بحث درباره تأثیر ارتودنسی بر تغییر وزن، از جمله موضوعاتی است که همواره ذهن بسیاری از افراد را پیش از آغاز درمان مشغول می‌کند. بسیاری تصور می‌کنند ارتودنسی باعث لاغر شدن می‌شود و آن را نتیجه‌ی اجتناب‌ناپذیر درمان می‌دانند. این باور معمولاً به‌خاطر تجربه‌های بعضی از افراد یا توصیه‌های غیرعلمی شکل می‌گیرد، اما پرسش اساسی این است که آیا شواهد علمی این باور را تأیید می‌کنند؟
برای پاسخ، لازم است ابتدا منشأ این باور را بررسی کنیم، سپس تأثیر ارتودنسی را بر تغذیه، اشتها، سبک زندگی و فیزیولوژی بدن تحلیل کنیم.
آیا ارتودنسی به‌طور مستقیم باعث لاغری می‌شود؟
در بررسی علمی این موضوع، پزشکان متخصص دندان و محققان تأکید می‌کنند که هیچ ارتباط فیزیولوژیک مستقیمی میان ارتودنسی و کاهش وزن وجود ندارد.
براکت‌ها، سیم‌ها یا الاینرهای ارتودنسی تنها روی دندان و استخوان‌های فک تأثیر می‌گذارند و نمی‌توانند متابولیسم، سوخت‌وساز یا اشتهای بدن را به‌طور ذاتی تغییر دهند.
این یعنی:
ارتودنسی باعث افزایش کالری‌سوزی نمی‌شود
روی غدد مرتبط با اشتها تأثیر ندارد
باعث کاهش جذب مواد غذایی نمی‌شود
بنابراین، اگر کاهش وزنی رخ دهد، کاملاً غیرمستقیم و وابسته به عوامل رفتاری و تغذیه‌ای است.
چرا برخی افراد پس از شروع ارتودنسی وزن کم می‌کنند؟
با اینکه درمان ارتودنسی به خودی خود باعث لاغری نمی‌شود، اما تغییراتی که طی هفته‌های نخست درمان رخ می‌دهد می‌تواند کالری ورودی بدن را کاهش دهد. دلایل زیر مهم‌ترین عوامل این تغییر وزن هستند:
۱. تغییر رژیم غذایی در هفته‌های اول
یکی از دلایل اصلی کاهش وزن، تغییر ناگهانی در رژیم غذایی است.
در هفته‌های اول، فرد به‌طور طبیعی تمایل کمتری به خوردن غذاهای سفت دارد زیرا دندان‌ها تحت فشار اولیه قرار دارند و جویدن دشوارتر است. بنابراین بیشتر افراد رژیم خود را به غذاهای نرم یا نیمه‌مایع محدود می‌کنند.
غذاهای نرم معمول عبارت‌اند از: سوپ، پوره سیب‌زمینی، تخم‌مرغ نیم‌پز، حلیم، ماست، پوره سبزیجات.
این غذاها معمولاً کالری کمتری دارند، در نتیجه دریافت انرژی کاهش پیدا می‌کند.
۲. حساسیت و درد اولیه
فشار وارد‌شده توسط سیم‌ها یا الاینرها در روزهای اول موجب احساس ناراحتی می‌شود.
این ناراحتی معمولاً خفیف است اما می‌تواند باعث شود فرد:
کمتر غذا بخورد
وعده‌ها را کوچک‌تر کند
سرعت غذا خوردن را کاهش دهد
این وضعیت معمولاً ظرف چند روز تا دو هفته کاملاً برطرف می‌شود.
۳. کاهش مصرف میان‌وعده‌ها
یکی از اثرات مهم، کاهش مصرف میان‌وعده‌های پرکالری است. برخی افراد عادت دارند در طول روز بارها از تنقلات سفت یا چسبنده استفاده کنند. اما پس از شروع ارتودنسی، مصرف چنین خوراکی‌هایی محدود می‌شود چون ممکن است به براکت آسیب بزند.
در نتیجه بدون اینکه فرد قصد لاغری داشته باشد، میزان کالری مصرفی روزانه‌اش کاهش پیدا می‌کند.
۴. اجتناب از خوراکی‌های دردسرساز
برخی افراد از خوردن بعضی غذاها صرف‌نظر می‌کنند چون:
جویدن سخت می‌شود
نمی‌خواهند مواد غذایی به براکت گیر کند
نمی‌خواهند بعد از هر میان‌وعده دندان را مسواک بزنند
این صرف‌نظر کردن‌ها نیز باعث کاهش دریافت کالری می‌شود.
۵. افزایش زمان مورد نیاز برای غذا خوردن
در ابتدای درمان، جویدن نیاز به زمان بیشتری دارد. آهسته‌تر غذا خوردن باعث می‌شود بدن زودتر سیگنال “سیر شدن” ارسال کند.
در نتیجه فرد به‌طور ناخودآگاه کمتر غذا می‌خورد.
۶. تغییرات روان‌شناختی
برخی افراد هنگام شروع یک درمان جدید دچار کمی استرس می‌شوند.
استرس خفیف می‌تواند روی اشتها تأثیر بگذارد و باعث کاهش میل به غذا شود.
البته این حالت گذراست و با عادت‌کردن به دستگاه از بین می‌رود.
((درمان ارتودنسی ثابت به‌طور قابل‌توجهی میانگین وزن بیماران را کاهش می‌دهد و عادات غذایی آن‌ها را طی ماه اول درمان تغییر می‌دهد. با این حال، این تغییرات طی ماه‌های بعدی به حالت اولیه بازمی‌گردند.))
— منبع: Avicenna Journal of Dental Research (2023)
چرا لاغری ناشی از ارتودنسی معمولاً موقت است؟
زیرا بعد از حدود ۲ تا ۴ هفته:
درد برطرف می‌شود
فک به نیروهای ارتودنسی عادت می‌کند
فرد غذا خوردن را دوباره راحت انجام می‌دهد
رژیم غذایی به حالت عادی برمی‌گردد
بنابراین کاهش وزن محدود و موقت بوده و در بدن پایدار نمی‌ماند.
آیا ارتودنسی می‌تواند باعث لاغری شدید شود؟
به‌طور معمول خیر.
لاغری شدید در اثر ارتودنسی اتفاقی غیرعادی است و بیشتر ناشی از رعایت اشتباه رژیم غذایی یا استرس بیش‌ازحد است.
لاغری شدید معمولاً ناشی از:
مصرف فقط غذاهای مایع کم‌کالری
خوردن ناکافی پروتئین
ترس از آسیب‌دیدن براکت
جایگزین کردن وعده‌های غذایی با نوشیدنی‌های کم‌ارزش
عادت‌های غذایی نامنظم
اگر کاهش وزن بیش‌ازحد رخ دهد، با مشاوره تغذیه و اصلاح برنامه غذایی کاملاً قابل رفع است.
آیا ارتودنسی شفاف (الاینرها) بیشتر باعث لاغری می‌شود؟
در برخی افراد بله. دلیلش این موارد است:
برای هر میان‌وعده باید الاینر را درآورد و دوباره گذاشت
بعد از هر خوردن باید مسواک زد
برای جلوگیری از تغییر رنگ الاینر، افراد معمولاً نوشیدنی‌های شیرین کمتر مصرف می‌کنند
الاینر مانند یک یادآور عمل می‌کند و باعث مصرف کمتر تنقلات می‌شود
بنابراین فرد معمولاً کمتر در طول روز غذا می‌خورد و این ممکن است منجر به کاهش وزن شود.
آیا ممکن است برعکس، فرد هنگام ارتودنسی چاق شود؟
بله، مقدار قابل توجهی از بیماران ممکن است افزایش وزن داشته باشند.
چون برای خوردن راحت‌تر، غذاهای نرم‌تر و معمولاً پرکالری انتخاب می‌کنند، مثل:
سوپ‌های خامه‌ای
پودینگ
بستنی
فرنی
شیرکاکائو
پوره سیب‌زمینی کره‌ای
ماکارونی نرم
این خوراکی‌ها انرژی زیادی دارند و مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند وزن را افزایش دهد.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای جلوگیری از لاغری بیش‌ازحد
برای ثبات وزن، باید غذاهای نرم اما مغذی مصرف شوند. چند نمونه:
1.پروتئین‌ها
تخم‌مرغ، مرغ ریش‌ریش‌شده، عدسی، حلیم کامل، قیمه نرم‌شده
2.کربوهیدرات‌های مفید
برنج نرم، پوره سیب‌زمینی، پاستای پخته، نان نرم
3.چربی‌های سالم
مغزها (آسیاب‌شده)، کره بادام‌زمینی، آووکادو، روغن زیتون
4.میان‌وعده‌های انرژی زا
اسموتی موز و شیر
ماست یونانی با عسل
شیر بادام به همراه خرما
مخلوط مغزیجات آسیاب‌شده
این غذاها باعث حفظ انرژی بدن می‌شوند بدون اینکه جویدن دشوار باشد.
آیا افراد لاغر هم می‌توانند ارتودنسی انجام دهند؟
بله.
لاغری مانعی برای ارتودنسی نیست. تنها نکته این است که فرد لاغر باید تغذیه کافی داشته باشد تا انرژی بدنی‌اش کاهش پیدا نکند.
در صورت نیاز نیز پزشک رژیم غذایی ویژه‌ای توصیه می‌کند تا وزن فرد ثابت بماند.
آیا کاهش وزن نشانه موفقیت یا شکست درمان ارتودنسی است؟
به‌صورت قطعی خیر.
نتیجه درمان ارتودنسی به موارد زیر وابسته است:
قدرت نیروهای ارتودنسی
ساختار استخوان فک
بهداشت دهان
نظم در مراجعه به پزشک
و هیچ ارتباطی به وزن بدن ندارد.
بنابراین لاغر شدن یا نشدن تأثیری بر نتیجه درمان ندارد.
پرسش‌های متداول درباره لاغری و ارتودنسی
۱. آیا درد ارتودنسی باعث می‌شود غذا نخورم؟
در هفته‌های اول ممکن است کمی ناراحتی احساس شود اما این درد معمولاً خفیف است و افراد می‌توانند غذاهای نرم مصرف کنند.
۲. آیا باید رژیم غذایی سفت‌وسخت بگیرم؟
خیر. تنها باید غذاهای بسیار سفت، چسبنده یا ترد را محدود کرد.
۳. آیا می‌توانم برای جلوگیری از لاغری مکمل مصرف کنم؟
اگر پزشک اجازه دهد، مکمل‌های پروتئینی یا ویتامینی می‌توانند مفید باشند.
۴. آیا ارتودنسی متابولیسم را تغییر می‌دهد؟
خیر، درمان ارتودنسی هیچ تأثیری بر متابولیسم و سوخت‌وساز ندارد.
۵. آیا کاهش وزن طبیعی است؟
بله، اگر خفیف و محدود به هفته‌های اول باشد.
نتیجه گیری
به‌طور علمی، ارتودنسی مستقیماً باعث لاغری نمی‌شود.
کاهش وزن احتمالی معمولاً نتیجه تغییر رژیم غذایی، کاهش مصرف خوراکی‌های سفت، کم‌شدن میان‌وعده‌ها و ناراحتی موقتی دندان‌ها در هفته‌های اول است. این کاهش وزن اغلب خفیف و کوتاه‌مدت بوده و بدن پس از عادت کردن به شرایط جدید به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
منابع
Avicenna Journal of Dental Research
dentalabtin
Journal of Clinical Medicine (MDPI)