به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، البته فعالان محیط‌زیست در سطح جهانی بر این مسئله تأکید دارند که با توجه به تجزیه‌ناپذیر بودن پلاستیک و انتشار بی‌رویه گازهای گلخانه‌ای به‌عنوان مهم‌ترین عامل پیدایش گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بر اثر سوزاندن پلاستیک‌ها، بهتر است انسان‌ها تا حد امکان مصرف محصولات پلاستیکی به‌خصوص پلاستیک‌های یکبار مصرف را کنار بگذارند تا به نجات زمین کمک کنند.
سهم سالانه هر ایرانی؛ ٣٢گرم
نام ایران در میان ١٠کشور نخست پرمصرف ظروف یکبار مصرف پلاستیکی قرار گرفته است. طبق آمارهای رسمی انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، ایرانیان سالانه یک میلیون تُن انواع ظروف پلاستیکی مصرف می‌کنند. با این تفاسیر سهم هر ایرانی از این حجم مصرف، حدود ٣٢گرم است. به‌عبارت ساده‌تر می‌توان گفت هر ٣١ایرانی در مجموع، روزانه یک کیلوگرم از انواع ظروف پلاستیکی استفاده می‌کنند. طبق همین آمارها از یک میلیون تُن حدود ٧٠٠تا ٨٠٠هزار تُن بازیافت می‌شود. البته ٤٠٠تا ٥٠٠هزار تُن هم سوزانده و ٢٥٠تا ٣٥٠هزار تُن هم در طبیعت رها می‌شود. درواقع تنها ٤٠درصد از پلاستیک‌هایی که دور ریخته می‌شوند، فقط یکبار استفاده شده‌اند.
١٢درصد پسماند روزانه کشور، پلاستیک است
به‌گفته «مهدی خادم‌ثامنی»، مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، هفدهمین تولیدکننده بزرگ پلاستیک در دنیاست، البته در بخش بسته‌بندی مواد استفاده شده در مرتبه دوم قرار دارد.طبق آمارها تنها ٩درصد از کل زباله‌های پلاستیکی تولید شده، بازیافت و ١٢درصد سوزانده می‌شوند. البته ٧٩درصد باقیمانده، در محل‌های دفن زباله، زباله‌دانی‌ها یا محیط طبیعی جمع می‌شوند.
سالانه نزدیک به ٤٠٠میلیون تُن پلاستیک در دنیا تولید می‌شود
به‌گفته «مهدی خادم‌ثامنی»، مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست، روزانه ٥٧هزار تُن پسماند در کشور تولید می‌شود که ١٢درصد از این پسماند، پلاستیک است. بنابر نظر خادم‌ثامنی سالانه حدود ١٨٥هزار تُن پلاستیک در کشور تولید می‌شود. البته هم‌اکنون نزدیک به ٤٠٠میلیون تُن در سال پلاستیک در دنیا تولید می‌شود و این به‌معنای یک رشد خیره‌کننده و بسیار فزاینده محصولات پلاستیکی است. این در حالی است که متوسط عمر استفاده از هر کیسه، تنها ١٢دقیقه است و بعد دور انداخته می‌شود. جالب اینکه برای تولید یک کیسه پلاستیکی، همان قدر آب، انرژی، برق و کارگر خرج می‌شود که برای یک کالای پایدارتر استفاده شده است.
سالانه ٨ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود
نتایج بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد، سالانه ٨میلیون تُن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود که بخشی اعظم آنها از طریق رودخانه‌ها منتقل می‌شود. طبق همین یافته‌ها، زباله‌های پلاستیکی سالانه به زیست‌بوم‌های دریایی، حدود ٨ میلیارد دلار خسارت وارد می‌کنند. هرچند طبق پیشبینیها ادامه این روند سبب خواهد شد در سال ٢٠٥٠اقیانوس‌های جهان، پلاستیک بیشتری نسبت به ماهی‌ها داشته باشند. تجزیه زباله‌های پلاستیکی در آب‌ها بیش از ٥٠٠سال طول می‌کشد، بنابراین تهدید جدی‌تری به‌حساب می‌آیند. اگرچه بنابر گفته محققان بعد از ٥٠٠سال، زباله‌های پلاستیکی به ذرات کوچک‌تری تبدیل می‌شوند که در این شرایط خطرات بیشتری برای طبیعت و موجودات زنده خواهد داشت.
قانون و برنامه خاصی برای ممنوعیت استفاده از ظروف یکبار مصرف نداریم
به‌گفته فاطمه محسنی‌زاده، کارشناس بخش اکولوژی پژوهشکده میگوی کشور به «شهروند» میکروپلاستیک‌ها بحث داغ جهانی هستند. این مبحث از سال ١٩٧٢شروع شد و تا امروز هم ادامه دارد. میکروپلاستیک‌ها تا جایی حساسیت دارند که در دهه گذشته اوج تحقیقات را به‌خود اختصاص دادند.
بنابرنظر محسنی‌زاده، در حال حاضر، کشورمان قانون و برنامه خاصی برای ممنوعیت استفاده از ظروف یکبار مصرف ندارد.
او با اشاره به اینکه ذرات پلاستیک همه جا هستند و این در حالی است که هیچ قانون و برنامه‌ای هم‌اکنون برای ممنوعیت آنها در کشور وجود ندارد، می‌گوید: «این یک معضل جهانی است و تنها مختص ایران نیست.» او در ادامه با تأکید بر این مسئله که پلاستیک‌ها زیر نور آفتاب و حرارت و در معرض باد فرسوده شده و به ذرات کوچک تقسیم می‌شوند، اظهار می‌کند: «ذرات تقسیم شده پلاستیک‌ها به قدری ریز و سبک هستند که با گردوخاک در هوا، خاک، آب و… وارد می‌شوند و غذای حیوانات و انسان‌ها را آلوده می‌کنند.»
هر هفته به اندازه یک کارت ویزیت میکروپلاستیک‌ها می‌خوریم
به‌گفته این کارشناس بخش اکولوژی پژوهشکده میگوی کشور، میکروپلاستیک‌ها سطح بسیار کوچکی‌اند که قادر به جابه‌جایی در درونی‌ترین نقاط هستند. میکروپلاستیک‌ها می‌توانند در بدن ماهی‌ها، میگوها و تمامی ذره‌خوارها تجمع کنند.» او ادامه می‌دهد: «پلاستیک‌ها وقتی وارد دریا می‌شوند برای زیستمندان جذابیت دارند، برای همین بلعیده می‌شوند.
معده زیستمندان با میکروپلاستیک‌ها پُر می‌شود، بنابراین دیگر میل به غذا ندارند و به مرور ضعیف‌شده و می‌میرند.» بنابرنظر محسنی‌زاده این ذرات به راحتی وارد بدن انسان می‌شوند تا جایی که گفته می‌شود هر فرد در طول یک هفته به اندازه یک کارت ویزیت میکروپلاستیک‌ها را خورده و دفع می‌کند.
عوارض ریزپلاستیک‌ها ؛مشکلات ناباروری مردان، سرطان و دیابت
او با اشاره به اینکه یک مطالعه جدید بر خطرهای بالقوه ناشی از سطح ریزپلاستیک‌های میکرو و نانو (MnPs) برای سلامتی تأکید و آنها را با بیماری‌هایی مانند سرطان و دیابت مرتبط کرده است، می‌گوید: «افزایش سطح پلاستیک‌های میکرو و نانو جذب شده به درون بدن انسان خطر سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی و بیماری‌های مزمن ریه را افزایش می‌دهد.»
این کارشناس بخش اکولوژی پژوهشکده میگوی کشور ادامه می‌دهد: «آخرین تحقیقات برای نخستین‌بار از رد پای اختلال نعوظ مردان و مشکلات ناباروری ناشی از آن به‌دلیل وجود ریزپلاستیک‌ها در آلت جنسی مردان خبر می‌دهند.» او در ادامه با تأکید بر اینکه همچنان اغلب ما از آب معدنی‌ها، لیوان‌ها و کاسه‌های یکبار مصرف پلاستیکی به‌ویژه در خارج از خانه و ظروف پلاستیکی غیراستاندارد و کیسه‌های فریزی برای نگهداری از نان و … در خانه‌ها استفاده می‌کنیم، می‌گوید: «ادامه این رویه به این معناست که ما به‌تدریج و بدون آنکه متوجه باشیم خودمان را به سمی پلاستیکی بسیار خطرناک آلوده می‌کنیم.»
تجزیه پلاستیک در طبیعت، بین یکصد تا هزار سال طول می‌کشد
به‌گفته حسین آقایی، فعال محیط‌زیست به «شهروند» تجزیه پلاستیک در طبیعت، بین یکصد تا هزار سال طول می‌کشد. این یعنی حتی اگر یک بطری آب معدنی در طبیعت رها کنیم، شاید تا هزار سال دیگر همانجا باقی بماند. آقایی با اشاره به اینکه پلاستیک‌ها به شکل ماکروپلاستیک‌ها یا پلاستیک‌های درشت نیز برای جانوران خطرآفرین هستند، می‌گوید: «در بسیاری مناطق با جانوران خشکی‌زی یا آبزی روبه‌رو می‌شویم که در میان زباله‌های پلاستیکی مثل توری‌ها و طناب‌های پلاستیکی به دام افتاده‌اند. در بسیاری موارد این اتفاق باعث مرگ آن جانور می‌شود.»
این تهدید را به فرصت بدل کنیم
او ادامه می‌دهد: «نتیجه پیشرفت صنایع مختلف، افزایش تولید زباله‌ها بوده است. این در حالی است که زباله‌های تر، زباله‌های خشک و زباله‌های صنعتی هرکدام به‌نحوی می‌توانند بر محیط‌زیست اثرات منفی داشته باشند.» آقایی با اشاره به اینکه می‌توان زباله‌ها را به‌عنوان تهدیدی بزرگ برای محیط‌زیست برشمرد، می‌گوید: «زباله‌های غیرارگانیک می‌توانند اثرات مخرب فراوانی مانند افزایش حشرات، نقل بیماری، آلودگی آب و خاک و شیوع بیماری‌های انگلی و عفونی را به همراه داشته باشند.»
بنابرنظر این فعال محیط‌زیست با توجه به این موضوع بازیافت زباله‌ها راهکاری عالی است تا بتوان این تهدیدها را به فرصتی طلایی تبدیل کرد. او ادامه می‌دهد: «در گام اول باید در بازیافت، قوی عمل کنیم. با بازیافت زباله‌ها این امکان را خواهیم داشت تا به مواد قابل استفاده دسترسی بیابیم. همچنین بازیافت زباله، چرخه تولید را بهبود می‌بخشد و زمینه‌های ارزشمند شدن زباله‌ها را فراهم می‌سازد.»
پلاستیک بلای جان محیط‌زیست
استفاده از ظروف پلاستیکی یکبار مصرف باعث آلودگی رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها می‌شود. درواقع پلاستیک‌های تجزیه‌ناپذیر به‌صورت ذرات کوچک در آب‌ها حل می‌شوند و تأثیرات منفی بر روندهای زندگانی دارند. بسیاری از پرندگان و خفاشان به اشتباه پلاستیک‌ها را به‌عنوان منابع غذایی می‌خورند. این باعث انسداد روده و مشکلات گوارشی و حتی مرگ آنها می‌شود.
البته حیوانات دریایی مانند لاک‌پشت‌ها و دلفین‌ها ممکن است در دام پلاستیک‌های دریایی بیفتند که باعث مرگ آنها یا آسیب جدی به سلامت آنها می‌شود. حیوانات خشکی هم ممکن است در پلاستیک‌های پراکنده در محیط‌زیست گیر کنند و از آسیب‌های جدی مانند خفگی، جراحات و حتی فوت رنج ببرند. هرچند تجمع پلاستیک‌ها در محیط‌زیست باعث تخریب سکونتگاه‌های طبیعی حیوانات و نابودی گونه‌های مختلف حیات‌وحش می‌شود.
آنها که ممنوع کردند
طبق گزارش سازمان ملل ٦٩کشور جهان نوعی ممنوعیت کامل یا جزئی کیسه‌های پلاستیکی را تصویب کرده‌اند. در اروپا هم ٣٢کشور تصمیم گرفته‌اند برای محدود کردن استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، جریمه (یا مالیات) دریافت کنند. در سال ٢٠١٦، فرانسه نخستین کشور در جهان بود که ساخت و فروش لیوان، بشقاب و ظروف پلاستیکی یکبار مصرف را ممنوع کرد. سوئد دارای بهترین سیستم بازیافت در جهان است به‌طوری‌که یک ایستگاه بازیافت را می‌توان در حداکثر ٣٠٠متری هر منطقه مسکونی یافت.
رواندا ١٠سال پس از ممنوعیت استفاده از کیسه‌ها و بسته‌بندی‌های پلاستیکی، یعنی در سال ٢٠٠٨نخستین کشور «بدون پلاستیک» در جهان شد. طبق قوانین این کشور هنگام ورود به یک پاسگاه مرزی به داخل کشور، وسایل نقلیه بازرسی می‌شوند و هرگونه کیسه پلاستیکی یا بسته‌بندی قبل از ورود به کشور ضبط می‌شود. در فرودگاه نیز کیسه‌ها و بسته‌بندی‌های پلاستیکی از گردشگران گرفته می‌شود.
در ژانویه ٢٠٢٢، سوئد ممنوعیت برخی از محصولات پلاستیکی یکبار مصرف را اعلام کرد و از ژانویه سال ٢٠٢٣لیوان‌های پلاستیکی نیز به این طرح اضافه شد. در آلمان، طرح بازگشت سپرده در سال ٢٠٠٣معرفی شد که براساس آن مشتریان به ازای هر بطری پلاستیکی یکبار مصرف، ٢٥سنت پرداخت می‌کنند و با بازگرداندن آن بطری، مبلغ پرداختی به آنها برگردانده می‌شود.
آیین‌نامه ١٠ماده‌ای برای ممنوعیت کیسه‌های پلاستیکی
ایران هم در راستای کاهش محصولات پلاستیکی، آیین‌نامه کاهش مصرف پلاستیک را در ١٠ماده در مهر ١٤٠١به تصویب رساند و به دستگاه‌های متولی ابلاغ کرد. طبق ماده ٢این آیین‌نامه، وزارت صمت مکلف به تدوین برنامه‌ای پنج‌ساله است تا سالانه ٢٠درصد از ظرفیت تولیدی کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ٢٥میکرون با کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیر یا سازگار با محیط‌زیست جایگزین شود.
براساس ماده ٣آیین‌نامه، وزارت صمت با همکاری وزارت کشور موظف به تدوین شیوه‌نامه‌ای با هدف کاهش تولید پسماند و محدود کردن تولید، توزیع و مصرف کیسه‌های پلاستیکی هستند. در ماده ٣آیین‌نامه کاهش مصرف پلاستیک بر ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی به جز میوه‌فروشی‌ها و ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ٢٥میکرون تأکید شده است. این کیسه‌ها بسیار نازک و سبک هستند و تجزیه و بازگشت‌شان به طبیعت بسته به نوع پلیمر و شرایط محیطی بین ٣٠٠تا ٩٠٠سال زمان می‌برد.
پرمصرف‌های صادرکننده!
در برخی از کشورهای دنیا استفاده از محصولات پلاستیکی رواج بسیار بالایی دارد. به عنوان نمونه آمریکا، مکزیک و کانادا در رتبه اول قرار دارند. پس از آن کشورهای اروپایی رتبه دوم و ژاپن در رتبه سوم قرار گرفته است. بیشترین محصولاتی که در این کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرند شامل، ظروف بسته‌بندی مواد غذایی، بطری‌های آب و نوشابه، سفره‌های یکبار مصرف، لیوان یکبار مصرف و… هستند.
نکته قابل تامل اینکه برخی از جوامعی که نامشان میان پرمصرف‌های محصولات پلاستیکی جا گرفته است، با توجه به اینکه استفاده از این ظروف در سراسر دنیا بسیار گسترش پیدا کرده، به تجارت پرسود صادرات محصولات پلاستیکی رو آورده‌اند. به عنوان نمونه مکزیک، کانادا و آمریکا علاوه بر اینکه بیشترین مصرف این کالاها را دارند، در تولید این محصولات نیز رتبه اول را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای اروپایی و ژاپن هم از این تجارت عقب نمانده‌اند و با تولید بیشترین ظروف یکبار مصرف در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
ژاپن یکی از کشورهای آسیایی بوده که نسبت به دیگر کشورهای هم منطقه خود بالاترین تولید ظروف یکبار مصرف را دارد به‌گونه‌ای که میزان ظروف پلاستیکی تولید شده به‌ازای یک نفر در این کشور چندین برابر چین است. همان گونه که عنوان شد، تمام محصولات تولید شده در این کشورها توسط شهروندان آن مصرف نمی‌شود بلکه بخشی از آن به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شوند. از جمله کشورهای دیگری که سهم زیادی در تولید ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف دارند، ایران، چین، فیلیپین، اندونزی، نیجریه، مصر و … هستند.