وجود دارد.

اگر قصد اجاره دادن وسایل یا ملک خود را دارید…

در این بخش به سایت‌هایی می‌پردازیم که امکان کسب درآمد از اجاره اموال یا دارایی‌های بلااستفاده را فراهم می‌کنند.

Airbnb (ایربی‌ان‌بی)

ایربی‌ان‌بی یکی از پیشگامان اجاره کوتاه‌مدت خانه‌ها و آپارتمان‌هاست. این پلتفرم از سال ۲۰۰۸ فعالیت خود را آغاز کرده و به مسافران اجازه می‌دهد اقامتگاه‌های محلی را با قیمتی پایین‌تر از هتل‌ها اجاره کنند. مالکان ملک معمولاً ظرف یک یا دو روز پس از ورود مهمان، مبلغ اجاره خود را دریافت می‌کنند. البته برای اجاره‌های بلندمدت بالای ۲۸ روز، پرداخت‌ها به‌صورت ماهیانه انجام می‌شود. این سایت ۳٪ از مبلغ اجاره را به عنوان کارمزد کسر می‌کند. افرادی که در مناطق توریستی یا شهری زندگی می‌کنند، بیشترین سود را از این سیستم می‌برند. مهم‌تر آنکه، ایربی‌ان‌بی در بسیاری از کشورها به پدیده‌ای فراتر از اقامتگاه تبدیل شده و به صنعت بزرگی بدل شده است.

Neighbor (نِیبر)

نِیبر بستری برای اجاره پارکینگ، انبار و فضاهای بلااستفاده است. این سایت از سال ۲۰۱۷ شروع به کار کرده و به مالکان اجازه می‌دهد فضاهای اضافی خود را به دیگران اجاره دهند. برای هر تراکنش، ۴.۹٪ به علاوه ۳۰ سنت کارمزد از مبلغ اجاره کسر می‌شود. وجوه اجاره معمولاً در پایان هر ماه مستقیماً به حساب بانکی یا کارت نقدی کاربر واریز می‌شود. نِیبر گزینه‌ای عالی برای کسانی است که در مناطق شهری با کمبود فضا زندگی می‌کنند. این بستر از طریق بیمه و پشتیبانی حقوقی، امنیت اجاره را تضمین می‌کند. محبوبیت آن در شهرهای بزرگ آمریکا به شدت در حال افزایش است.

Cloud of Goods (کلاد آو گودز)

کلاد آو گودز سایتی برای اجاره وسایل روزمره نظیر کالسکه، تخت‌خواب بادی، ابزارآلات و تجهیزات مهمانی است. این پلتفرم از سال ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرده و بازار بزرگی برای اجاره وسایل کوتاه‌مدت ایجاد کرده است. درصدی از هزینه اجاره به عنوان کارمزد سایت کسر می‌شود، اما میزان دقیق آن بسته به نوع کالا متفاوت است. کاربران معمولاً کالاهای خود را در این سایت لیست می‌کنند و مشتریان می‌توانند بر حسب نیاز، آن‌ها را برای چند ساعت یا چند روز کرایه کنند. کلاد آو گودز امکان کسب درآمد از وسایلی را فراهم می‌کند که معمولاً بلااستفاده در انبارها خاک می‌خورند. این سایت بیش از ۴۰ شهر بزرگ آمریکا را پوشش می‌دهد و به تدریج در حال گسترش جهانی است.

Swimply (سوییمپلی)

سوییمپلی سرویسی خلاقانه برای اجاره ساعتی استخرها، زمین‌های پیکلبال و زمین‌های بسکتبال خانگی است. این سایت از سال ۲۰۱۸ شروع به فعالیت کرد و به صاحبان استخرها اجازه داد از دارایی‌های بلااستفاده خود کسب درآمد کنند. قیمت‌گذاری در این پلتفرم توسط مالک انجام می‌شود و سوییمپلی با ارائه بیمه‌ای به ارزش ۵۰٬۰۰۰ دلار، امنیت بیشتری برای طرفین فراهم کرده است. برخی از مالکان با اجاره استخرهای خود توانسته‌اند ماهانه بیش از ۱۲٬۰۰۰ دلار درآمد کسب کنند. این مدل کسب درآمد، به ویژه در ماه‌های گرم تابستان محبوبیت زیادی یافته است. سوییمپلی اکنون در بسیاری از مناطق ایالات متحده و استرالیا فعال است.

Sniffspot (اسنیف‌اسپات)

اسنیف‌اسپات پلتفرمی است که زمین‌های خصوصی را برای بازی سگ‌ها اجاره می‌دهد. این سایت از سال ۲۰۱۸ کار خود را آغاز کرده و به صاحبان حیاط‌ها، زمین‌های باز یا حتی مسیرهای پیاده‌روی اجازه می‌دهد املاک خود را ساعتی به دوستداران حیوانات اجاره دهند. با توجه به نگرانی‌های امنیتی در پارک‌های عمومی، بسیاری از صاحبان سگ ترجیح می‌دهند از مکان‌های خصوصی استفاده کنند. درآمد برخی مالکان در این سایت به بیش از ۳٬۰۰۰ دلار در ماه می‌رسد. اسنیف‌اسپات به صاحبان ملک این امکان را می‌دهد بدون نیاز به تجهیزات خاص یا سرمایه‌گذاری سنگین، از دارایی‌های موجود خود سودآوری کنند. این ایده جذاب باعث شده طرفداران وفاداری برای سایت شکل گیرد.

اگر قصد فروش محصول دارید…

در این بخش به معرفی سایت‌هایی می‌پردازیم که به کاربران اجازه می‌دهند با فروش کالاهای دیجیتال یا فیزیکی، درآمدی پایدار و جانبی ایجاد کنند.

Etsy (اِتسی)

اِتسی یکی از معروف‌ترین بازارهای آنلاین برای فروش محصولات دست‌ساز، هنری و طراحی شده توسط هنرمندان است. این سایت از سال ۲۰۰۵ فعالیت خود را آغاز کرده و امروز به عنوان یک جامعه جهانی برای فروشندگان مستقل شناخته می‌شود. کاربران برای فهرست کردن هر کالا باید مبلغی معادل ۲۰ سنت پرداخت کنند و در صورت فروش، ۶.۵٪ از مبلغ نهایی به عنوان کارمزد برداشت می‌شود. اِتسی با داشتن پایگاه داده گسترده‌ای از خریداران بالقوه، بسیاری از دغدغه‌های مربوط به بازاریابی را کاهش می‌دهد. این پلتفرم حتی خدمات تبلیغاتی برای افزایش دیده شدن محصولات در اختیار فروشندگان قرار می‌دهد. موفقیت در اِتسی نیازمند رعایت نکات ظریفی در طراحی، قیمت‌گذاری و توضیحات محصول است. بسیاری از فروشندگان با ارائه محصولات خاص و جذاب توانسته‌اند کسب‌وکاری پرسود و پایدار ایجاد کنند.

eBay (ای‌بی)

ای‌بی یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین بازارهای آنلاین جهانی است که از سال ۱۹۹۵ فعالیت خود را آغاز کرده است. برخلاف اِتسی که بیشتر بر محصولات هنری تمرکز دارد، در ای‌بی تقریباً همه چیز قابل خریدوفروش است؛ از لوازم دست دوم گرفته تا کالاهای کلکسیونی و نو. هزینه‌های فروش در ای‌بی متغیر است و می‌تواند تا ۱۵٪ از مبلغ فروش بسته به نوع کالا برسد. همچنین فروشندگان می‌توانند یک فروشگاه اختصاصی در این پلتفرم راه‌اندازی کنند که هزینه ماهیانه آن بین ۸ تا ۳۵۰ دلار است. مزیت بزرگ ای‌بی، جامعه کاربری عظیم و سابقه طولانی آن در اعتمادسازی میان خریداران و فروشندگان است. فروش در ای‌بی نیازمند مدیریت دقیق مزایدات (Auction) یا قیمت‌های ثابت (Buy It Now) است. برای موفقیت در ای‌بی، تحقیق درباره قیمت‌گذاری رقابتی و ارائه توضیحات شفاف کلیدی است.

Shopify (شاپیفای)

شاپیفای بستری برای ساخت فروشگاه‌های آنلاین مستقل است که از سال ۲۰۰۶ فعالیت خود را آغاز کرده است. این پلتفرم به کاربران اجازه می‌دهد سایت فروشگاهی شخصی خود را ایجاد کرده و محصولات خود را به‌طور مستقیم به مشتریان عرضه کنند. شاپیفای ادعا می‌کند نرخ تبدیل بازدیدکننده به خریدار در فروشگاه‌های خود ۱۵٪ بالاتر از سایر پلتفرم‌هاست. برای استفاده از خدمات شاپیفای باید هزینه اشتراک ماهیانه پرداخت شود و بسته به انتخاب درگاه پرداخت، ممکن است کارمزدهای تراکنش اضافی هم وجود داشته باشد. مزیت اصلی شاپیفای، آزادی عمل کامل در طراحی، برندینگ (Branding) و مدیریت مشتریان است. این پلتفرم ابزارهای تحلیلی پیشرفته، امکان اتصال به شبکه‌های اجتماعی و سیستم حمل‌ونقل یکپارچه ارائه می‌دهد. بسیاری از برندهای مستقل جهانی، فعالیت حرفه‌ای خود را با شاپیفای آغاز کرده‌اند.

TikTok Shop (تیک‌تاک شاپ)

تیک‌تاک شاپ یکی از جدیدترین بازارهای فروش محصولات است که به کمک الگوریتم پرقدرت تیک‌تاک به سرعت در حال رشد است. این قابلیت از سال ۲۰۲۱ راه‌اندازی شده و به کاربران اجازه می‌دهد محصولات خود را مستقیماً از طریق ویدئوهای خود بفروشند. کمیسیون فروش در تیک‌تاک شاپ بین ۴.۵٪ تا ۱۰.۵٪ متغیر است و به آن کارمزد تراکنش حدود ۳.۵٪ اضافه می‌شود. اگر فروشنده‌ای از همکاری با اینفلوئنسرها (Influencers) برای تبلیغ محصول استفاده کند، درصدی نیز به عنوان حق معرفی پرداخت می‌شود. ویژگی برجسته تیک‌تاک شاپ این است که ویدئوهای کوتاه و ویروسی می‌توانند به سرعت باعث فروش‌های گسترده شوند. اما موفقیت در این فضا نیازمند درک عمیق از نحوه تولید محتوای جذاب و تعامل با مخاطبان جوان است. به همین دلیل این بازار فرصت‌های فوق‌العاده‌ای برای کارآفرینان خلاق ایجاد کرده است.

Bonanza (بونانزا)

بونانزا بازاری آنلاین مشابه اِتسی است که در سال ۲۰۰۸ راه‌اندازی شده و هدف آن فراهم کردن بستری ساده و شفاف برای فروشندگان است. در این سایت هزینه‌ای برای فهرست کردن کالاها دریافت نمی‌شود، اما ثبت نام اولیه ۱۵ دلار هزینه دارد. بونانزا از فروشنده‌ها حداقل ۲۵ سنت به علاوه ۱۱٪ از مبلغ فروش و هزینه حمل را به عنوان کارمزد کسر می‌کند. مزیت بونانزا این است که کاربران می‌توانند کالاهای خود را به راحتی از فروشگاه‌های دیگر مانند اِتسی یا ای‌بی وارد کنند. با وجود اینکه شهرت آن به اندازه رقبا نیست، اما کاربران راضی از سیستم ساده و کاربرپسند آن سخن می‌گویند. این پلتفرم برای کسانی مناسب است که به دنبال یک بازار کم‌رقابت‌تر اما همچنان فعال می‌گردند. موفقیت در بونانزا مانند سایر پلتفرم‌ها به ارائه توضیحات دقیق و عکس‌های باکیفیت وابسته است.

Artisans Cooperative (هنرمندان کوآپراتیو)

هنرمندان کوآپراتیو یک پروژه جمعی است که در سال ۲۰۲۲ توسط گروهی از هنرمندان ناراضی از افزایش کارمزدهای اِتسی راه‌اندازی شد. این پلتفرم هیچ هزینه‌ای برای ثبت نام، فهرست کردن محصولات یا اشتراک ماهیانه دریافت نمی‌کند. تنها هزینه واقعی، درصدی است که فروشنده‌ها بر اساس محاسبات دقیق سایت از فروش خود می‌پردازند. هدف از تأسیس این پلتفرم ایجاد فضایی عادلانه‌تر برای هنرمندان مستقل بوده است. کاربران می‌توانند به کمک ابزار محاسبه‌گر موجود در سایت، هزینه‌های دقیق خود را پیش از هر فروش محاسبه کنند. این پروژه بیشتر مناسب هنرمندانی است که به دنبال پلتفرمی مستقل و جامعه‌محور هستند. هنرمندان در این محیط از آزادی عمل بیشتری برخوردارند و دغدغه‌های مربوط به تغییر ناگهانی قوانین و کارمزدها کمتر است.

PromptBase (پرومپت‌بیس)

پرومپت‌بیس بازاری است که از سال ۲۰۲۲ برای فروش دستورات (Prompts) مناسب برای مدل‌های زبانی هوش مصنوعی راه‌اندازی شد. کاربران می‌توانند پرامپت‌های خلاقانه و مؤثر خود را به کسانی که در استفاده از هوش مصنوعی تازه‌کار هستند بفروشند. پرومپت‌بیس به فروشندگان اجازه می‌دهد ۸۰٪ از مبلغ فروش را برای خود نگه دارند. این بازار با رشد فناوری‌های مولد (Generative AI)، به یکی از سریع‌ترین فرصت‌های درآمدزایی تبدیل شده است. برای موفقیت در پرومپت‌بیس، فروشندگان باید پرامپت‌هایی تولید کنند که نتایج دقیق، خلاقانه و کاربردی ارائه دهند. این بازار همچنان در مراحل ابتدایی رشد است و فرصت‌های زیادی برای ورود وجود دارد. پرامپت‌بیس آینده‌ای روشن برای کسانی که درک عمیقی از زبان و فناوری دارند، نوید می‌دهد.

Fiverr (فایورر)

فایورر از سال ۲۰۱۰ شروع به کار کرده و به هنرمندان دیجیتال، نویسندگان، طراحان و سایر فریلنسرها (Freelancers) امکان فروش خدمات را می‌دهد. فروشندگان می‌توانند خدمات خود را از مبلغ پایه ۵ دلار عرضه کنند و بسته به مهارت و تقاضا قیمت را افزایش دهند. فایورر ۲۰٪ از درآمد هر فروش و همچنین انعام‌ها را به عنوان کارمزد کسر می‌کند. وجه حاصل از فروش دو هفته پس از انجام کار در دسترس فروشنده قرار می‌گیرد، تا رضایت مشتری از کار تأیید شود. با افزایش سطح فروش و دریافت امتیازات مثبت، فروشندگان می‌توانند وجه خود را زودتر برداشت کنند. فایورر بستری عالی برای شروع فعالیت‌های فریلنسینگ است. موفقیت در فایورر نیازمند ساخت نمونه‌کار (Portfolio) قوی و ارتباط مؤثر با مشتریان است.

اگر تولیدکننده محتوا هستید…

در این بخش به سایت‌هایی می‌پردازیم که به نویسندگان، فیلم‌سازان و هنرمندان دیجیتال این فرصت را می‌دهند که از طریق تولید محتوا، درآمد جانبی یا حتی اصلی کسب کنند.

YouTube (یوتیوب)

یوتیوب که از سال ۲۰۰۵ فعالیت خود را آغاز کرده، اصلی‌ترین خانهٔ تولیدکنندگان محتوای ویدئویی در جهان است. کاربران برای کسب درآمد از طریق این پلتفرم باید به آستانه هزار مشترک (Subscriber) و چهار هزار ساعت تماشای ویدئو طی دوازده ماه اخیر برسند. پس از تحقق این شرایط، امکان پیوستن به برنامهٔ Adsense و دریافت سهمی از درآمد تبلیغات فراهم می‌شود. نکتهٔ مهم این است که یوتیوب علاوه بر تبلیغات، فرصت‌های درآمدی دیگری مانند عضویت‌های پولی، فروش کالا و حمایت مالی از سوی بینندگان را نیز ارائه می‌دهد. برای موفقیت در یوتیوب، تولید محتوای جذاب، بهینه‌سازی سئو و تعامل مستمر با مخاطبان ضروری است. البته برای کاربران ایرانی، مشکلاتی مانند محدودیت دسترسی به خدمات مالی گوگل و نقد کردن درآمدها، چالش‌برانگیز است. با این حال، بسیاری از یوتیوبرهای (YouTubers) موفق ایرانی توانسته‌اند راه‌های خلاقانه‌ای برای دور زدن این موانع پیدا کنند.

TikTok (تیک‌تاک)

تیک‌تاک که در سال ۲۰۱۶ توسط شرکت بایت‌دنس (ByteDance) راه‌اندازی شد، با رشد انفجاری خود به پدیده‌ای جهانی بدل شده است. این پلتفرم فرصت ویژه‌ای برای جذب مخاطبان جوان و ویروسی شدن ویدئوهای کوتاه فراهم کرده است. برای دسترسی به صندوق حمایت از تولیدکنندگان (Creator Fund)، کاربران باید در ۳۰ روز گذشته دست‌کم ۱۰۰ هزار بازدید اصیل (Authentic Views) داشته باشند. پس از آن، تیک‌تاک براساس میزان بازدید و تعامل، مبالغی به تولیدکنندگان پرداخت می‌کند. علاوه بر این، امکان کسب درآمد از طریق پخش زنده، حمایت مالی مخاطبان و همکاری با برندها نیز وجود دارد. موفقیت در تیک‌تاک نیازمند تولید محتوایی خلاقانه، مستمر و کاملاً منطبق با علایق فرهنگی روز است. در ایران به دلیل فیلترینگ و مشکلات پرداخت‌های بین‌المللی، فعالیت مستقیم در این برنامه محدود است، اما برخی از کاربران با خلاقیت‌های خاص، مسیرهای جایگزین پیدا کرده‌اند. تیک‌تاک امروز بیش از یک اپلیکیشن ویدئویی، به یک اکوسیستم کامل اقتصادی تبدیل شده است.

Kindle Direct Publishing (انتشار مستقیم کیندل)

آمازون از طریق پلتفرم انتشار مستقیم کیندل (Kindle Direct Publishing یا KDP) که در سال ۲۰۰۷ راه‌اندازی شد، انتشار کتاب را برای نویسندگان سراسر دنیا دموکراتیزه کرد. کاربران می‌توانند آثار خود را به صورت الکترونیکی (eBook) یا نسخه‌های چاپی (Paperback و Hardcover) در دسترس میلیون‌ها خریدار قرار دهند. بسته به قیمت فروش، نویسندگان بین ۳۵٪ تا ۷۰٪ از بهای فروش را به عنوان حق امتیاز (Royalty) دریافت می‌کنند. برای نسخه‌های چاپی، ۶۰٪ از قیمت فروش به نویسنده می‌رسد، پس از کسر هزینه‌های چاپ. فرایند ثبت‌نام در KDP رایگان است و کنترل کامل بر قیمت‌گذاری، توضیحات کتاب و به‌روزرسانی محتوا به نویسنده سپرده می‌شود. این فرصت به نویسندگان مستقل اجازه می‌دهد بدون نیاز به ناشران سنتی، آثار خود را مستقیماً به خوانندگان عرضه کنند. موفقیت در KDP نیازمند نگارش حرفه‌ای، طراحی جلد جذاب و بهینه‌سازی کلمات کلیدی برای جستجوست. این پلتفرم به ویژه برای نویسندگان حوزه‌های تخصصی و داستانی، محیطی بی‌بدیل برای رشد فراهم کرده است.

Shutterstock (شاتراستاک)

شاتراستاک از سال ۲۰۰۳ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای تصاویر استوک (Stock Images) و ویدئوهای آرشیوی فعالیت می‌کند. کاربران می‌توانند تصاویر، ویدئوها و حتی فایل‌های صوتی خود را در این سایت بارگذاری کرده و از هر بار دانلود، سهمی از درآمد کسب کنند. میزان درآمد بسته به سطح فعالیت کاربر متفاوت است و از ۱۵٪ تا ۴۰٪ از قیمت فروش متغیر خواهد بود. پیشرفت در سیستم شاتراستاک بر پایه تعداد دانلودهاست؛ هر چه تعداد دانلودها بیشتر شود، کاربر به سطوح بالاتر درآمدی دست می‌یابد. شاتراستاک برای عکاسان، طراحان گرافیک و فیلم‌سازان کوتاه، فرصتی عالی برای کسب درآمد مکرر و بلندمدت ایجاد کرده است. البته کیفیت آثار و رعایت قوانین سختگیرانه درباره حقوق مالکیت معنوی (Copyright) الزامی است. کاربران می‌توانند مستقیماً کنترل کامل بر مجموعه آثار خود را داشته باشند و روند قیمت‌گذاری استاندارد شده است. در طول سال‌ها، هزاران نفر از طریق این پلتفرم درآمد پایدار ایجاد کرده‌اند.

Medium (مدیوم)

مدیوم که در سال ۲۰۱۲ توسط یکی از بنیان‌گذاران توییتر (Twitter) راه‌اندازی شد، بستری برای نویسندگان و متفکران برای انتشار مقاله و تحلیل‌های بلند است. کاربران می‌توانند با عضویت در برنامهٔ همکاران (Partner Program) و جذب خوانندگان، بخشی از درآمد اشتراک‌های پرداختی کاربران را به دست آورند. درآمد در مدیوم به ازای هر هزار بازدید بین ۱۰ تا ۹۸ دلار متغیر است و بستگی به کیفیت و میزان درگیر کردن مخاطب دارد. نکتهٔ قابل توجه این است که مدیوم ارزش زیادی برای محتوای عمیق، تحقیق‌شده و تحلیلی قائل است و این موضوع فرصت ممتازی برای نویسندگان جدی فراهم می‌کند. انتشار در مدیوم رایگان است و کاربران می‌توانند مجموعه‌های شخصی ایجاد کرده و مخاطب وفادار بسازند. موفقیت در این پلتفرم به تولید مستمر محتوای ارزشمند و استفاده درست از ابزارهای ترویج محتوا بستگی دارد. مدیوم محیطی عالی برای نویسندگانی است که به دنبال ساختن یک برند شخصی (Personal Brand) هستند.

نتیجه‌گیری: نگاهی به دنیایی پر از فرصت‌های درآمد جانبی

پژوهش دربارهٔ روش‌های کسب درآمد جانبی از طریق اینترنت، افق‌های تازه‌ای پیش روی ما می‌گشاید. سایت‌هایی که در این مقاله بررسی کردیم، تنها بخش کوچکی از فرصت‌های موجود در جهان امروز را نشان می‌دهند. چه اجاره دادن دارایی‌های بلااستفاده، چه فروش محصولات دیجیتال یا فیزیکی و چه تولید محتوا؛ هر کدام مسیری است که می‌تواند به یک منبع پایدار درآمد تبدیل شود. البته همان‌طور که اشاره شد، شرایط تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، استفادهٔ مستقیم از بسیاری از این پلتفرم‌ها برای کاربران ایرانی را دشوار کرده است. با این حال، آشنایی با این الگوها الهام‌بخش ایجاد راهکارهای خلاقانه بومی یا استفاده غیرمستقیم از فرصت‌های مشابه در سطح داخلی و بین‌المللی خواهد بود. تجربه نشان داده است که محدودیت‌ها «گاهی» خلاقیت را شکوفاتر کرده‌اند و کاربران ایرانی بارها در مسیرهای دشوار، راه‌های تازه‌ای یافته‌اند. نگاه به این دنیا، یادآور این حقیقت مهم است: اینترنت همچنان می‌تواند پنجره‌ای برای آزادی اقتصادی و رشد فردی باشد، اگر جسارت و آگاهی را همزمان با هم به کار ببندیم.