درد شکم یکی از رایج‌ترین دلایلی است که باعث مراجعه افراد به مراکز درمانی می‌شود. تقریبا هر فرد بزرگسال دست‌کم چند بار در طول زندگی خود با نوعی از دردهای شکمی روبه‌رو می‌شود. گاهی این درد بی‌خطر است و به سرعت برطرف می‌شود، اما در بعضی مواقع می‌تواند نشانه یک مشکل مهم باشد که نیازمند بررسی‌های بیشتر است. شکم بخش وسیعی از بدن را شامل می‌شود و اندام‌های مختلفی در آن قرار دارند؛ به همین دلیل درد شکم می‌تواند منشأهای بسیار متفاوتی داشته باشد. بسیاری از این علت‌ها با تغییر سبک زندگی یا درمان دارویی ساده قابل کنترل هستند، اما برخی دیگر نیازمند مداخله پزشکی جدی‌اند. در این مقاله به زبان کاملاً عمومی به بررسی علت‌های متداول درد شکم در بزرگسالان پرداخته می‌شود تا شناخت دقیق‌تری از این ناراحتی پراستفاده فراهم شود.

درد ناشی از سوء هاضمه و مشکلات گوارشی ساده

یکی از شایع‌ترین علت‌های درد شکم سوء هاضمه است. سوء هاضمه معمولاً زمانی رخ می‌دهد که معده برای هضم یک وعده غذا تحت فشار قرار می‌گیرد یا غذاهایی مصرف شده‌اند که برای دستگاه گوارش سنگین هستند. خوردن غذاهای چرب، تند، سرخ‌شده، نوشابه‌های گازدار و خوردن سریع غذا می‌تواند باعث ایجاد این ناراحتی شود. بسیاری از افراد پس از خوردن غذا احساس سنگینی، نفخ، آروغ زدن یا سوزش سردل دارند و این تجربه به‌عنوان یک درد آزاردهنده در ناحیه بالای شکم بروز می‌کند. سوء هاضمه معمولا خطرناک نیست، اما اگر مکرر اتفاق بیفتد ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل زمینه‌ای مثل رفلاکس معده یا عفونت معده باشد.

رفلاکس معده یا بازگشت اسید

رفلاکس یکی دیگر از علل بسیار رایج درد شکمی در بزرگسالان است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به سمت مری حرکت می‌کند و ایجاد سوزش و درد می‌کند. اسید معده که برای هضم غذا بسیار ضروری است، هنگامی که وارد مری شود باعث تحریک بافت‌های آن می‌شود و فرد احساس درد و سوزش در ناحیه بالای شکم و گاهی پشت جناغ سینه دارد. این مشکل اغلب پس از خوردن غذاهای اسیدی، چرب، نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا در هنگام دراز کشیدن پس از غذا تشدید می‌شود. بسیاری از افراد رفلاکس را تنها در قالب سوزش سردل می‌شناسند اما در واقع رفلاکس می‌تواند درد شکمی قابل توجهی نیز ایجاد کند.

یبوست و تجمع گاز

یبوست یکی از متداول‌ترین علت‌های درد شکم در بزرگسالان است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند یبوست فقط به معنی نرفتن به سرویس بهداشتی است، در حالی که این مشکل می‌تواند باعث درد قابل توجه، نفخ و احساس فشار زیاد در شکم شود. کمبود مصرف فیبر، کمبود آب، تحرک کم، مصرف برخی داروها و استرس می‌تواند باعث یبوست شود. تجمع گاز نیز یکی دیگر از عوامل رایج ایجاد درد شکم است. هنگامی که گاز در روده‌ها جمع می‌شود، فرد ممکن است درد تیرکشنده و ناپایدار را در ناحیه‌های مختلف شکم احساس کند. این درد معمولاً با دفع گاز یا حرکت روده بهبود پیدا می‌کند.

عفونت‌های گوارشی و مسمومیت غذایی

عفونت دستگاه گوارش که معمولاً ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا مصرف غذای آلوده است، یکی از علت‌های پرتکرار دل‌درد است. این عفونت‌ها باعث التهاب معده و روده می‌شوند و فرد دچار درد شکم، اسهال، استفراغ، بی‌اشتهایی و ضعف می‌شود. در بیشتر موارد، این نوع عفونت‌ها خودبه‌خودی و در عرض چند روز برطرف می‌شوند. رعایت بهداشت غذایی و مصرف آب سالم نقش مهمی در پیشگیری از آنها دارد.

زخم معده و التهاب معده

زخم معده یکی از علت‌های جدی‌تر درد شکم است. این زخم‌ها معمولاً به‌دلیل آسیب دیدن دیواره معده یا دوازدهه ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین علت زخم معده یک باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری است. مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب نیز از عواملی است که به بروز این مشکل کمک می‌کند. زخم معده درد عمیق و آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند که اغلب با گرسنگی یا پس از غذا خوردن تغییر می‌کند. اگر زخم معده درمان نشود، ممکن است باعث خونریزی داخلی یا سوراخ شدن معده شود که شرایط بسیار خطرناکی است.

سنگ کیسه صفرا و مشکلات صفراوی

کیسه صفرا عضوی کوچک اما مهم در سیستم گوارشی است که ممکن است دچار سنگ شود. سنگ‌های صفرا اغلب در اثر غلیظ شدن صفرا تشکیل می‌شوند و زمانی مشکل‌زا می‌شوند که مسیر خروج صفرا را مسدود کنند. درد ناشی از سنگ کیسه صفرا معمولاً در قسمت راست بالای شکم احساس می‌شود و می‌تواند ناگهانی و شدید باشد. این درد گاهی به پشت یا شانه راست سرایت می‌کند و اغلب بعد از خوردن غذاهای چرب رخ می‌دهد. التهاب کیسه صفرا نیز از مشکلات شایع افراد بزرگسال است و با درد مداوم، تب و حالت تهوع همراه می‌شود.

سنگ کلیه و دردهای مربوط به آن

اگرچه سنگ کلیه مستقیماً در شکم تشکیل نمی‌شود، اما درد ناشی از آن در بسیاری از مواقع در شکم احساس می‌شود. سنگ‌های کلیه هنگامی که وارد مسیر ادراری می‌شوند باعث ایجاد درد شدید و غیرقابل تحمل می‌شوند که معمولاً به‌صورت درد پهلو و انتشار به سمت پایین شکم یا کشاله ران بروز می‌کند. این درد به‌قدری شدید است که بسیاری از افراد آن را با دردهای خطرناک شکمی اشتباه می‌گیرند. علاوه بر درد، علائمی مانند تهوع، وجود خون در ادرار و تکرر ادرار نیز ممکن است وجود داشته باشد.

فتق شکمی و دردهای ناشی از آن

فتق زمانی رخ می‌دهد که بخشی از روده یا بافت داخلی از یک نقطه ضعیف در دیواره شکم بیرون بزند. این شرایط در بزرگسالان نسبتاً شایع است، مخصوصاً در افرادی که کارهای سنگین انجام می‌دهند یا سابقه جراحی شکم دارند. درد فتق معمولاً در محل بیرون‌زدگی احساس می‌شود و در هنگام خم شدن، بلند کردن اجسام یا فعالیت بدنی بیشتر می‌شود. اگر بخشی از روده در فتق گیر کند و جریان خون آن مختل شود، فرد دچار درد شدید و حالت تهوع می‌شود که یک وضعیت اضطراری محسوب می‌شود.

سندرم روده تحریک‌پذیر

این سندرم یکی از شایع‌ترین دلایل دردهای مزمن شکم در بزرگسالان است. علت دقیق این مشکل مشخص نیست اما عوامل مختلفی مانند استرس، حساسیت‌های غذایی، عدم تعادل هورمونی و اختلالات عصبی روده در بروز آن نقش دارند. افراد مبتلا به این بیماری معمولاً درد و ناراحتی شکمی، نفخ، تغییر در اجابت مزاج و احساس پری دارند. این بیماری خطرناک نیست اما کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیاز به مدیریت بلندمدت دارد.

التهاب روده و بیماری‌های گوارشی مزمن

بیماری‌هایی مانند کولیت اولسراتیو و کرون که در گروه بیماری‌های التهابی روده قرار دارند، می‌توانند باعث دردهای مداوم شکم شوند. این بیماری‌ها معمولاً با اسهال خونی، کاهش وزن و ضعف همراه‌اند. التهاب روده یک بیماری مزمن محسوب می‌شود و علت دقیق آن مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و سیستم ایمنی نقش مهمی در آن دارند.

آپاندیسیت و دردهای اورژانسی

آپاندیسیت یکی از علت‌های خطرناک و اورژانسی درد شکم است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که آپاندیس ملتهب می‌شود و اگر به‌موقع درمان نشود ممکن است پاره شود و عفونت را در شکم پخش کند. درد آپاندیس در ابتدا ممکن است در اطراف ناف باشد اما به‌تدریج به سمت راست پایین شکم منتقل می‌شود. این درد با حرکت، عطسه یا لمس کردن تشدید می‌شود و اغلب با تب، تهوع و بی‌اشتهایی همراه است.

مشکلات کبد و پانکراس

کبد و پانکراس دو عضو مهم شکم هستند که در صورت بروز مشکل می‌توانند درد ایجاد کنند. التهاب کبد معمولاً درد خفیف و مبهمی در سمت راست شکم ایجاد می‌کند، در حالی که التهاب پانکراس باعث درد شدید در بالای شکم می‌شود که ممکن است به پشت تیر بکشد. مصرف الکل، سنگ صفرا و برخی داروها از عوامل ایجادکننده مشکلات پانکراس هستند.

درد شکم مرتبط با استرس و عوامل روانی

استرس یکی از مهم‌ترین عواملی است که بر معده و روده تأثیر می‌گذارد. بدن در حالت استرس هورمون‌هایی ترشح می‌کند که می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را مختل کند و باعث اسپاسم روده، تغییر در حرکات گوارشی، تهوع و درد شکم شود. بسیاری از افراد در زمان اضطراب شدید دچار دل‌پیچه می‌شوند که ناشی از ارتباط مستقیم مغز و روده است.

بیماری‌های زنان و درد شکم در خانم‌ها

در زنان، برخی دردهای شکمی ارتباط مستقیم با سیستم تولیدمثل دارند. قاعدگی، کیست تخمدان، عفونت‌های زنان و اندومتریوز از علل شایع دردهای زیر شکم هستند. این دردها ممکن است دوره‌ای یا مداوم باشند و بسته به علت، شدت و الگوی متفاوتی دارند.

حساسیت غذایی و عدم تحمل بعضی خوراکی‌ها

بسیاری از افراد بدون اینکه بدانند نسبت به برخی غذاها حساسیت دارند. عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به گلوتن از مواردی هستند که سبب درد شکمی، نفخ و اسهال می‌شوند. پس از مصرف غذاهای تحریک‌کننده، درد معمولاً بعد از چند ساعت ایجاد می‌شود و با دفع گاز یا اجابت مزاج بهتر می‌شود.

مسمومیت دارویی و عوارض جانبی داروها

بسیاری از داروها روی دستگاه گوارش اثر می‌گذارند. داروهای ضدالتهاب، مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و حتی مکمل‌های آهن می‌توانند باعث درد شکم، تهوع یا تحریک معده شوند. این علائم معمولاً پس از قطع دارو یا تغییر آن برطرف می‌شود.

نتیجه‌گیری

درد شکم یک علامت بسیار گسترده است و می‌تواند نشانه یک مشکل ساده یا علامت یک بیماری جدی باشد. شناخت علل مختلف درد شکم به افراد کمک می‌کند تا بهتر بتوانند شرایط خود را ارزیابی کنند و در صورت نیاز به‌موقع به پزشک مراجعه کنند. بسیاری از دردهای شکمی به علت سبک زندگی ناسالم ایجاد می‌شوند و با اصلاح تغذیه، افزایش مصرف آب، فعالیت بدنی و کنترل استرس قابل پیشگیری‌اند. در مقابل، برخی دردها نشانه بیماری‌های مهمی هستند که نیازمند بررسی فوری‌اند. آگاهی از الگوها، نوع درد و علائمی که همراه با آن بروز می‌کنند اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به تشخیص سریع و درمان مناسب کمک کند.