در سال ۱۹۵۳، بیمارستان San-Ikukai در توکیو شلوغ بود. مادران جوان با نوزادان تازه‌متولد‌شده در اتاق‌های مشترک استراحت می‌کردند و پرستاران، با امکانات محدود آن دوران، میان تخت‌ها در رفت‌وآمد بودند. در همین محیط پرتنش و پررفت‌وآمد، اشتباهی رخ داد که هیچ‌کس متوجه آن نشد. دو نوزاد، در فاصلهٔ کوتاهی بعد از تولد، جا‌به‌جا شدند؛ رخدادی که آن زمان نه غیرعادی به‌نظر می‌رسید و نه قابل‌پیگیری با ابزارهایی که امروز داریم.

یکی از نوزادان قرار بود در یک خانوادهٔ مرفه بزرگ شود. پدر خانواده کارمند یک شرکت تجاری بود و مادر خانه‌دار. زندگی‌شان آرام و امن بود. کودک دوم باید به خانهٔ زنی تنها می‌رفت؛ زنی که سه فرزند دیگر داشت و روزهایش با کار سخت و فشار مالی می‌گذشت. اما همه‌چیز برعکس شد. نوزادی که حقش زندگی مرفه بود در خانه‌ای فقیر بزرگ شد و نوزادی که باید در فقر زندگی می‌کرد، وارد خانه‌ای شد که امکانات فراوان داشت.

کودک اول که در فقر بزرگ شد، بعدها می‌گفت هرگز احساس نکرده زندگی‌اش فرصت برابری با دیگران داشته باشد. تحصیلش محدود بود و مجبور بود از نوجوانی کار کند تا خرج خانه را بدهد. مادرش، باوجود تمام تلاش‌ها، نمی‌توانست زندگی راحتی برای او فراهم کند. او بعدها گفت حس می‌کرد همیشه یک قدم از دیگران عقب است، بدون اینکه دلیلش را بداند.

در سوی دیگر، نوزادی که جای او را گرفته بود، دوران کودکی آرامی داشت. وارد مدارس بهتر شد، امکانات آموزشی گسترده‌تری داشت و در محیطی بزرگ شد که به او اجازه می‌داد آرزوهای بزرگ‌تری داشته باشد. او بعدها صاحب یک شرکت موفق املاک شد؛ کاری که نیازمند سرمایه، شبکهٔ ارتباطی و فرصت‌هایی بود که کودک دیگر هرگز به آن‌ها دسترسی نداشت.

دهه‌ها گذشت. هیچ‌کس حقیقت را نمی‌دانست. اما در سال‌های میانسالی، وقتی دو خانواده به‌طور تصادفی متوجه تفاوت‌های ظاهری میان فرزندان شدند، شک آغاز شد. این شک با آزمایش DNA به حقیقت تبدیل شد. مردی که در فقر بزرگ شده بود، متوجه شد پدر و مادر زیستی او هرگز او را در آغوش نگرفته‌اند. همین کشف کافی بود تا احساس کند تمام مسیر زندگی‌اش بر پایهٔ اشتباه ساخته شده است.

برخورد او با خانوادهٔ زیستی‌اش احساسی و پیچیده بود. خانوادهٔ ثروتمند از این اتفاق شوکه شده بودند. آن‌ها فوراً فهمیدند که پسر واقعی‌شان مسیر دیگری رفته و کسی که در آغوششان رشد کرده، فرزند زیستی‌شان نبوده. با وجود اینکه خانوادهٔ مرفه به‌سرعت او را پذیرفتند، اما مرد نمی‌توانست به‌سادگی سال‌هایی را که از دست داده بود نادیده بگیرد. او می‌گفت تفاوتی که میان زندگی او و پسر خانوادهٔ ثروتمند ایجاد شده، تنها در پول خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در فرصت‌ها، عزت‌نفس، انتخاب‌های شغلی و شبکه‌های اجتماعی ریشه دارد.

زمانی که پرونده به دادگاه رسید، مرد ادعا کرد زندگیش به‌طور بنیادی از مسیر طبیعی خود خارج شده و این انحراف او را از بسیاری از فرصت‌هایی که حق طبیعی‌اش بود محروم کرده. دادگاه توکیو در سال ۲۰۱۳ در بررسی پرونده، علاوه‌بر خطای بیمارستان، آثار مادام‌العمر این اشتباه را در نظر گرفت. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که تفاوت میان دو زندگی، تفاوتی ساختاری و غیرقابل‌جبران بوده. همین نگاه باعث شد حکم، تنها بر اساس هزینهٔ خطای بیمارستان صادر نشود بلکه بر اثرات طبقاتی، روانی و اجتماعی این اشتباه استوار باشد.

مبلغ ۳۸ میلیون ین به عنوان غرامت تعیین شد؛ رقمی که گرچه بخش کوچکی از رنج‌ها را جبران می‌کرد، اما نماد به‌رسمیت‌شناختن آسیب‌هایی بود که دهه‌ها بر دوش او مانده بود. این حکم بازتاب گسترده‌ای در ژاپن داشت. مردم این سؤال را مطرح می‌کردند که چگونه یک اشتباه ساده در بخش زایمان می‌تواند به شکافی طبقاتی تبدیل شود که مسیر آیندهٔ دو انسان را دگرگون کند.

پس از اعلام نتیجهٔ آزمایش DNA، زندگی هر دو خانواده وارد مرحله‌ای شد که نه راه بازگشتی داشت و نه الگویی مشخص برای مواجهه با آن. مردی که سال‌ها در فقر رشد کرده بود، برای نخستین‌بار خانهٔ خانوادهٔ زیستی‌اش را دید؛ خانه‌ای زیبا، بزرگ و مرتب در یکی از محله‌های بهتر توکیو. او بعدها گفت عجیب‌ترین بخش ماجرا این بود که هنگام ورود به خانه، حس می‌کرد نوعی آشنایی مبهم در فضا جریان دارد، انگار بخشی از زندگی‌اش سال‌ها آنجا غایب بوده است.

گفت‌وگوی اولیه میان دو خانواده با سکوت‌های طولانی همراه بود. پدر و مادر زیستی او، که حالا سالخورده بودند، هم از احساس گناه رنج می‌بردند و هم از شوک اینکه فرزندی که دهه‌ها دوستش داشته بودند، از نظر زیستی رابطه‌ای با آن‌ها نداشته است. این وضعیت یکی از پیچیده‌ترین موقعیت‌هایی است که می‌تواند برای یک خانواده رخ دهد؛ احساس تعلق، محبت، وظیفه و حقیقت زیستی هم‌زمان در برابر هم قرار می‌گیرند.

از سوی دیگر، مردی که در خانوادهٔ ثروتمند بزرگ شده بود، رفتاری بسیار محتاطانه داشت. او در گفت‌وگوهایش گفته بود هیچ‌گاه نمی‌خواهد به نظر برسد که موقعیتش را ناشی از «اشتباه» می‌بیند، اما نمی‌تواند نادیده بگیرد که زندگی‌اش تا حدی نتیجهٔ اتفاقی بوده که برای او رخ داده، نه انتخاب والدینش. او در برابر رسانه‌ها همیشه محترمانه ظاهر شد و تاکید کرد که خانوادهٔ فقیر هیچ تقصیری نداشته‌اند و فقط قربانی یک خطای سیستم پزشکی بوده‌اند.

دادگاه هنگام بررسی پرونده با مسئله‌ای روبه‌رو شد که ابعاد حقوقی و اخلاقی در آن به هم گره خورده بود. سؤال اصلی این بود که آیا می‌توان برای دهه‌هایی از زندگی که در مسیر اشتباه رفته‌اند ارزش‌گذاری کرد؟ دادگاه در استدلال خود به این نکته اشاره کرد که تفاوت کیفیت زندگی دو فرد در این پرونده، از نظر اجتماعی و روانی، پیامد مستقیم شرایطی بوده که اشتباه بیمارستان ایجاد کرده است. بنابراین، حتی اگر والدین فقیر نهایت تلاش خود را کرده باشند، باز هم واقعیت این است که آیندهٔ کودک در شرایطی کاملاً متفاوت رقم می‌خورد اگر اشتباه رخ نمی‌داد.

در جامعهٔ ژاپن که اهمیت ویژه‌ای برای نظم، دقت و مسئولیت‌پذیری وجود دارد، این حکم واکنش گسترده‌ای ایجاد کرد. بسیاری معتقد بودند مبلغ غرامت هرقدر هم بالا باشد، نمی‌تواند حس ازدست‌رفتن فرصت‌های دوران کودکی، مسیر شغلی متفاوت یا بحران هویت را جبران کند. اما از سوی دیگر، این حکم به‌عنوان نمادی از پذیرش مسئولیت تاریخی بیمارستان و به‌رسمیت‌شناختن آسیب انسانی پرونده اهمیت داشت.

با وجود اینکه مرد توانست رابطه‌ای تازه با خانوادهٔ زیستی‌اش ایجاد کند، اما خود او بارها گفته بود که این رابطه هرگز جای گذشته‌اش را پر نمی‌کند. او در مصاحبه‌ای کوتاه جمله‌ای گفت که به‌شدت در ژاپن بازتاب یافت: «من دو خانواده دارم، اما هیچ‌کدام گذشته‌ای ندارند که با من شکل گرفته باشد». این جمله عمق آسیب هویتی این پرونده را بهتر از هر تحلیلی نشان می‌دهد.

در عین حال، خانوادهٔ فقیر که ۶۰ سال او را بزرگ کرده بودند، نیز به‌شدت تحت تأثیر ماجرا قرار گرفتند. مادرش، که سال‌ها برای نگهداری او زحمت کشیده بود، در مصاحبه‌ای گفت اگرچه حقیقت زیستی متفاوت است اما برای او هیچ چیز تغییر نکرده و این مرد همچنان «پسر من» است. این احساس دوگانه، یعنی دلبستگی عاطفی همراه با حقیقت زیستی جدید، یکی از پیچیده‌ترین نقاط پرونده بود.

در پایان، دادگاه تأکید کرد که این پرونده نشان می‌دهد اشتباهات ساده در نخستین ساعات زندگی می‌توانند اثرات ساختاری، روانی و طبقاتی گسترده‌ای ایجاد کنند. همین نگاه باعث شد رأی نهایی بیشتر از آنکه مالی باشد، معنایی و اخلاقی تلقی شود. سال‌ها بعد از صدور حکم، بسیاری از بیمارستان‌های ژاپن تغییراتی در فرایندهای ثبت نوزاد ایجاد کردند تا احتمال وقوع چنین اشتباهی کاهش یابد.

جمع‌بندی

تعویض نوزادان در بیمارستان توکیو تنها یک اشتباه پزشکی نبود بلکه نقطهٔ شروع دو زندگی متفاوت شد. مردی که در فقر بزرگ شد، دهه‌ها بعد فهمید که مسیر طبیعی زندگی‌اش هرگز فرصتی برای آغاز نداشته است. کشف حقیقت او را با بحران هویتی روبه‌رو کرد که نه با زمان و نه با پول به‌سادگی درمان نمی‌شود. خانوادهٔ زیستی‌اش تلاش کردند فاصلهٔ زمانی را جبران کنند، اما این فاصله بخشی از تجربهٔ زیستهٔ او شده بود. دادگاه با پذیرش این آسیب پیچیده، حکم تاریخی صادر کرد و تأکید کرد که مسئولیت اشتباهات انسانی با گذر زمان از بین نمی‌رود. این پرونده برای جامعهٔ ژاپن یادآور شد که محیط تولد تا چه اندازه می‌تواند تعیین‌کننده باشد. در نهایت، روایت این ماجرا تصویری روشن از شکنندگی سرنوشت انسان ارائه می‌دهد.

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک»

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان‌گذار وبلاگ «یک پزشک».
با بیش از ۲۰ سال نویسندگی «ترکیبی» مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!