شپش سر (Pediculus humanus capitis) یکی از شایع‌ترین مشکلات پوستی و مو در کودکان و حتی بزرگسالان است. این حشرات ریز با خون انسان تغذیه می‌کنند و موجب خارش شدید، التهاب پوست سر و گاهاً عفونت‌های ثانویه می‌شوند. باوجود اینکه درمان‌های شیمیایی و دارویی متعددی برای شپش سر وجود دارد، بسیاری از خانواده‌ها به دنبال روش‌های خانگی و طبیعی برای کنترل و از بین بردن شپش هستند. درمان خانگی نه تنها کم‌هزینه است، بلکه خطر عوارض جانبی ناشی از مواد شیمیایی را کاهش می‌دهد.

شپش سر حشره‌ای ریز و بی‌پروا است که به سختی از بین می‌رود. طول عمر شپش بالغ حدود ۳۰ روز است و تخم‌های آن که به آن‌ها نیت (nit) گفته می‌شود، به ساقه مو چسبیده و طی ۷ تا ۱۰ روز تبدیل به شپش بالغ می‌شوند. شپش نمی‌تواند پرواز کند یا جهش داشته باشد، اما از طریق تماس مستقیم سر به سر یا اشتراک وسایل شخصی به سرعت منتقل می‌شود.

علائم ابتلا به شپش سر

• خارش شدید پوست سر، مخصوصاً پشت گوش‌ها و پشت گردن

• مشاهده شپش یا تخم‌های سفید روی موها

• تحریک و قرمزی پوست سر

• بی‌خوابی و تحریک‌پذیری در کودکان

شانه‌کشی مرطوب

یکی از مؤثرترین روش‌های خانگی، شانه‌کشی مرطوب (Wet combing) است.

روش انجام:

موها را با آب ولرم مرطوب کنید.

از یک نرم‌کننده یا روغن گیاهی برای آسان‌تر شدن شانه‌کشی استفاده کنید.

با شانه مخصوص شپش، موها را بخش‌بخش کرده و از ریشه تا نوک شانه کنید.

بعد از هر بار شانه کردن، شانه را در آب داغ یا الکل تمیز کنید.

این روش را هر ۲ تا ۳ روز تکرار کنید تا شپش‌ها و تخم‌ها کاملاً از بین بروند.

مزیت: بدون مواد شیمیایی و بدون عوارض جانبی.
معایب: زمان‌بر و نیازمند صبر و دقت زیاد.

 استفاده از روغن‌های طبیعی

روغن‌های گیاهی می‌توانند شپش‌ها را خفه کرده یا حرکت آن‌ها را محدود کنند.

الف) روغن درخت چای

• خاصیت ضد باکتری و ضد قارچ دارد.

• ۱۰ تا ۱۵ قطره روغن درخت چای را با ۲ قاشق غذاخوری روغن زیتون یا نارگیل مخلوط کنید و روی پوست سر بمالید.

• بعد از ۳۰ دقیقه موها را شانه کنید و با شامپوی ملایم بشویید.

ب) روغن نارگیل

• با ایجاد پوششی روی مو و پوست سر، شپش‌ها را خفه می‌کند.

• روغن نارگیل را به موها و پوست سر بمالید و ۴ تا ۶ ساعت یا شب تا صبح بگذارید بماند. سپس موها را شانه و بشویید.

ج) روغن زیتون

• با ایجاد چسبندگی، تخم‌ها را از ساقه مو جدا می‌کند.

• مشابه روش بالا، روی مو بمالید و بعد از چند ساعت شانه کنید.

 سرکه سفید یا سرکه سیب

سرکه با کاهش چسبندگی تخم‌ها به مو، کمک می‌کند شانه‌کشی راحت‌تر شود.

روش استفاده:

سرکه را با مقدار مساوی آب مخلوط کنید.

روی موهای خشک یا مرطوب اسپری کنید و ۱۰ تا ۱۵ دقیقه صبر کنید.

سپس با شانه مخصوص موها را شانه کنید.

نکته: از تماس مستقیم سرکه با چشم‌ها جلوگیری کنید.

 سیر و پیاز

سیر دارای ترکیبات گوگردی است که شپش‌ها را دفع می‌کند.

روش:

• چند حبه سیر را له کنید و با یک قاشق غذاخوری روغن زیتون مخلوط کنید.

• مخلوط را روی پوست سر بمالید و بعد از ۳۰ دقیقه موها را شانه و بشویید.

هشدار: ممکن است بوی تندی داشته باشد و باعث حساسیت پوست شود؛ قبل از استفاده، تست حساسیت انجام دهید.

 حرارت دادن به وسایل شخصی

برای جلوگیری از بازگشت شپش، شستن و ضدعفونی وسایل ضروری است:

• کلاه، شال، روبالشی و ملحفه‌ها را با آب داغ (حداقل ۶۰ درجه سانتی‌گراد) بشویید.

• شانه‌ها و برس‌ها را با الکل یا آب داغ ضدعفونی کنید.

• وسایل غیر قابل شستشو را حداقل ۲ هفته در کیسه پلاستیکی دربسته نگه دارید تا شپش‌ها از بین بروند.

استفاده از شانه‌های فلزی مخصوص شپش

شانه‌های فلزی با فاصله کم بین دندانه‌ها برای جدا کردن شپش و تخم‌ها ضروری هستند.

• شانه‌ها باید پس از هر بار استفاده در آب داغ یا الکل تمیز شوند.

• شانه‌کشی باید حداقل ۲ هفته ادامه یابد تا همه تخم‌ها از بین بروند.

رعایت بهداشت و پیشگیری

• موها را کوتاه یا مرتب نگه دارید.

• از اشتراک شانه، برس، کلاه و لوازم شخصی خودداری کنید.

• موها را مرتب بررسی کنید، به‌ویژه در کودکان ۳ تا ۱۲ ساله.

• تماس نزدیک با افراد مبتلا را محدود کنید تا انتقال صورت نگیرد.

نکات مهم در درمان خانگی

درمان خانگی نیازمند صبر و تکرار است؛ یک بار کافی نیست.

در صورت مشاهده عفونت یا زخم روی پوست سر، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

درمان‌های خانگی برای افراد حساس به روغن‌ها یا سیر باید با احتیاط انجام شود.

ترکیب روش‌ها (شانه‌کشی + روغن نارگیل + سرکه) معمولاً مؤثرتر است.

آموزش کودکان درباره عدم تماس سر به سر و اشتراک ندادن وسایل شخصی ضروری است.

نتیجه‌گیری

شپش سر یک مشکل شایع اما قابل کنترل است. درمان‌های خانگی، شامل شانه‌کشی مرطوب، استفاده از روغن‌های طبیعی، سرکه و رعایت بهداشت، روش‌های ایمن و کم‌هزینه‌ای برای مقابله با شپش هستند. کلید موفقیت در درمان خانگی، صبوری، تکرار منظم و پیشگیری از انتقال دوباره شپش‌ها است. با اجرای صحیح این روش‌ها، می‌توان بدون نیاز به داروهای شیمیایی، شپش را کنترل و از بازگشت آن جلوگیری کرد.