افزایش سطح سیتی کولین در بدن می‌تواند سبب بازسازی سلول‌های عصبی آسیب‌دیده و افزایش ارتباط بین نورون‌ها شود. به همین دلیل در سال‌های اخیر از آن به‌عنوان مکملی برای حمایت از عملکرد شناختی و بهبود حافظه یاد می‌شود. در مطالعات تصویربرداری مغزی مشاهده شده است که مصرف سیتی کولین باعث افزایش متابولیسم کولین در نواحی قشری مغز و بهبود جریان خون مغزی می‌شود. این نتایج نخستین‌بار در پژوهشی از دانشگاه بوستون گزارش شد که در آن بهبود جذب کولین در هیپوکامپ پس از مصرف مکمل سیتی کولین مشاهده گردید. اما سؤال اصلی این است: آیا واقعاً سیتی کولین برای حافظه چنین اثری دارد؟ در این مقاله به‌طور علمی و دقیق بررسی می‌کنیم که این ترکیب چگونه بر حافظه تأثیر می‌گذارد، چه افرادی از آن سود می‌برند، و شواهد علمی چه می‌گویند.

سیتی کولین چیست و چرا بر حافظه اثر دارد؟

سیتی کولین که در علم با نام CDP-Choline شناخته می‌شود، ترکیبی طبیعی در بدن انسان است که در ساخت غشای سلول‌های عصبی و تولید انتقال‌دهنده عصبی استیل‌کولین نقش مهمی دارد. این ماده برای تمرکز، یادگیری و تقویت حافظه ضروری است و با بازسازی نورون‌ها، ارتباط بین سلول‌های عصبی را بهبود می‌دهد. بسیاری از متخصصان از جمله دکتر متخصص مغز و اعصاب توصیه می‌کنند در صورت بروز افت تمرکز یا کاهش خفیف حافظه، مصرف سیتی کولین زیر نظر پزشک انجام شود. در تهران نیز پزشکان مغز و اعصاب اغلب از این مکمل به عنوان بخشی از برنامه حمایتی برای حفظ عملکرد ذهنی استفاده می‌کنند.

تاثیر سیتی کولین بر حافظه در بزرگسالان چگونه است؟

مغز انسان با افزایش سن دچار کاهش تدریجی در سطح فسفولیپیدها و انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود. سیتی کولین با تأمین مواد اولیه لازم برای ساخت این ترکیبات، به بازسازی نورون‌ها و حفظ انعطاف‌پذیری سیناپسی کمک می‌کند. به زبان ساده‌تر، این ماده می‌تواند ارتباط بین سلول‌های عصبی را تقویت کند و حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت را بهبود دهد.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف روزانه سیتی کولین در بزرگسالان، به‌ویژه افراد با اختلال شناختی خفیف، موجب بهبود در یادآوری اطلاعات و سرعت پردازش ذهنی می‌شود. به نظر می‌رسد این تأثیر بیشتر در حافظه اپیزودیک (یادآوری رویدادها و اطلاعات جدید) قابل مشاهده است.
در مطالعه‌ای که در مجله Nutrients (۲۰۲۱) منتشر شد، سالمندانی که روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم سیتی کولین به مدت سه ماه مصرف کردند، در مقایسه با گروه دارونما عملکرد بهتری در آزمون‌های حافظه داشتند.

آیا سیتی کولین برای تقویت حافظه در کودکان مفید است؟

پرسشی که بسیاری از والدین مطرح می‌کنند این است که آیا سیتی کولین می‌تواند به تقویت حافظه در کودکان کمک کند. پاسخ کوتاه این است که شواهد علمی در این زمینه هنوز محدود و ناکافی است. بیشتر پژوهش‌هایی که درباره سیتی کولین انجام شده‌اند، روی بزرگسالان و به‌ویژه سالمندان متمرکز بوده‌اند. در نتیجه نمی‌توان با اطمینان گفت که مصرف سیتی کولین برای حافظه کودکان اثربخش یا حتی ایمن است.

از دیدگاه فیزیولوژیک، مغز کودکان در حال رشد بوده و مسیرهای عصبی آن در حال تکامل است. افزودن مکمل‌هایی مانند سیتی کولین بدون ارزیابی دقیق می‌تواند باعث تغییر در تعادل طبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی شود. به همین دلیل، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که کودکان به جای استفاده از مکمل‌های خاص، از رژیم غذایی متعادل سرشار از کولین طبیعی مانند تخم‌مرغ، ماهی و حبوبات بهره‌مند شوند. در صورتی که کودک با مشکل یادگیری یا اختلال توجه مواجه است، حتماً باید پیش از مصرف هر نوع مکمل با پزشک مشورت شود.

سازمان‌های معتبر مانند سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان ایمنی غذای اروپا (EFSA) تاکنون مصرف سیتی کولین را برای تقویت حافظه در کودکان توصیه نکرده‌اند. بیشتر پزشکان پیشنهاد می‌کنند که کودکان کولین مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی حاوی تخم‌مرغ، ماهی و حبوبات دریافت کنند.

در چه شرایطی سیتی کولین برای حافظه بیشترین تأثیر را دارد؟

تأثیر سیتی کولین زمانی بیشتر دیده می‌شود که فرد دچار کاهش حافظه یا افت عملکرد ذهنی باشد. در بزرگسالان و سالمندانی که به مرور زمان دچار فراموشی یا کندی در یادگیری می‌شوند، مصرف سیتی کولین می‌تواند با تقویت ارتباط بین سلول‌های عصبی و افزایش مواد شیمیایی لازم برای فعالیت مغز، به بهبود تمرکز و حافظه کمک کند.

پژوهش‌ها در کشورهای مختلف، از جمله اسپانیا و ژاپن، نشان داده‌اند که افرادی با مشکلات خفیف حافظه یا کاهش تمرکز بعد از آسیب مغزی، پس از مصرف منظم سیتی کولین، عملکرد ذهنی بهتری داشته‌اند. در مقابل، در افراد سالم و بدون مشکل خاصی در حافظه، اثر سیتی کولین معمولاً چشمگیر نیست و بیشتر به حفظ سلامت مغز و پیشگیری از کاهش عملکرد شناختی در آینده کمک می‌کند.

قرص سیتی کولین برای تقویت حافظه بهتر است یا آمپول سیتی کولین؟

اغلب مطالعات درباره سیتی کولین (Citicoline) به صورت خوراکی (قرص یا کپسول) بوده و نشان داده شده است که مصرف خوراکی آن می‌تواند حافظه را در بزرگسالان دارای کاهش شناختی خفیف تقویت کند
از سوی دیگر، برخی داده‌ها نشان می‌دهد که جذب مغزی سیتی کولین ممکن است از طریق روش وریدی (آمپول) بهتر باشد. به‌عنوان مثال، در یک مرور پژوهشی آمده است که در مدل‌های حیوانی، جذب مغز از راه وریدی بیشتر بوده است.
با این وجود، برای کاربرد عمومیِ تقویت حافظه در افراد سالم یا سالمندان، شواهد کافی برای ترجیح قطعی «آمپول» بر «قرص» وجود ندارد و انتخاب معمولاً به شرایط بیمار، هزینه، دسترسی و نظر پزشک بستگی دارد.
بنابراین، اگر وضعیت حافظه شما کاهش یافته، مصرف تحت نظر پزشک، همراه با قرص سیتی کولین خوراکی ممکن است گزینه مناسبی باشد؛ در شرایط اورژانسی یا درمانی خاص ممکن است آمپول توصیه شود، اما به‌طور روتین برای «تقویت حافظه» در افراد سالم، قرص روش اول محسوب می‌شود.

آیا مصرف سیتی کولین عوارض جانبی دارد؟

به طور کلی، سیتی کولین یکی از مکمل‌هایی است که ایمنی بالایی دارد و در مطالعات بالینی عوارض قابل توجهی گزارش نشده است. برخی از افراد ممکن است دچار علائم خفیف گوارشی، بی‌خوابی یا سردرد شوند، اما این موارد نادر و موقتی‌اند. دوز معمول استفاده‌شده در مطالعات انسانی، حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز بوده است. با این حال، مصرف بلندمدت بدون نظارت پزشکی توصیه نمی‌شود، به‌ویژه در افرادی که از داروهای محرک یا داروهای مرتبط با سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌کنند.

نظر کاربران درباره سیتی کولین برای حافظه

1. «پدر من سکته کرده، دکتر قرص سیتی کولین تجویز کرد؛ بعد از حدود دو ماه، می‌گه «یادم میاد الان چی گذاشتم» — به نظر میاد کمی بهتر شده باشه.»
2. «من حس می‌کنم چند هفته‌‌ست سیتی کولین می‌خورم، تمرکزم کمی بیشتر شده، ولی حافظه‌ام هنوز به‌حال اول نشده.»
3. «برای بچم که حدود ۲ سال و ۴ ماهشه و هنوز کلمه نمیگه، دکتر سیتی کولین + پیراستام تجویز کرده؛ نمی‌دونم واقعاً تأثیر داشته باشه یا نه، چون گفتاردرمان هنوز ادامه داره.»
4. «من هشدار پزشک گرفتم که مصرف سیتی کولین فقط وقتی موثره که علت کاهش حافظه‌ت مشخص باشه؛ نمی‌تونه بدون علت خاصی حافظه‌ت رو یک‌دفعه عالی کنه.»
5. «همیشه می‌گفتن سیتی کولین رو برای سالمندان میدن؛ من که سالم هستم و فقط خسته‌ام، مصرف کردم ولی واقعاً فرق چشمگیری نمی‌بینم — احساس می‌کنم بیشتر دارم محافظت می‌کنم تا تقویت.»

جمع‌بندی: آیا سیتی کولین برای حافظه مفید است یا نه؟

در جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت که سیتی کولین یک ترکیب طبیعی با پتانسیل بالا برای حمایت از عملکرد مغز و حافظه است. پژوهش‌های علمی به‌ویژه در بزرگسالان و سالمندان شواهد مثبتی در زمینه بهبود حافظه اپیزودیک، تمرکز و توجه ارائه کرده‌اند. با این حال، استفاده از آن به عنوان مکمل روزانه برای همه افراد هنوز توصیه عمومی ندارد و نیازمند مطالعات طولانی‌مدت‌تری است. اگر به دنبال تقویت حافظه هستید، سیتی کولین می‌تواند یکی از گزینه‌های مکملی در کنار سبک زندگی سالم، خواب کافی و تغذیه متعادل باشد.

سوالات متداول درباره سیتی کولین برای حافظه

سیتی کولین برای تقویت حافظه چقدر زمان می‌برد تا اثر کند؟

معمولاً اثرات آن پس از ۸ تا ۱۲ هفته مصرف مداوم در مطالعات بالینی مشاهده شده است.

آیا سیتی کولین برای حافظه کودکان بی‌خطر است؟

اطلاعات علمی کافی برای تأیید ایمنی آن در کودکان وجود ندارد و باید حتماً با پزشک مشورت شود.

آیا می‌توان سیتی کولین را با داروهای دیگر مصرف کرد؟

در بیشتر موارد بله، اما در صورت مصرف داروهای محرک یا ضدافسردگی بهتر است پیش از مصرف با پزشک هماهنگی شود.