اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در کودکان و بزرگسالان است که بر عملکرد شناختی، رفتاری و اجتماعی فرد تأثیر می‌گذارد. این اختلال به طور کلی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود: نوع بی‌توجه، نوع بیش‌فعال-التیام (Impulsive), و نوع ترکیبی. شناخت دقیق هر کدام از این انواع برای تشخیص درست، درمان مؤثر، و حمایت‌های مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد.

در این مقاله، به بررسی تفاوت‌های کلیدی بین انواع ADHD، ویژگی‌های رفتاری، پیامدهای روانی و اجتماعی هر نوع، و استراتژی‌های درمانی مربوط به آن‌ها خواهیم پرداخت.

ADHD یک اختلال عصبی-رشدی است که عمدتاً با مشکلات توجه، کنترل تکانه‌ها و فعالیت بیش‌ازحد شناخته می‌شود. در حالی که علائم آن می‌تواند در سنین کودکی ظاهر شود، بسیاری از بزرگسالان نیز با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند.

علائم اصلی ADHD

علائم اصلی ADHD به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• کمبود توجه: مشکلاتی مانند ناتوانی در حفظ تمرکز، فراموشی، بی‌نظمی و ناتوانی در انجام وظایف به صورت کامل.

• بیش‌فعالی و تکانشگری: رفتارهای هیجان‌زده، ناتوانی در آرام نشستن، تصمیم‌گیری‌های عجولانه و واکنش‌های ناگهانی.

براساس معیارهای تشخیصی DSM-5، سه نوع اصلی ADHD وجود دارد:

 نوع بی‌توجه (Predominantly Inattentive Presentation)

این نوع بیشتر با مشکلات توجه و تمرکز شناخته می‌شود و معمولاً علائم بیش‌فعالی یا تکانشگری در آن دیده نمی‌شود یا کمتر دیده می‌شود.

علائم کلیدی:

• دشواری در حفظ تمرکز در وظایف یا بازی‌ها

• عدم توجه به جزئیات و انجام اشتباهات ناشی از بی‌دقتی

• به نظر می‌رسد که به صحبت‌ها گوش نمی‌دهد

• سختی در سازماندهی کارها و فعالیت‌ها

• فراموش کردن کارهای روزمره

این نوع معمولاً در کودکان دختر بیشتر شایع است و گاهی به‌درستی تشخیص داده نمی‌شود زیرا علائمش کمتر آشکار و پرخاشگرانه است.

 نوع بیش‌فعال-التیام (Predominantly Hyperactive-Impulsive Presentation)

این نوع با رفتارهای بیش‌فعال و تکانشی همراه است و مشکلات توجه کمتر دیده می‌شود.

علائم کلیدی:

• پرتحرکی زیاد (مانند بی‌قراری، تکان دادن دست‌ها و پاها)

• ناتوانی در آرام نشستن

• صحبت کردن بیش از حد

• قطع کردن صحبت دیگران یا دشواری در انتظار نوبت

• انجام کارها بدون فکر کردن به پیامدها

این نوع بیشتر در پسران شایع است و معمولاً علائم آن در سنین پایین‌تر دیده می‌شود.

 نوع ترکیبی (Combined Presentation)

این نوع شامل علائم هر دو نوع بی‌توجه و بیش‌فعال-التیام است. فرد مبتلا هم مشکلات توجه دارد و هم رفتارهای بیش‌فعال و تکانشی.

علائم کلیدی:

• ترکیبی از مشکلات توجه و رفتارهای بیش‌فعال

• ناتوانی در تمرکز همراه با پرتحرکی و تکانشگری

• مشکلات در انجام وظایف روزمره به دلیل ترکیب علائم

نوع ترکیبی شایع‌ترین نوع ADHD است و معمولا شدت علائم آن بیشتر است.

بخش سوم: تفاوت‌های کلیدی بین انواع ADHD

تفاوت در علائم رفتاری

• نوع بی‌توجه: تمرکز ضعیف، فراموشکاری، عدم سازماندهی، کندی در انجام کارها

• نوع بیش‌فعال-التیام: فعالیت بیش‌ازحد، بی‌قراری، تکانشگری، پاسخ‌دهی سریع بدون فکر

• نوع ترکیبی: ترکیبی از هر دو دسته بالا

 تفاوت در شیوع

• نوع بی‌توجه بیشتر در دختران

• نوع بیش‌فعال-التیام بیشتر در پسران

• نوع ترکیبی شایع‌ترین و پرچالش‌ترین نوع

تفاوت در پیامدهای روانی و تحصیلی

• نوع بی‌توجه بیشتر با مشکلات تحصیلی در حوزه خواندن و تمرکز مرتبط است

• نوع بیش‌فعال-التیام بیشتر با مشکلات رفتاری و انضباطی در مدرسه و خانه مرتبط است

• نوع ترکیبی می‌تواند ترکیبی از این مشکلات را ایجاد کند و ممکن است به درمان‌های پیچیده‌تر نیاز داشته باشد

بخش چهارم: تشخیص و ارزیابی

برای تشخیص درست، متخصصان سلامت روان از معیارهای DSM-5 استفاده می‌کنند که در آن تعداد و نوع علائم در طول حداقل ۶ ماه باید وجود داشته باشد. نوع اختلال براساس علائم غالب مشخص می‌شود.

تشخیص دقیق به پزشک یا روانشناس اجازه می‌دهد تا برنامه درمانی مناسب‌تری را طراحی کند.

بخش پنجم: درمان‌های مناسب هر نوع

درمان نوع بی‌توجه

• استفاده از داروهای محرک مانند متیل‌فنیدیت یا آتوموکستین

• تمرین‌های شناختی-رفتاری برای بهبود مهارت‌های سازماندهی

• حمایت آموزشی و ایجاد ساختار در محیط تحصیلی

درمان نوع بیش‌فعال-التیام

• دارودرمانی برای کنترل تکانشگری و پرتحرکی

• رفتاردرمانی برای یادگیری کنترل تکانه‌ها

• آموزش والدین برای مدیریت رفتارهای کودک

درمان نوع ترکیبی

• ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی

• حمایت‌های چندجانبه در مدرسه و خانه

• پیگیری مداوم برای تنظیم درمان

نتیجه‌گیری

ADHD یک اختلال پیچیده است که سه نوع اصلی دارد: بی‌توجه، بیش‌فعال-التیام و ترکیبی. هر نوع ویژگی‌ها، علائم و نیازهای درمانی خاص خود را دارد. شناخت تفاوت‌های این انواع به بهبود تشخیص، درمان و حمایت از افراد مبتلا کمک می‌کند. همچنین درک این تفاوت‌ها باعث می‌شود که والدین، معلمان و متخصصان بهتر بتوانند با این افراد تعامل کنند و کیفیت زندگی‌شان را ارتقا دهند.

۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ ۱۲:۴۲