اختلال دوقطبی یکی از اختلالات روانی است که بیشتر ما آن را در بزرگسالان می‌شناسیم، اما کمتر می‌دانیم که کودکان هم می‌توانند به آن مبتلا شوند. این اختلال می‌تواند روی رفتار، احساسات و حتی عملکرد تحصیلی کودک اثر بگذارد. شناخت زودهنگام این مشکل، کمک می‌کند کودک زندگی بهتری داشته باشد و خانواده‌ها بتوانند با او بهتر رفتار کنند.

اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder) یک بیماری روانی است که باعث تغییرات شدید در خلق‌وخو، سطح انرژی و رفتار کودک می‌شود. کودک ممکن است گاهی خیلی شاد، پرانرژی و بی‌قرار باشد (به این حالت شیدایی یا مانیا می‌گویند) و گاهی بسیار ناراحت، غمگین یا خسته (افسردگی). این تغییرات فقط نوسان‌های عادی خلق‌وخو نیستند بلکه بسیار شدید و گاهی غیرقابل کنترل هستند.

این اختلال در کودکان گاهی با دیگر مشکلات رفتاری مثل بیش‌فعالی اشتباه گرفته می‌شود. به همین دلیل تشخیص درست آن نیاز به دقت و بررسی دقیق دارد.

نشانه‌ها و علائم اختلال دوقطبی در کودکان

علائم اختلال دوقطبی ممکن است در هر کودک متفاوت باشد. در ادامه به علائم اصلی در دو حالت شیدایی و افسردگی اشاره می‌کنیم:

علائم در دوره شیدایی:

• انرژی بسیار زیاد و غیرعادی

• کم‌خوابی (مثلاً فقط چند ساعت خواب ولی بدون احساس خستگی)

• صحبت کردن زیاد و سریع

• تمرکز کم و پرت شدن حواس

• انجام کارهای خطرناک بدون فکر (مثل پریدن از بلندی، فرار از خانه)

• احساس قدرت بیش از حد

• تحریک‌پذیری یا عصبانیت سریع

علائم در دوره افسردگی:

• غم و ناراحتی مداوم

• خستگی و بی‌حوصلگی

• نداشتن انگیزه برای بازی یا درس

• خواب زیاد یا بی‌خوابی

• کاهش یا افزایش اشتها

• احساس بی‌ارزشی یا گناه

• افکار خودکشی یا آسیب به خود

این تغییرات ممکن است خیلی سریع یا خیلی طولانی رخ دهند. گاهی ممکن است حتی در یک روز، کودک چند بار از حالت شیدایی به افسردگی برود.

انواع اختلال دوقطبی در کودکان

اختلال دوقطبی در کودکان می‌تواند در چهار نوع اصلی بروز کند:

 دوقطبی نوع I

در این نوع، کودک دوره‌های شدید شیدایی دارد که ممکن است چند روز یا هفته طول بکشد. معمولاً دوره‌های افسردگی نیز اتفاق می‌افتد، ولی حتی اگر فقط یک دوره شیدایی داشته باشد، تشخیص نوع I مطرح می‌شود.

 دوقطبی نوع II

در این حالت کودک دوره‌های افسردگی شدید و شیدایی خفیف (که به آن هیپومانیا می‌گویند) دارد. این نوع کمی سخت‌تر تشخیص داده می‌شود چون علائم شیدایی خیلی شدید نیستند.

 اختلال سیکلوتایمیک

در این نوع، کودک تغییرات خفیف‌تر ولی طولانی‌تری در خلق دارد. ممکن است سال‌ها بین خلق بالا و پایین نوسان داشته باشد ولی شدت آن‌ها آن‌قدر نیست که به دوقطبی نوع I یا II برسد.

دوقطبی بدون مشخصات خاص (NOS)

زمانی که علائم دوقطبی وجود دارند ولی دقیقاً با نوع خاصی تطبیق ندارند، پزشک ممکن است از این تشخیص استفاده کند. این نوع بیشتر در کودکان کم‌سن دیده می‌شود.

علل و عوامل مؤثر در بروز اختلال دوقطبی

علت دقیق این بیماری هنوز کاملاً مشخص نیست، ولی عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند:

 ژنتیک

اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده دچار اختلال دوقطبی باشد، احتمال ابتلای کودک بیشتر می‌شود. ژن‌ها نقش مهمی در انتقال این اختلال دارند.

عوامل شیمیایی مغز

مغز انسان مواد شیمیایی خاصی دارد که در تنظیم احساسات و رفتار مؤثرند، مثل دوپامین و سروتونین. اختلال در عملکرد این مواد می‌تواند باعث نوسانات خلقی شود.

 عوامل محیطی

تجربه‌های سخت مانند طلاق والدین، از دست دادن عزیزان، خشونت خانوادگی یا سوءاستفاده روانی و جنسی می‌تواند در بروز یا شدت گرفتن این بیماری نقش داشته باشد.

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان

تشخیص این بیماری در کودکان کار ساده‌ای نیست چون علائم آن ممکن است شبیه بیماری‌های دیگر مثل بیش‌فعالی (ADHD)، اضطراب یا اختلال رفتاری باشد.

روان‌پزشک کودک با بررسی سابقه خانوادگی، صحبت با کودک و والدین، مشاهده رفتارها و گاهی انجام تست‌های روان‌شناسی، به تشخیص می‌رسد. تشخیص زود هنگام اهمیت زیادی دارد چون باعث می‌شود درمان سریع‌تر شروع شود و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

درمان اختلال دوقطبی در کودکان

برای درمان این اختلال معمولاً از ترکیب چند روش استفاده می‌شود:

 دارودرمانی

داروهایی مانند لیتیوم (تثبیت‌کننده خلق)، داروهای ضدافسردگی یا ضدروان‌پریشی با تجویز روان‌پزشک به کودک داده می‌شود. مصرف دارو باید با دقت و زیر نظر پزشک باشد چون گاهی ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.

 روان‌درمانی

درمان‌هایی مثل رفتاردرمانی شناختی (CBT) به کودک کمک می‌کنند تا احساسات و رفتارهایش را بشناسد و بهتر کنترل کند. گاهی جلسات مشاوره برای والدین هم برگزار می‌شود تا بتوانند بهتر با شرایط کودک کنار بیایند.

 آموزش خانواده

والدین باید درباره بیماری اطلاعات کافی داشته باشند. هرچقدر درک و حمایت خانواده بیشتر باشد، کودک بهتر درمان می‌شود.

 سبک زندگی سالم

همه این‌ها کمک می‌کند که کودک وضعیت پایدارتری داشته باشد.

نقش خانواده و مدرسه در حمایت از کودک

حمایت عاطفی و روانی کودک در خانه و مدرسه بسیار مهم است. والدین نباید کودک را بابت رفتارهایش سرزنش کنند. در عوض باید به او گوش دهند و او را درک کنند.

معلمان مدرسه هم باید با والدین در تماس باشند، رفتارهای کودک را گزارش دهند و شرایطی را فراهم کنند که کودک احساس امنیت داشته باشد. نباید کودک را از دیگران جدا کرد یا مورد تمسخر قرار داد.

تفاوت اختلال دوقطبی در کودکان و بزرگسالان

یکی از تفاوت‌های مهم این است که در کودکان، نوسانات خلقی سریع‌تر و شدیدتر هستند. مثلاً ممکن است در یک روز چند بار از حالت خوشحال به ناراحت و برعکس تغییر کند. در بزرگسالان این تغییرات معمولاً برای چند روز یا هفته ادامه دارد.

کودکان همچنین ممکن است نتوانند درباره احساسات خود به‌خوبی صحبت کنند، پس باید رفتار آن‌ها را به دقت زیر نظر گرفت.

نتیجه‌گیری

اختلال دوقطبی در کودکان یک مشکل جدی ولی قابل کنترل است. با آگاهی، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان به کودک کمک کرد تا زندگی سالم‌تری داشته باشد. خانواده، مدرسه و پزشکان باید با همکاری هم شرایطی امن، آرام و پر از حمایت برای کودک ایجاد کنند.

اگر فکر می‌کنید کودکتان ممکن است علائم این اختلال را داشته باشد، بهتر است با یک روان‌پزشک یا مشاور کودک صحبت کنید. هر چقدر زودتر اقدام کنید، شانس موفقیت در درمان بیشتر خواهد بود.